آرش صفار کارشناس روابط بین الملل در گفتگو با پایگاه خبری جماران ضمن اشاره به سفر «هیثم بن طارق آل سعید»، پادشاه عمان به تهران و مذاکرات صورت گرفته، خاطرنشان کرد: در این سفر، چهار سند در حوزه همکاری های اقتصادی و سرمایه گذاری، همکاری در مناطق آزاد و همکاری در حوزه انرژی امضا شد و گام بلندی درخصوص همکاریهای سیاسی میان دو کشور برداشته شد. این گفتگوها امنیت خلیج فارس را ارتقا می دهد و روابط دو کشور را بهبود می بخشد، اما ایران باید بتواند از همکاریهای اقتصادی نیز منتفع شود.
وی تلاش برای احیای توافق ترانزیتی عشق آباد را از جمله این مذاکرات عنوان کرد و گفت: بحث دسترسی کشورهای جنوب خلیج فارس از مسیر ایران به آسیای میانه همواره مورد توجه بوده است و با اینکه خط آهن نیز در دوره آقای هاشمی کشیده شد، اما عملا باری روی آن نیامد و به لحاظ ترانزیتی نتوانست به ایران کمک کند. از سوی دیگر، عمان در کنار هند و روسیه یکی از امضا کنندگان توافق موسوم به «شمال - جنوب» که از مسیر بندرعباس به روسیه می رود نیز است و از این زاویه نیز این سفر اهمیت داشت.
این تحلیلگر مسائل خلیج فارس، ادامه داد: به ویژه اینکه در روزهای گذشته، توافق ساخت بخشی از راه آهن رشت – آستارا که ناتمام مانده بود ، میان ایران و روسیه برای بار دوم امضا شد. اگر امیدوار به ساخت این پروژه باشیم، عمان از این مسیر نیز یک مسیر ترانزیتی با روسیه در اختیار خواهد داشت. این دو مسیر ترانزیتی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
صفار در عین حال به وجود موانع و عدم قطعیتهایی درباره اجرای این پروژه، و چگونگی بهره گیری ایران و سایر کشورها از آن اشاره کرد و افزود: به طور بالقوه عمان ذیل توافق عشق آباد و توافق شمال – جنوب، یکی از شرکای مهم ایران است که این مذاکرات می تواند این توافق را اجرایی کند.
وی با اشاره به تلاشهای ازبکستان برای بهره گیری از مسیر ترانزیتی ایران با هدف دسترسی به آبهای دریای عمان و خلیج فارس، و همچنین امضای توافقنامه تجارت ترجیحی میان تهران و تاشکند در روزهای گذشته، اضافه کرد: مهمترین مانعی که در مسیر بهره برداری از این خطوط ترانزیتی وجود دارد، تحریمها علیه اقتصاد ایران است. در کشور ما کریدور ترانزیتی تنها در قالب وصل شدن جاده یا راه آهن بین خطوط دیده می شود، اما باید درنظر داشت که ساخت آنها لزوما به معنای قرارگرفتن بار روی آن نیست.
این کارشناس مسائل خلیج فارس، توضیح داد: در ابتکار کمربند – راه چین، به جز بحث اتصالات ریلی و جاده ای، مجموعه ای توافقات بسیار پیچیده و متعدد بانکی وجود دارد. در شرایطی که ایران تحت تحریم قرار دارد و برای نمونه یک بانک هندی نمی تواند در ایران شعبه ای ایجاد کند، این چشم انداز مبهم را ایجاد می کند که حتی در صورت ساخته شدن مسیر ریلی و یا توافقهای تجاری و قولهای کشورها، این توافقات به نتیجه ای نرسند. بنابراین بزرگترین مساله، سیاست ما در برابر تحریم و تداوم آنها است.
صفار با تاکید براینکه ایران باید به تجارت بین الملل وصل باشد تا بتواند از ظرفیتهای ترانزیتی خود استفاده کند، اضافه کرد: به واسطه تحریمها، عدم قطعیتها و معطل ماندن کشورها، آنها در فکر مسیرهای جایگرین بوده اند؛ همانطور که در سالهای گذشته توافقاتی برای ایجاد خطوط ترانزیت دیگری انجام شده و ازبکستان که به دلیل جغرافیای خود محصور در خشکی است، توافقاتی برای دولت طالبان برای دسترسی به بندر کراچی پاکستان پیش می برد.
وی با تاکید براینکه توافقات و مذاکرات صورت گرفته با عمان، قطعا گامی به پیش است، یادآورشد: اما اینها تنها بسترهای حقوقی، تفاهمات سیاسی و اراده دو کشور برای به فعل درآوردن مسیرهای ترانزیتی را نشان می دهد. تا زمانی که موانع تحریمها و عدم پذیرش FATF وجود دارد، بستر حقوقی و اراده سیاسی، منجر به بهره برداری اقتصادی نمی شود. بنابراین کشورهایی که با ایران مذاکره می کنند و توافقهایی امضا می کنند، همچنان منتظر رفع تحریمها هستند.
این پژوهشگر مسائل خلیج فارس، تاکیدکرد: باید این کشورها با رفع موانع در راستای به فعل درآوردن این اراده ها گام بردارند. توافق عشق آباد سالها پیش امضا شده و علی رغم وجود مسیر ترانزیتی، تاکنون نتوانسته اجرا شود. اما اکنون مذاکرات تازه ای با طرفها دنبال شده و باید دید امکان رفع چالشها فراهم می شود یا خیر. رئیس جمهور ازبکستان نیز قرار است در روزهای آینده سفری به تهران داشته باشد. با مجموعه این مذاکرات، در کنار عضویت ایران در شانگهای و امضای قرارداد تجارت ترجیحی میان تهران و تاشکند، امید است توافق ترانزیتی عشق آباد نیز افقهای تازه ای پیش روی این کشورها و ایران ترسیم کند.
صفار با بیان اینکه ایران و عمان سال گذشته 13 سند همکاری را امضا کردند و در سفر پادشاه عمان به تهران نیز درباره چهارسند توافق شد، اظهارداشت: رقم مبادلات تجاری ایران و عمان می تواند افزایش یابد، بررسی «چشم انداز 2040 عمان» و سند توسعه ملی این کشور نشان می دهد مسقط عرصه های متعددی برای همکاری با ایران دارد. این کشور در سالهای اخیر نیز اقداماتی انجام داده تا بتواند حوزه های همکاری خود با ایران را توسعه دهد. از جمله اینکه اتباع ایرانی، نیازی به شریک عمانی برای سرمایه گذاری در این کشور ندارند و می توانند صاحب تمام شرکت باشند.
وی خاطرنشان کرد: عمان، بندری را برای توسعه مبادلات در اختیار ایران قرار داده است. اما با وجود تحریمها، شاهد محدودیت در این پتانسیلها و فرسایش آنها در سالهای اخیر هستیم.
به گفته این تحلیلگر مسائل خلیج فارس، مبادلات تجاری ایران و عمان با جود چهاربرابر شدن، اکنون به دو میلیارد دلار رسیده است. با وجود افزایشها، همچنان نمی توان گامهای بلندی درنظرگرفت و ارقام مطرح شده در حوزه پتانسیلهای دو کشور و حجم اقتصاد ایران و نیازهای اقتصادی آن رقم اندکی است.
صفار با بیان اینکه سند همکاری ایران و عمان برای انتقال گاز به این کشور، در سفر قبلی آقای رئیسی به مسقط نیز بررسی شد و توافقاتی میان وزرای نفت و انرژی ایران و عمان صورت گرفت، در رابطه با نهایی شدن این توافق برای انتقال گاز، اضافه کرد: براساس اظهارات معاون وزیر نفت در امور گاز ایران، کشورهای پاکستان، افغانستان و عمان خواستار واردات گاز از ایران هستند. مذاکرات با این کشورها ادامه دارد و البته زیرساختهای لازم برای امضای قرارداد با این کشورها هنوز مهیا نشده است.
وی با یادآوری اینکه نخستین تفاهنامه انرژی میان ایران و عمان سال 2005 برای صادرات روزانه 30میلیون مترمکعب گاز، به امضا رسید اما تحریمهای بین المللی مانع اجرای آن شد، تاکید کرد: توافق دیگری نیز سال 2013 به امضا رسید و به دلیل برخی مشکلات فنی از امارات درخواست همکاری شد، اما مجددا به دلیل تحریمها ناکام ماند. ممکن است در توافق جدید مسیری برای حل این مشکل درنظر گرفته شده باشد. ضمن اینکه ایران در این چارچوب باید بر برخی موانع غلبه کند. ظرفیت تولید ایران به واسطه عدم سرمایه گذاریهای لازم برای استخراج و افزایش توان صادرات در سالهای اخیر، با وجود اراده سیاسی کشورها، کاهش داشته و اجرای توافق را با مشکلاتی مواجه کرده است.
صفار با اشاره به احتمال طرح موضوعات از سرگیری روابط ایران و مصر، آزادسازی برخی منابع مسدودشده ایران در کره جنوبی و عراق از سوی آمریکا در ازای تبادل زندانیان آمریکایی در ایران و همچنین موضوع مذاکرات هسته ای و تعیین تکلیف برجام در مذاکرات ایران و عمان، یادآورشد: یک هفته پیش از سفر به تهران، سلطان عمان سفری دو روزه به مصر داشت و با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر در قاهره گفتگوهایی انجام داد. با توجه به مواضعی که به طور رسمی در رسانه ها منتشرشده، موضوع روابط ایران و مصر در این سفر اهمیت ویژه ای داشته است.
وی گفت: در این خصوص مذاکرات جدی صورت گرفته و سلطان عمان برای احیای روابط تهران-قاهره تلاش می کند. رسانه های مصری نیز از احتمال دیدار دیدار میان ابراهیم رئیسی و عبدالفتاح سیسی، تا پایان سال جاری میلادی، خبرداده بودند.
این پژوهشگر مسائل خلیج فارس، به پیامدهای اقتصادی مذاکرات ایران و عمان اشاره کرد و تصریح کرد: قطعا این گفتگوها پیامدهای مثبت اقتصادی برای ایران به همراه خواهد داشت؛ حتی وقتی سال 2015، برجام امضا شد، در سطح منطقه عملا نتوانستیم استفاده چندانی از آن داشته باشیم، حتی مبادلات اقتصادی با امارات که همیشه جزء شرکای برتر اقتصادی ایران بوده است، بعد از برجام نه تنها افزایش نیافت، بلکه کاهش نیز داشته است. درخصوص عربستان نیز مسیر به سمت قطع روابط و افزایش تخاصم رفت.
صفار اضافه کرد: در واقع پتانسیل رفع تحریمها در سال 2015، نتوانست کمک معنی داری به بهبود روابط اقتصادی ایران و کشورهای خلیج فارس کند. بنابراین هر گونه تلاش ، اقدام و سیاستی که باعث بهبود این شرایط شود، در شرایطی که بتوانیم به عدم قطعیتهایی مانند تحریمها پاسخ دهیم به نفع ایران و سایر کشورها است و می تواند تجارت پرسودی را رقم بزند. کشورهای جنوب خلیج فارس امروز مسیرهایی هستند که می توانند ایران را در عرصه هایی که در سالهای گذشته از آنها عقب افتاده است، کمک کنند.
این پژوهشگر مسائل خلیج فارس درخصوص مسائل مطرح شده در رابطه با جایگزین شدن دلار با ارزهای ملی، اظهارداشت: ما در این رابطه شاهد توافقات دوجانبه یا چند جانبه کشورها با یکدیگر هستیم. خصوصا روسها و چینی ها گامهای مهمی در این رابطه برداشته اند. اما کشورهایی که اقتصاد کوچکی دارند، در مسیر مبادله با پول ملی نیز با چالشهایی مواجه هستند و ناچارند مبادلات خود را به صورت پایاپای انجام دهند.
کپی شد
