پایگاه خبری جماران: عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به سرمایه گذاری 50 میلیارد یورویی اروپا برای صرفه جویی در مصرف انرژی، گفت: برجام برای امضاء و فعال شدن حداقل یک سال وقت لازم دارد. دومین مسأله این است که ایران اصلا ظرفیت صادرات ندارد و روی آن سرمایه گذاری نکرده است؛ اگر بخواهد از طریق خط لوله هم به ترکیه بدهد، تقاضای داخل بیشتر است و چون صرفه جویی ها را انجام نداده و کمک نکرده که صرفه جویی شود، بنابر این اصلا ظرفیت اینکه بیش از این صادر کند را ندارد.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با یدالله سبوحی را در ادامه می خوانید:
به نظر شما اینکه گفته می شود «زمستان سرد اروپا در راه است و اروپا به گاز ایران نیاز جدی دارد»، با واقعیت های بازار انرژی سازگار است؟
اگر زمستان اروپا خیلی سرد نباشد مشکل چندانی نخواهد داشت. اولین دلیلش این است که نیروگاه های زغال سنگ و هسته ای را آماده به کارگیری کرده اند. فرانسه دارد نیروگاه های هسته ای را آماده می کند و آلمان نیروگاه های زغال سنگ را آماده کرده و در مورد هسته ای هم بحث هست. دومین مسأله این است که به ویژه آلمان به قدری در معادن نمک گاز طبیعی ذخیره کرده که برای مصرف دو ماه کافی است و خیلی از این بابت نگرانی ندارد.
سومین مسأله ای که وجود دارد این است که در اروپا به ویژه کشورهای پرمصرف مثل آلمان با صنایع به شدت انرژی بر صحبت هایی کرده اند و تفاهمنامه ای دارند تنظیم می کنند که این صنایع بدون کم شدن تولید، مصرفشان را در زمستان کاهش بدهند و به جایی نرسد که جیره بندی اجباری باشد. چهارمین مسأله این است که قیمت گاز طبیعی الآن در اروپای مرکزی حدود 2.7 یورو به ازای یک متر مکعب است و صرفه جویی گاز طبیعی چه از طریق تغییر رفتارهای کوتاه مدت و چه از طریق به کارگیری تعدادی از تجهیزات، امکان پذیر هست.
در بلند مدت هم خیلی می تواند از طریق به کارگیری فناوری این صرفه جویی صورت بگیرد. لذا کشورهای اروپایی برای امسال و سال آینده نزدیک به 50 میلیارد یورو برای صرفه جویی انرژی دارند سرمایه گذاری انجام می دهند و تلاش دارند در طول یکی دو سال بر اساس سیستم های داخلی خودشان، بدون آسیب پذیری از قطعی گاز روسیه، نیاز آنها تأمین شود.
مسأله دیگری که خیلی جدی دنبال می کنند، واردات LNG از آمریکا است و همچنین ترکیه به عنوان هاب گاز منطقه دارد بازی می کند؛ و از سال 2018 بازار انرژی استانبول را راه اندازی کرد. شرکت بوتاش که یک شرکت دولتی ترکیه است، 80 درصد گاز این کشور را در دست دارد؛ اما برنامه ترکیه تا سال 2023 این است که سهم بوتاش در بازار انرژی به حدود 20 درصد کاهش پیدا کند و بخش خصوصی فعال شود. در سال گذشته نزدیک به 12 میلیون تن LNG وارد کرد و همچنین ارتباطش با روسیه، لیبی، الجزیره و قطر چنان سازماندهی کرده است که راحت بتواند از آنها گاز وارد کند و هاب منطقه باشد. دو مخزن بزرگ ذخیره سازی گاز ایجاد و چهار بندر را برای واردات و صادرات LNG سازماندهی کرده است.
اگر زمستان اروپا مثل زمستان های گذشته باشد، در کوتاه مدت هیچ مشکلی نخواهند داشت
بنابر این، اگر زمستان خیلی سرد نباشد و مثل زمستان های گذشته باشد، در کوتاه مدت هیچ مشکلی نخواهند داشت. ولی اگر زمستان خیلی سرد باشد به جیره بندی متوسل خواهند شد و یک مقدار محدودیت در بعضی بخش ها ایجاد می کنند. ولی در بلند مدت اروپا دارد به سمت افزایش سهم گاز طبیعی در سبد انرژی حرکت می کند. اما گاز طبیعی را قبلا از طریق لوله دریافت می کرد و انتقال گاز طبیعی از طریق لوله تا 30 هزار کیلومتر ارزان تر است ولی تصمیمشان بر این است که دیگر واردات گاز را از طریق LNG انجام بدهند.
ایران باید خیلی سریع تکان بخورد و بتواند سهمی در تحولات بگیرد
اگر ایران به طور هوشمندانه عمل کند و حکمرانی در بخش انرژی کشور واقعا اصلاح شود، می تواند گاز طبیعی کشور را که پتانسیل بالایی در صرفه جویی دارد، صرفه جویی و به صورت LNG صادر کند. الآن قیمت گاز طبیعی در بازار استانبول یک روبل به ازای متر مکعب است که خیلی از پروژه های کوچک بخش انرژی را هم می تواند توجیه پذیر کند. بنابر این یک فرصت بسیار خوبی برای ایران هست ولی این فرصت بلند مدت باقی نمی ماند. باید ایران خیلی سریع تکان بخورد و بتواند سهمی در این تحولات بگیرد.
اروپا دارد گاز را مدیریت می کند و خیلی بعید است که مشکل اساسی پیش بیاید
طی یکی دو سال آینده اروپا دارد گاز را مدیریت می کند و خیلی بعید است که مشکل اساسی پیش بیاید؛ چون گاز نروژ و بریتانیا هست و هلند می خواهد از میدان های گازی که حدود 30 درصد ذخیره در آنها باقی مانده بیاورد، ولی به خاطر اینکه اگر همه را خالی کند امکان وقوع زلزله پیش می آید، شاید همه را خالی نکند یا شاید آب تزریق کند.
بنابر این، برای اروپا گزینه ها فراوان است ولی برای ایران فرصتی هست که در رابطه با گاز اقداماتی کند. اما با این روند مصرف، گاز اضافی در ایران وجود ندارد؛ مگر اینکه ایران سیاست بهینه سازی انرژی را در پیش بگیرد و اجازه بدهد بخش خصوصی به بهینه سازی انرژی وارد شود؛ یعنی یک حکمرانی خوب در بخش انرژی صورت بگیرد و یک تغییر رویکرد اتفاق بیفتد و در این حالت می شود امیدوار بود که ایران سهمی در بازار LNG اروپا و منطقه داشته باشد.
پتانسیل تولید ایران بالا است، ولی ظرفیت تولیدش خیلی کم است
به طور کلی ایران چه قدر ظرفیت تولید و صادرات گاز دارد؟
الآن پتانسیل تولید ایران بالا است، ولی ظرفیت تولیدش خیلی کم است؛ به خاطر اینکه افت فشار در میدان های گازی به ویژه فارس جنوبی روی داده و از سوی دیگر قطر خیلی سریع دارد برداشت می کند و ایران به دلیل محدودیت سرمایه و عدم دسترسی به تکنولوژی مناسب نمی تواند خیلی استخراج کند. از سوی دیگر مصرف داخلی خیلی رو به افزایش است. پتانسیل صرفه جویی انرژی در ایران معادل 1.2 میلیارد بشکه نفت در سال هست که اگر این را به مقدار گاز مصرف داخل تبدیل کنیم، بالای 100 میلیارد متر مکعب در سال ایران می تواند صرف جویی کند. اگر این میزان را صرفه جویی و صادر کند یک فرصت بسیار استثنایی است و معادل 10 فاز فارس جنوبی پتانسیل صرفه جویی دارد.
هزینه تولید یک متر مکعب گاز طبیعی در ایران تا برسد به ترکیه نزدیک پنج سنت و حدود 10 سنت هم هزینه تبدیل آن به LNG است ولی در بازار ترکیه یک یورو است. این نشان می دهد که ایران جایگاه خیلی خوبی دارد و می تواند بخش خصوصی را خیلی فعال کند. اما اگر خود دولت بخواهد این کار را انجام بدهد، ما یک پروژه به نام ایران LNG داریم که 10، 15 سال است تجهیزات هم خریده اند، ولی هیچ اتفاقی نیفتاده است. یک متر مکعب هم نتوانسته اند به LNG تبدیل کنند؛ چون سیستم دولتی است و هزینه های دولتی هم حیف و میل می شود.
ولی اگر یک تغییر رویکرد در سیاست انرژی کشور شکل بگیرد و بتوانند بخش خصوصی را فعال کنند و اجازه بدهند هرکسی صرفه جویی کرد بتواند آن صرفه جویی را در بازار عرضه و یا صادر کند، می تواند برای کشور رویکرد بسیار خوبی باشد.
اگر تحریم های اقتصادی برداشته شود، یک گشایش خیلی مهم است
FATF هم خیلی مهم است و برداشتن تحریم ها کافی نخواهد بود
ایران یک چالش دیگر روبرو دارد که FATF را قبول کند
گفته می شود که ایران 80 میلیون بشکه نفت در نفتکش های شناور ذخیره دارد که اگر مذاکرات احیای برجام به نتیجه برسد می توانیم آنها را هم بفروشیم و دلار بگیریم، به نظر شما این قضیه چه قدر می تواند به بازار انرژی کشور ما کمک کند؟
اگر تحریم های اقتصادی برداشته شود، یک گشایش خیلی مهم است. ولی FATF هم خیلی مهم است و برداشتن تحریم ها کافی نخواهد بود. ایران برای اینکه بتواند معامله کند باید FATF را هم بپذیرد. FATF جدای از برجام است و ربطی به برجام ندارد. FATF مربوط به سیستم بانکی بین المللی است که با پولشویی مقابله می کند. پس ایران یک چالش دیگر روبرو دارد که FATF را قبول کند.
مسأله بعد این است که الآن ایران هر روز برای نفتکش هایی که روی دریا هستند یک دنیا هزینه پرداخت می کند و هرچه طولانی تر شود شاید درآمد حاصل از آن هزینه بیمه و نگهداری کشتی ها را هم نتواند تأمین کند. از این جهت می توان گفت هرچه برجام زود به نتیجه برسد برای کشور گشایش های خوبی خواهد بود و امکان مبادلات خارجی کشور تسهیل می شود ولی برجام کافی نخواهد بود. برای اینکه خارج از سیستم بانکی اصلا نمی توانیم یک دلار یا یورو هم جا به جا کنیم؛ مگر اینکه به واسطه ها متوسل شویم که هزینه را دو سه برابر می کنند.
با توجه به مسائلی که اشاره کردید، اگر برجام به نتیجه برسد ایران چه قدر فرصت دارد که خودش را به بازار انرژی زمستان اروپا برساند؟
برجام برای امضاء و فعال شدن حداقل یک سال وقت لازم دارد. دومین مسأله این است که ایران اصلا ظرفیت صادرات گاز ندارد و روی آن سرمایه گذاری نکرده است؛ اگر بخواهد گاز را از طریق خط لوله هم به ترکیه بدهد، تقاضای داخل بیشتر است و چون صرفه جویی ها را انجام نداده و کمک نکرده که صرفه جویی شود، بنابراین اصلا ظرفیت اینکه بیش از این صادر کند را ندارد. زمستان پارسال سوخت بسیاری از صنایع بزرگ مثل فولاد و سیمان تأمین نشد و بعضی از نیروگاه ها سوخت مایع استفاده کردند.
ضرری که از این ناحیه به کشور وارد شد هم سرسام آور بود. فرض کنید اگر یک ماه فولاد مبارکه تعطیل شود، نزدیک به 100 هزار تن فولاد تولید نمی شود. اگر این 100 هزار تن را ضرب در 700 دلار کنید، رقم بسیار قابل توجهی است. این ضرری است که اقتصاد ملی می دهد.
یعنی ظرفیت سازی در کشور به حد خوبی توسعه پیدا نکرده است که اولا تقاضا منطقی باشد و بی مورد رشد نکند، مصرف زاید و تلفات زیاد نداشته باشیم. مصرف سرانه ما در بخش های صنایع سنگین، حمل و نقل و خانگی فوق العاده بالا است. وقتی این تلفات وجود داشته باشد و عرضه نتواند تأمین کند، دولت به دلیل مسائل اجتماعی و سیاسی ناچار است اول داخل را تأمین کند و اصلا فرصت نمی کند که به خارج صادر کند.
دوم اینکه اگر این مسائل هم پیش نیاید و بخواهد صادر کند، به این راحتی صادرات شکل نمی گیرد. صادرات ظرفیت سازی، بازاریابی، سهم در بازار و... می خواهد. الآن ایران خیلی از سهم خودش در بازار نفت را از دست داده و به دست آوردن آنها یک چالش بسیار اساسی است. چون وقتی سهمش را از دست داده پالایشگاه ها خودشان را با نفت های دارای کیفیت های دیگر تطبیق داده اند و دوباره به کیفیت قبل بر نمی گردانند. یعنی در مورد نفت این مشکل را داریم که پیدا کردن بازار برای ایران کار خیلی سختی خواهد بود و در مورد گاز هم آمادگی صادرات تا یک سال آینده را من نمی بینم.
