پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: محمدجوادظریف، وزیر خارجه دولت  های یازدهم و دوازدهم که این روزها با عنوان جدید « رییس شورای راهبری دوره انتقال دولت چهاردهم» شناخته می شود در چند روز اخیر به  دلیل سخنانی درباره سازوکار انتخاب نامزدهای پیشنهادی به مسعود پزشکیان، رئیس جمهور منتخب برای حضور در هیات دولت او، آماج سخنان تند و تیز بسیاری قرار گرفته است.

شاید مهم  ترین پرسشی که این روزها باید از منتقدان به این بخش از سخنان  محمدجواد ظریف در برنامه ویژه خبری صدا و سیما پرسیده شود این است که رئیس شورای راهبری دقیقا در این برنامه چه  گفت و برداشت شما از این سخنان تا چه اندازه با واقعیت کلام ظریف و نه نسخه تقطیع شده، تطبیق دارد؟

ظریف چه گفت؟

رئیس شورای راهبری محور سخنان خود در این برنامه تلویزیونی را ارائه گزارش به افکار عمومی درباره چرایی و چیستی شکل گیری این شورا و سازوکار اجرایی کارگروه ها و کمیته ها و در نهایت بدنه مرکزی این شورا متمرکز کرد. او با اشاره به اینکه برای اولین بار بعد از انقلاب و شاید برای اولین بار در کشور، روند جدیدی برای مشارکت مردم و جامعه مدنی در شکل گیری هیات دولت ایجاد شده، گفت: « در ایران این روند چندان شفاف نبوده و ما این بار سعی کردیم این روند را شفاف‌تر کنیم . با توجه به اینکه برای اولین بار است این کار در کشور انجام می‌شود، قبول می‌کنیم که شروعی احتمالا  پرفراز و نشیب خواهیم داشت.  سعی کردیم از روشهای علمی و مدیریتی برای انتخاب بهترین گزینه استفاده کنیم.»

محمدجواد ظریف در ادامه سخنانش که به نظر می رسد کمتر مورد توجه رسانه ها و البته منتقدان او قرار گرفته، به وجود یک فرم مشخص و ثابت برای بررسی امتیازهای هر یک از نامزدهای معرفی شده برای حضور در لیست نهایی ارائه شده به رئیس جمهور اشاره کرده و گفت: « فرم ما اتوماتیک است، اگر کسی در شاخصی «نه» بگیرد، نمره‌ او صفر می‌شود و به ته جدول می‌رود. همه ایران رنگین کمانی از گروه‌هاست اما اگر کسی گرایش قوم گرایانه یا منطقه گرایانه داشته باشد وتو خواهد شد.»

فرم واحد چه می گوید؟

سنجه های ضروری یا به اصطلاح وتویی که در فرم مورد نظر ظریف آمده چیست؟

• پایبندی به قانون اساسی و اسناد بالادستی
• اشتهار به پاکدستی، صداقت و شجاعت
• نگرش ملی بدور از گرایش های قومی، مذهبی، جناحی و منطقه ای
• پذیرش نگرش رئیس جمهور ( عدالت گرایی، صدای بی صدایان، حقوق و مطالبات زنان، جوانان و اقوام، تعامل اجتماعی و فرهنگی داخلی، احیای کرامت و شخصیت فرهنگیان، همگرایی، وفاق و انسجام داخلی، تخصص گرایی و شایسته سالاری، مقاومت، انعطاف و تعامل خارجی)

رئیس شورای راهبری دوره انتقال دولت چهاردهم در ادامه سخنانش در این برنامه با اشاره به اینکه  این کابینه، وحدت ملی خواهد بود ولی ائتلافی نیست، افزود:«به دلیل وجود چهار شاخصه اصلی ( در بالا قید شد) در انتخاب اولیه نامزدها است که میگوییم این کابینه ائتلافی نخواهد  بود چرا که ما  نمی خواهیم افرادی را داشته باشیم که با گفتمان رئیس جمهور همراهی نداشته باشند؛ بالاخره مردم ایران به این رئیس جمهور رأی داده اند و دیدگاه و  نظرات او در این انتخابات رای آورده است.»

اگر به فرم اتوماتیک مدنظر ظریف، که یک روز پیش از حضور  او در برنامه تلویزیونی در حساب کاربری او در شبکه ایکس بارگذاری شده بود، توجه شود، در ابتدای این فرم واحد برای بررسی صلاحیت همه نامزدها،  سه گزینه جداگانه برای امتیاز دهی قرار گرفته است:

• سن ( امتیاز مثبت برای افراد زیر 50 سال)
• جنسیت ( امتیاز مثبت برای بانوان)
• اقلیت های دینی و مذهبی ( امتیاز مثبت برای اقلیت ها)

محمدجواد ظریف درباره نحوه محاسبه امتیازهای نامزدها در هر کدام از این سه گزینه گفت : می خواهیم در دولت چهاردهم از اقوام و مذاهبی که تا کنون حضور کمتری در کابینه داشته اند و زنان و جوانان استفاده کنیم. برهمین اساس وزیر پیشنهادی باید جوان باشد یعنی هر چه جوانتر باشد امتیاز بالاتری می گیرد. اگر بالای ۵۰ سال باشد هیچ امتیازی نمی گیرد. زیر ۵۰ سال هر چه جوان تر باشد امتیاز بالاتری می گیرد.  اگر وزیر پیشنهادی مرد باشد هیچ امتیازی نمی گیرد و نامزدهای خانم ۱۰ امتیاز می گیرند؛ اگر از اکثریت (شیعه) باشد امتیاز ندارد ولی اگر از مذاهب و ادیان رسمی باشد، امتیاز دارد.  

بررسی های جماران با استناد به متن فرم واحد منتشر شده توسط ظریف نشان می دهد که حداکثر امتیاز در نظر گرفته شده برای هریک از سه بخش سن، جنسیت، اقلیت  های دینی و مذهبی، 10 امتیاز است. این بدان معنا است که به عنوان نمونه اگر نامزد معرفی شده برای حضور در هیات دولت چهاردهم « خانم جوان اهل سنت » باشد برای جنسیت 10 امتیاز، برای اقلیت بودن 10 امتیاز و برای جوان بودن حداکثر 10 امتیاز خواهد گرفت.

160 امتیاز نهایی چگونه محاسبه می شود؟

اکنون پرسش اساسی این است که این امتیازها تا چه اندازه می تواند نقش کلیدی و تعیین کننده در معرفی فرد به عنوان نامزد نهایی به شورای راهبری و در نهایت رئیس جمهور برای تصمیم گیری داشته باشد؟ برای پاسخ دقیق به این پرسش می  توان نگاهی به سایر شاخص های قید شده در لیست منتشر شده توسط ظریف داشت:

• سنجه های مدیریتی

1. ملاک های تخصصی دستگاه مربوطه/ حداکثر 40 امتیاز
2. شناخت ماموریت دستگاه و توانایی حل مسئله/ حداکثر 5 امتیاز
3. حسن شهرت در حوزه تخصصی یا مقبولیت در دستگاه اجرایی/ حداکثر 5 امتیاز
4. داشتن دستاورد موفق در یک یا چند موضوع در سطح ملی (کلان)/ حداکثر 10 امتیاز
5. سال های تجربه مدیریت اجرایی
6. سال های تجربه مدیریت ارشد
7. سابقه وزارت (امتیاز منفی)
8. توانمندی های شخصی
9. مسئولیت پذیری/  حداکثر 4 امتیاز
10. اخلاق حرفه ای/ حداکثر 3 امتیاز
11. نوآوری/ حداکثر 4 امتیاز
12. اعتقاد به کار کارشناسی/ حداکثر 4 امتیاز
13. اعتماد به نفس/ حداکثر 4 امتیاز
14. مهارت های تصمیم گیری/ حداکثر 4 امتیاز
15. مهارت های ارتباطی/حداکثر 3 امتیاز
16. مهارت های ادراکی/ حداکثر 3 امتیاز
17. نگرش و رویکرد راهبردی/ حداکثر 2 امتیاز
18. مدیریت افراد/ حداکثر 4 امتیاز
19. مدیریت عملکرد/ حداکثر 3 امتیاز
20. شم تجاری/ حداکثر 2 امتیاز
21. توان رهبری/ حداکثر 10 امتیاز

نگاهی به این لیست و امتیازهای داده شده به هربخش نشان می دهد که هرچند دولت چهاردهم بنای خود را توجه به اقشاری قرار داده که تاکنون در دولت های پیشین به دلیل جنسیت یا در اقلیت دینی بودن به آنها بی توجهی و یا کم توجهی شده، اما امتیاز در نظر گرفته شده برای جنسیت یا اقلیت دینی و مذهبی بودن نامزدها به گونه ای در نظر گرفته نشده که شایسته سالاری به عنوان اصل اولیه در احراز یک پست را زیر سوال ببرد.

محمدجواد ظریف امروز نیز در حاشیه یک نشست در پاسخ به سوال خبرنگاران در این باره گفت: «تبعیض مثبت به دلیل جبران بی توجهی به سه قشر زنان، جوانان و اقلیت ها است.  زنان، جوانان و اقلیت ها به دلیل اینکه امکان حضور در عرصه های بالای مدیریتی نداشتند با ۱۰ امتیاز مثبت مواجه هستند، طبیعتا در ۱۶۰ امتیاز موجود این ۱۰ امتیاز تاثیر بالایی ندارد اما این تبعیض مثبت می تواند بخشی از بی توجهی به این سه قشر در طول زمان را جبران کند. در هر حال قرار نیست حکومت اقلیت تشکیل دهیم.»

رئیس شورای راهبری پیش از این نیز در چند نوبت توضیحات تکمیلی را درباره این بخش از سخنانش در برنامه ویژه خبری صدا و سیما ارائه کرده و گفته بود :

• آنچه در این برنامه گفته شد کوشش دولت چهاردهم برای حضور گسترده تر بانوان و اقوام و مذاهب در دولت بود. اشاره بنده هم به دو خانه از جدول سنجه های ارزیابی نامزدها بود.
• در اجرای وعده دکتر پزشکیان در مبارزات انتخاباتی، می‌کوشیم در فهرست پیشنهادی به ایشان از ظرفیت‌های بی‌نظیر همه اقشار و گروه‌های ایرانی بهره گیریم و به اقشاری که در دولت‌های گذشته کمتر امکان مشارکت در مدیریت کلان کشور یافتند فرصت تازه‌ای ارائه کنیم.
• «تبعیض مثبت» یک روش شناخته شده جهانی برای کاستن از نابرابری‌هاست و  به معنی رها کردن ارزش‌های جامعه ایران نیست.
• ما انتخاب نمی‌کنیم و انتخاب با رئیس جمهور است. طبق قانون اساسی و بر مبنای عقل سالم، رئیس جمهور است که باید این افراد را انتخاب کند و ما در این مسیر انتخاب به رئیس جمهور کمک می‌کنیم. لذا اینکه به یک نفر نمره 20 و به دیگری نمره 50 بدهیم یا رأی‌گیری کنیم و بگوییم یک نفر اول و دیگری پنجم است، هیچ کمکی به رئیس جمهور نمی‌کند. ما سنجه‌هایی را طراحی کرده‌ایم و باید به آن سنجه‌ها امتیاز بدهیم؛ یعنی ما می‌خواهیم در این روند ارزیابی به رئیس جمهور کمک کنیم.

«تبعیض مثبت» چیست؟

«تبعیض مثبت» یا اقدام مثبت، به معنای اتخاذ سیاست‌ها و اقدامات خاصی است که هدف آن‌ها جبران نابرابری‌ها و تبعیض‌های گذشته است که بر علیه گروه‌های خاصی از مردم اعمال شده‌اند. این اقدامات معمولاً به نفع گروه‌هایی مثل زنان، اقلیت‌های نژادی، اقلیت‌های قومی، افراد دارای معلولیت، و سایر گروه‌هایی است که در گذشته یا حال حاضر با تبعیض و نابرابری مواجه بوده‌اند. 

تبعیض مثبت می‌تواند شامل مواردی مانند اولویت دادن به این گروه‌ها در استخدام، پذیرش دانشگاهی، و توزیع منابع و فرصت‌ها باشد. هدف اصلی این سیاست‌ها ایجاد تعادل و فرصت‌های برابر برای همه افراد جامعه است، به طوری که هر کسی بدون توجه به پیشینه یا ویژگی‌های شخصی‌اش، شانس برابر برای موفقیت داشته باشد.