بررسی‌های باستان‌شناختی محور ساسانی فیروزآباد، سروستان در پاییز و زمستان ۱۳۸۷ در محدوده شهرستان‌های فیروزآباد، جهرم و سروستان به شناخت آثار و محوطه‌های تاریخی بسیاری منجر شد. رنگین‌نگاره‌های غار تنگ تیهویی در بخش سیمکان در شمال شرق شهرستان جهرم از جمله این کشفیات است.
در باستان‌شناسی به همه علائم و نقش‌هایی که انسان به روش‌های مختلف بر کوه‌ها یا روی تخته‌سنگ‌ها نقش می‌کند، هنر صخره‌ای گفته می‌شود که شامل سنگ‌نگاره‌ها(کَنده) و رنگین‌نگاره‌ها (نقاشی) است.
سنگ‌نگاره‌ها به کمک ابزاری تیز و محکم مانند شیء فلزی و قلوه‌سنگ به شیوه‌هایی مانند حک، خراش، ضربه، کوبیدن و انواع شیوه‌های دیگر بر صخره و اغلب در فضای آزاد نقش می‌شود.
رنگین‌نگاره‌ها با استفاده از رنگ‌دانه‌های طبیعی مانند منگنز، هماتیت، مالاکیت، ژیپس، لیمونیت، گلاخری و انواع دیگر اکسیدها نقش شده است.
برای تهیه رنگ، این مواد را با آب، شیره گیاه، سفیده تخم مرغ و مواد آلی دیگر ترکیب می‌کنند. این نقوش گاه مرتبط به هم تصویر شده‌اند و گاه مجزا و بی‌ارتباط به هم هستند.
به عقیده پژوهشگران این هنر نمونه بارز یک هنر جهانی و عمر آن به درازای تاریخ بشر است، اگر چه اغلب محققان، این نقوش را به دوران پیش از تاریخ نسبت می‌دهند، اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد که ممکن است بسیاری از آنها به ادوار تاریخی و حتی دوره‌های متأخر تعلق داشته باشند.
با اینکه بیشتر دیوار نگاره‌های ایران در قسمت غرب ایران هستند، نقوش دیواری اندکی نیز در کوه‌های زاگرس جنوبی شناسایی شده‌اند.با توجه به اینکه نقاشی‌ها بسیار آسیب‌پذیر هستند اغلب آنها در غارها و پناه‌گاه‌های صخره‌ای شناسایی شده‌اند و در ایران تا کنون نقاشی دیواری در فضای باز یافته نشده است.
رنگین نگاره‌های غار تنگ تیهویی
تنگ تیهویی و غار شفق
تنگ تیهو یا تنگ توئی در دامنه شمالی کوه سیمکان در شهر دوزه بخشی که به کوه انجیری یا بیشو خَربه معروف است، قرار دارد. این تنگ بزرگ در جنوب غربی روستای کوشکسار در بخش سیمکان در ارتفاع یک هزار و ۳۱۲ متری از سطح دریا واقع شده است.
این تنگ که به دلیل وجود تیهوی فراوان در گذشته به این نام شهرت یافته، از شرق به له گرم کوچیکو و از غرب به تنگ بیشو محدود می‌شود. ابتدای آن و در دامنه کوه یک مسیل و مخروط افکنه بزرگ دیده می‌شود که سطح آن پوشیده از درختان بادام کوهی است. هم‌اکنون در این تنگه دو رودخانه جاری است و در فصول مختلف محل رفت‌وآمد عشایر طوایف مختلف ترک و عرب است.
در ابتدای این تنگ و در پایین دامنه شرقی آن، شکفتی وجود دارد که آب از دیواره‌های آن تراوش می‌کند و چشمه‌ای کوچک را به وجود می‌آورد که به مجموع آنها «شکفت آب دومنی» می‌گویند. تقریباً در روبه‌روی شکفت آب دومنی، در بالای دامنه غربی دره، غار معروف و بزرگ شفق جهرم قرار دارد. این غار را در دهه چهل، کوهنوردان فارس کشف کردند.
غار شفق دارای آب فراوان، چاه‌های متعدد و استالاگمیت و استالاکتیت‌های بی‌شماری است و یکی از بزرگترین و زیباترین غارهای ایران به شمار می‌رود. دهانه ورودی این غار در ارتفاع ۲۰۰ متری از کف دره قرار دارد، رطوبت بسیاری دارد و پر از خفاش است.
استالاکتیت‌ها و استالاگمیت ها نماد های بلند و نوک تیز هستند مثل قندیل های یخ ،ولی از جنس سنگ تنها تفاوت بین آنها این است که استالاکتیت ها از سقف غار به سمت پایین رشد می‌کنند و استالاگمیت‌ها از کف غار به سمت بالا می‌رویند.
در تنگ تیهویی علاوه بر غار شفق، چند غار و پناهگاه صخره‌ای دیگر نیز وجود دارد.رنگین‌نگاره‌های تنگ تیهویی بر دیواره غار شفق در مکانی مرتفع و صعب‌العبور از دیواره کوهستانی تنگ تیهویی در ارتفاع یک هزار و ۵۲۷متری از سطح دریا قرار دارد.
این غار سه دهانه ورودی دارد که همگی بر روی دیواره نسبتاً عمودی واقع شده‌اند. از یادگاری‌ها که برخی کوهنوردان روی دیواره‌های غار نوشته‌اند مشخص است که گروه‌های کوهنوردی و غارنوردی متعددی از سراسر ایران از این غار بازدید کرده‌اند. این غار به دلیل وجود قندیل‌ها، استلاگمیت و استلاکتیت‌های زیبا و متنوع در میان غارهای شهرستان جهرم شاخص است، هرچند بسیاری از این استلاگمیت و استلاکتیت‌ها در سالیان اخیر توسط بازدیدکنندگان ناآگاه و خودخواه از بین رفته است.
ورودی غار با پیش‌آمدگی صخره به دو بخش راهرو مانند در بالا و پایین تقسیم شده است. این غار پس از راهرو ورودی به شکل سالنی کوچک با چند فرورفتگی حجره‌مانند در اطراف درآمده است. این سالن به وسیله راهرویی دیگر به بخش اصلی غار متصل می‌شود. بخش اصلی به صورت یک سالن با عرض ۵متر و طولی بیش از ۱۵متر و ارتفاعی بیش از ۲.۵ متر است.
آثار تراش در بدنه این غار مشهود است و باید آن را غاری تاریخی-طبیعی نامید. این بخش در ادامه به تونلی تنگ و تاریک در آمده که انتهای آن نامعلوم است. پایین دیواره اصلی سالن غار نیز دو دهانه کوچک رو به بیرون قرار دارد.
انواع نقوش تنگ تیهویی
روی دیواره دو سوی اصلی غار تنگ تیهویی و تنها در ابتدای آن نقوشی به رنگ قرمز دیده می‌شود. این نقوش شامل نقوش گیاهی، هندسی، نقوش نقطه مانند و نقوشی نامعلوم است.تمام این اشکال به رنگ قرمز و احتمالاً دارای ترکیبی از گِل اُخراست.
نقوش گیاهی شامل چهار نقش شبیه خوشه‌های گندم است که در دیواره دو سوی غار نقش شده‌اند. طول این نقش‌ها بین ۱۶ تا۲۶ سانتیمتر و پهنای آن بین ۶ تا ۹ سانتیمتر متغیر است.
نقوش هندسی نیز در دو طرف غار دیده می‌شوند که سه مورد آنها تقریباً مشابهند. این نقوش شامل یک مربع و سه دایره نامنظم است که هر کدام با خطوط افقی به چهار قسمت تقسیم شده و زوایدی اشعه مانند اطراف آن را فراگرفته‌اند. علاوه بر آن نقوشی سبدی مانند با تقسیمات مستطیلی شکل نیز در کنار آن دیده می‌شوند.
نقشینه سوم نقوشی نقطه نقطه شبیه قطرات باران نیز بر دو طرف دیواره‌های غار نیز دیده می‌شود که در یکجا تجمع آن بیشتر است. رنگ اغلب این نقوش کمرنگ شده است.اگرچه تعیین تاریخ این نقوش به راحتی ممکن نیست اما پراکنش میزان اندکی سفالینه‌های دوران ساسانی-اسلامی در مسیر دستیابی به غار و به ویژه دهانه غار همچنین وجود چند دخمه در تنگه، تعلق این غار را به دوره تاریخی محتمل می‌سازد. این غار به دلیل قرارداشتن در مکانی مرتفع به تنگه مشرف است.
روی دیواری در یک طرف غار نیز نقوشی با اشکال نامعلوم قرار دارد.نقوش صخره‌ای تنگ تیهویی در بخش سیمکان جهرم در شهریور ماه جاری به ثبت ملی رسید.
بخش سیمکان یکی از بخش‌های چهارگانه شهرستان جهرم به مرکزیت شهر دوزه در فاصله ۷۵کیلومتری شهر جهرم قرار دارد.
این بخش جاذبه‌های گردشگری فراوان از قبیل باغات، شالیزارها، امامزاده سیدمحمد و شاه‌علمدار، آسیاب‌های قدیمی، حوزه علمیه، سنگ‌های بزرگ آسیاب و شیرهای سنگی است. مساحتی این بخش ۹۳۵ کیلومتر مربع است.
شهرستان جهرم در فاصله ۱۰۹۳ کیلومتری از جنوب شرق شیراز قرار دارد.
۹۹۱۰ /۶۱۱۳
