دیپلمات پیشین ایران در افغانستان با بیان اینکه تاکنون در عملکرد طالبان، ابعاد مسئولیت پذیری را شاهد نبودیم و نمی توان نمره قابل قبولی در ارتباط با عملکرد مسئولانه به آنها داد، گفت: متاسفانه برخی سیاستمداران در داخل افغانستان، این تصور باطل را دارند که می توانند با رجزخوانی در مسائل مربوط به آب یا خطوط مرزی، برای خود جایگاه و اعتباری میان مردم افغانستان کسب و همبستگی ملی میان خود ایجاد کنند.
مجتبی نوروزی در گفت و گو با جماران با تاکید بر اینکه نمی توان نمره قابل قبولی در ارتباط با عملکرد مسئولانه به آنها داد، گفت: طالبان نمی تواند با افزایش تنشها با ایران به مسیر شناسایی برسد و چالش منجر به شناسایی نخواهد شد. ضمن اینکه شناسایی نیز مقدمه کاهش تنشها نخواهد بود. اگر حاکمان کنونی افغانستان، تمایلی برای به رسمیت شناخته شدن دارند، باید تلاش کنند چالشها را رفع و نیروهای پایین دستی خود را کنترل کنند.
وی افزود: در حالی که شاید در گذشته ها چنین اقداماتی منجر به نتیجه می شد، اما اکنون مردم و نخبگان افغانستان در سایه بیش از چهاردهه درگیری در منازعات سیاسی و امنیتی به درجه ای از بلوغ و فهم رسیده اند که درک کنند رجزخوانیهای باطل و غیرمسئولانه تنها به زیان مردم افغانستان است و سیاستمداری که تلاش می کند از این مسیر، برای خود اعتباری کسب کند، به اهداف خود نمی رسد.
این پژوهشگر مرکز پژوهشهای استراتژیک خاورمیانه، با تاکید براینکه راهبرد کلان و رسمی جمهوری اسلامی نسبت به مقوله طالبان، راهبردی عقلانی بوده است، ادامه داد: ما تا آستانه شناسایی، با طالبان تعامل کردیم و هیچ گاه وارد حوزه شناسایی نشدیم و نخواهیم شد و به نظر می رسد با توجه به مسئولیت ناپذیریهایی که تاکنون طالبان از خود نشان داده است، این مسیر ادامه پیدا خواهد کرد. اما به دلیل مسائل و مشکلاتی که متوجه مردم، مرزنشینان و تجار است، با توجه به تجربه ناموفقی که در دهه 90 وجود داشت، تعامل باید شکل می گرفت.
نوروزی با بیان اینکه خطوط قرمز ما در فضای داخلی و منطقه ای به طور کامل به طرف مقابل تفهیم شده است، خاطرنشان کرد: قدرت جمهوری اسلامی، در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی آنچنان قابل قبول است که هیچ حاکمی در افغانستان به این باور نخواهد رسید که می تواند خود را وارد چالش عمده و جدی با آن کند. البته طالبان باید نیروهای سطوح پایین خود را کنترل کنند که وارد تنش زایی با ایران نشوند.
این کارشناس مسائل افغانستان، با تاکید براینکه استمرار حکمرانی طالبان، به مدل حکمرانی آنها برمی گردد، به بروز چالش در ادامه حکمرانی، در صورت عدم رعایت اصول مورد توجه مردم افعانستان و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای اشاره کرد و گفت: ایجاد حس فراگیر بودن حکومت، یکی از مهم ترین اصول است. مساله ای که صرفا با ادعا قابل رفع نیست. باید زمینه مشارکت بخشهای مختلف مردم و گروه های مختلف اجتماعی در حاکمیت و حکومت افغانستان فراهم شود.
نوروزی با تاکید بر اینکه متاسفانه طالبان تاکنون گامهایی قابل قبولی در این باره برنداشته است، یادآورشد: طالبان نمی تواند با افزایش تنشها با ایران به مسیر شناسایی برسد و چالش منجر به شناسایی نخواهد شد. ضمن اینکه شناسایی نیز مقدمه کاهش تنشها نخواهد بود. هیچ سیاستمداری در ایران چنین مساله ای را نمی پذیرد. اگر حاکمان کنونی افغانستان، تمایلی برای به رسمیت شناخته شدن دارند، باید تلاش کنند چالشها را رفع و نیروهای پایین دستی خود را کنترل کنند. آنها باید خود را بازیگری مسئول نشان دهند که به قواعد بین المللی و روابط همسایگی و دوجانبه پایبند هستند.
دیپلمات پیشین کشورمان در افغانستان، ضمن اشاره به چالشهای پیش آمده در روابط ایران و طالبان و تاثیرات آن در مناسبات با افغانستان، تصریح کرد: ایران در روابط با طالبان به اندازه کافی اهرمها و ابزارهای تعامل و فشار را دارد که بتواند از آنها استفاده کند تا حقوق قانونی خود، در خصوص امنیت مرزها و یا حق آبه اش را تامین کند.
وی ضمن تشریح پیامدهای حضور گسترده پناهجویان و مهاجران قانونی و غیرقانونی در ایران، با تاکید بر رویکرد انسانی، اخلاقی و اصولی ایران در مواجهه با این مهاجران، افزود: اتباع افغانستانی حاضر در ایران باید به سرعت ساماندهی شوند و درباره آنها که حضور غیرقانونی دارند، باید از ابزارهای لازم برای خروجشان استفاده شود.
نوروزی درخصوص اخبار منتشر شده درباره افزایش مهاجرت پشتونها به ایران در این موج از مهاجرتها، علی رغم موجهای قبل که بیشتر شاهد مهاجرت تاجیکها و هزاره ها بودیم و پیامدهای ویژه ای که به همراه دارد، اظهارداشت: نمی توان به طور قطع این ادعا را تائید یا رد کرد. ما باید به سرعت به پویایی بوروکراتیکی در این حوزه برسیم تا با دستیابی به آمار قابل تحلیل و شناسایی و جانمایی این مهاجران، از آسیبهای اجتماعی - اقتصادی جلوگیری کنیم و امکان برنامه ریزی فراهم شود. در هر حال کشور ما به دلیل موقعیتی که در آن قرار گرفته، کشوری پناهنده پذیر یا مهاجرپذیر است.
وی درعین حال، ضمن اشاره به تلاشهای متعدد صورت گرفته در این راستا از جمله تشکیل سازمان ملی مهاجرت، برضرورت برخورد با پناهجویان و مهاجرینی که به صورت غیرقانونی در ایران حضوردارند تاکید کرد و گفت: عملکرد ضعیف طالبان در عرصه حکمرانی، این چالشها را برای ایران ایجاد کرده است. عدم وجود اقتصاد پویا و ناتوانی در تامین نیازها، مردم را ناچار به جستجو برای یافتن مسیری برای مهاجرت می کند و طالبان باید مشکلات خود را در عرصه حکمرانی اصلاح کند.
این دیپلمات پیشین کشورمان، ضمن اشاره به درگیریهای مرزی که میان مرزبانان ایرانی و نیروهای طالبان رخ داده، درگیری که منجر به شهادت دو مرزبان ایرانی شد را به دلیل عدم توجیه مرزبانان طالبان عنوان کرد و توضیح داد: مرزبانان طالبان، دیوارکشی که در سالهای گذشته در خاک ایران انجام شده را مرز تلقی کرده اند، در حالی که بخشی از خاک ایران آن سوی دیوار است. آنها باید نسبت به خطوط مرزی توجیه شوند.
نوروزی با بیان اینکه ایران با دولت اشرف غنی نیز مشکلاتی درخصوص عدم مسئولیت پذیری و بی توجهی آنها درقبال پاسگاه های مرزی داشت، افزود: متاسفانه این مشکل با پاکستان نیز وجود دارد و بار حفاظت از مرزهای شرقی به طور کامل بر دوش نیروهای خدوم مرزبانی ایران قرار دارد. همسایگان شرقی ما تمایلی به هزینه کردن برای مرزبانی ندارند و باید نسبت به مرزها و مسئولیتهایی که طبق قوانین بین المللی متوجه آنها است، توجیه و تفهیم شوند.
در ادامه، این تحلیلگر مسائل افغانستان با بیان اینکه معاهده هیرمند ابزارهای رسیدگی به اختلافات درخصوص حق آبه هیرمند را روشن کرده و قواعد حقوق بین الملل نیز قابل توجه است، گفت: حاکمان افغانستان باید بدانند در شرایط کنونی که دنیا آنها را به رسمیت نمی شناسد، به دلیل همین رفتارهای غیرمعقول و غیرمسئولانه آنها است. اگر آنها بخواهند پرونده دیگری بر پرونده های مسئولیت ناپذیریهای خود اضافه کنند، حتما مسیر شناسایی خود را سخت تر و زمان دستیابی به آن را طولانی تر خواهند کرد.
نوروزی در رابطه با تقویت جایگاه رهبر طالبان در میان مردم افغانستان، به دلیل مقاومت نسبت به عدم پذیرش موافقت نامه 1351 ایران – افغانستان درخصوص ارائه حق آبه ایران از هیرمند، یادآورشد: این مساله ای حقوقی است و ایران باید رویکرد حقوقی و فنی نسبت به آن داشته باشد. ضمن اینکه باید افکارعمومی افغانستان نسبت به این مساله اقناع شوند که این حق آبه، حقی قانونی برای ایران و در مسیر توسعه برای کل مردم آن منطقه است. اگر این حق آبه داده نشود، در نهایت مشکلات زیست محیطی ایجاد شده، گریبان مردم افغانستان را نیز خواهد گرفت.
وی خاطرنشان کرد: مشکلات زیست محیطی، منجر به آسیبهای اجتماعی و مسائل امنیتی گسترده در آن منطقه می شود و وضعیت کل منطقه را دچار چالش عمده خواهد کرد و حاکمان افغانستان نیز باید این مساله را درک کنند. ضمن اینکه از سوی ایران خواست و فشارهای قانونی برای بازدید از صحت سنجی ادعاهای طالبان درباره وجود یا عدم وجود آب کافی هم باید تداوم داشته باشد.
