۲ میلیون شیرازی روی کمربند زلزله

این تب و تاب خیلی زود فرو می نشیند؛ تب و تاب اینکه خانه ها در شهرهای کوچک و بزرگ ایران در برابر زمین لرزه توان مقاومت ندارند. همان طور که پس از زمین لرزه مرگبار رودبار، بحث ها از ایمن سازی خانه ها بالا گرفت ولی به سرعت فراموش شد؛ چند سالی که از زمین لرزه در رودبار گذشت، نزدیک به 40 هزار نفر در بم جان خود را در زمین لرزه ای دیگر از دست دادند. سپس ورزقان در استان آذربایجان شرقی و اکنون کرمانشاه. و با این زمین لرزه در غربی ترین استان ایران-کرمانشاه- دیگر بحث از این نیست که خانه ها فرسوده اند؛ بلکه از این میگویند که خانه های نوساز به ویژه خانههای دولت ساز چون مسکن مهر در برابر زمین لرزه مقاوم نیستند. از این گذشته، سازمان های امدادی توان چندانی برای امداد رسانی به حادثه دیدگان ندارند. این عوامل خطرساز اما نه تنها همگی در شیراز وجود دارند، بلکه عوامل دیگری هم هستند که این کلانشهر تقریبا 2 میلیون نفری را در آستانه یک فاجعه قرار می دهند. از جمله «آتش سوزی گسترده و انفجارهای پیاپی» که از یک زمین لرزه
می تواند به بار بیاید.

خانه های نوساز اما فرسوده
کانون زمین لرزه هفت ریشتری اخیر در سلیمانیه عراق بود. در عراق اما این زمین لرزه تنها 7 کشته داشت، در ایران بیش از 500 کشته. گفته می شود به این خاطر زمین لرزه در عراق قربانیان چندانی نگرفت که دولت عراق مقررات و نظارتهای سختگیرانه ای بر کیفیت ساخت و ساز در این کشور دارد. در ایران اما نزدیک به 200 نفر در ساختمانهایی جان خود را از دست دادند که دولت ساخته بود؛ همان مسکن های کذایی مهر. در شهر شیراز اما برخی از این می گویند که نه تنها نزدیک به 2 هزار هکتار از بافت فرسوده این کلانشهر در برابر زمین لرزه ایمن نیستند، بلکه بخش بزرگی از ساختمان های نوساز با مصالح بدون استاندارد و ناایمنی ساخته می شوند که در برابر زمین لرزه هرگز توان مقاومت ندارند. مرتضی رهنما، مدیرکل استاندارد فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «متاسفانه برخی که می خواهند قیمت تمام شده ساختمان را کمتر کنند از مصالح بدون استاندارد در ساختمان ها استفاده می کنند و این پدیده در فارس وجود دارد؛ با این همه، ما وضع را رصد می کنیم و هر ماه فهرست کارخانههای تولید محصولات استاندارد را به دستگاه های متولی اعلام می کنیم».

مدیرکل استاندارد فارس تاکید میکند که مصالح ساختمان جزو کالاهایی هستند که داشتن استاندارد برای آنها اجباری است. اگرچه، برخی از فعالان حوزه ساخت و ساز از این می گویند که دست کم از هر 5 ساختمانی که در شیراز ساخته میشود، در یکی از آنها از مصالح استاندارد استفاده نمی شود. این یعنی بازتولید بافت فرسوده در کلانشهر شیراز. به عبارت دیگر حتی اگر این بافت تقریبا 2 هزار هکتاری فرسوده شیراز نوسازی شود، خانه های نوساز بدون استاندارد به سرعت به جمع ساختمان های ناایمن می پیوندند. این در شرایطی است که شیراز روی گسل هایی فعال ساخته شده. این طور که عبدالمجید اسدی، زلزله شناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید، گسل سبزپوشان، یکی از فعالترین گسل های شیراز است که سالانه بین 1.2 تا 2.8 میلیمتر حرکت میکند. روی این گسل فعال، ساختمانسازی جریان دارد. از میانرود تا حسینی الهاشمی. حتی دارند روی این گسل فعال سد «تنگ سرخ» را می سازند. دکتر اسدی البته برای برخی شاخه های فرعی این گسل ابراز نگرانی می کند؛ از جمله رودخانه خشک: «رودخانه خشک، یک رودخانه گسلی است ولی نه تنها حریم ساخت و ساز پیرامون آن رعایت نشده بلکه 4 بیمارستان مهم شیراز در کنار همین رودخانه گسلی قرار دارند. از جمله بیمارستان های نمازی، سعدی، شیراز و حافظ. به این ترتیب کار امدادرسانی بسیار دشوار خواهد شد».شبیه این حادثه در کرمانشاه هم رخ داد؛ وقتی که یک بیمارستان نوساز پس از بروز زمین لرزه اخیر، روی سر بیمارانش فرو ریخت.

خطر آتش سوزی های گسترده
4 بیمارستان شیراز درست روی گسل هستند؛ برخی بیمارستان های در دست ساخت همچون بیمارستان نمازی شماره دو هم دارد روی گسل فعال سبزپوشان ساخته می شود.

حتی ساختمان مدیریت بحران که باید در زمان زمین لرزه به داد مردم برسد، دارد در کنار پل باغ صفا، درست در حاشیه رودخانه گسلی خشک بنا میشود. همه این ها به کنار، محمد فرخزاده، مدیرعامل سازمان آتش نشانی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که اگر در شیراز زمین لرزه بزرگی رخ دهد، «خطر آتشسوزی، انفجار و ناتوانی دستگاههای امدادرسان در امدادرسانی» وجود دارد: «در بسیاری از مناطق شهر شیراز با خطر ترکیدگی لوله ها و پایین آمدن آوار روی لوله ها، اتصال شبکه های برق، آتش سوزی در کارگاه هایی که با مواد شیمیایی آتشزا کار می کنند و... روبرو هستیم ضمن اینکه با دشواری حمل و نقل و دشواری در امداد رسانی و تخلیه ساختمانها روبرو می شویم».

یکی از عوامل خطرساز، وجود کارگاه ها و انبارهای آتش زا در دل مناطق مسکونی است. مانند وجود انبارها و کارگاه های آتش زای رنگ یا مبل سازی.

فرخ زاده پیش بینی می کند که ویرانی ساختمان ها به ویژه ساختمانهای بلندمرتبه کار تخلیه جمعیت گرفتار در آوار و زیرآوار را دشوار میکند؛ آن هم در شرایطی که به باور او، 3 سازمان مهم امداد رسان -هلال احمر، اورژانس و آتش نشانی- توان کافی برای امداد رسانی به شهر 2 میلیون نفری شیراز را ندارند. شهری که دست کم 500 هزار نفر از جمعیت آن در خانه های فرسوده زندگی می کنند؛ مدیرکل آتش نشانی شیراز می گوید: «امکانات ما برای امدادرسانی به یک شهر بسنده نمی کند؛ ما همچنان به بالابر، لودر، گریدر و دیگر تجهیزات سنگین و همچنین خودروهای کوچک نیاز داریم. در یک کلام، در چنان روزی، هلال احمر، اورژانس و آتش نشانی نمی توانند شهر را به کلی پوشش دهند».

راهکاری که به نظر آقای فرخ زاده می رسد، این است که همه دستگاه ها و شهروندان آموزش کافی ببینند تا بدانند در زمان حادثه باید چه کار کنند. هرچند این طور که او می گوید، بیشتر دستگاه ها در این زمینه «کم کاری» می کنند.

با کم رنگ شدن هیجان زمین لرزه کرمانشاه، به احتمال زیاد، ناایمنی ساختمانها و مشکلات این چنینی در زمان بروز زمین لرزه از یاد می رود و تا زمین لرزه ای دیگر، همه از تب و تاب آن می‌افتند.

منتها هرچه که باشد، خطر زمین لرزه همیشه به قوت خود باقی می ماند؛ زمین لرزه ای که با ریشتر کم اما زمان زیاد، یا زمان کم و ریشتر بالا و البته ساعت بروز، می تواند قربانیان زیادی بگیرد.