روستاییان استان سمنان در سال‌های اخیر به‌منظور بهبود معیشت، اشتغال و دستیابی به امکانات رفاهی، بهداشتی، درمانی، آموزشی، تفریحی و عوامل فرهنگی، به شهرهای این استان مهاجرت کردند که موجب خالی شدن روستاها از جمعیت شد.
این اتفاق تا جایی پیش رفت که اکنون از بیش از یک هزار و ۵۰۰ روستای سمنان حدود ۵۵۰ روستای استان دارای سکنه است.
حاشیه‌نشینی براساس تعریفی که در کلان شهرهای کشور وجود دارد، در سمنان وجود ندارد، ولی مهاجرت روستاییان به شهرک‌ها و مناطق شهری مختلف به نوعی حاشیه‌نشینی با شرایط استان سمنان در مقیاس کوچکتر را ایجاد کرده است.
بنا بر اظهار نظر مسوولان امر، نقل مکان روستاییان طرود واقع در جنوب شاهرود به شهرک شهید بهشتی این شهرستان و نیز مردم روستاهای جنوب دامغان به مناطق خواجه شهاب و تقی آباد این شهرستان از جمله این موارد است.
با رشد و توسعه شهرها، ساخت و ساز در حاشیه آن‌ها و وجود صنایع بزرگ و کارخانه‌ها در کنار رفاه اجتماعی بهتر، در آینده نمای مبهمی از روستانشینی در استان سمنان را نشان می‌دهد.
احداث مسکن مهر به عنوان تامین‌کننده نیاز اولیه شهرودان به مسکن، یکی از عوامل جذب روستاییان استان به شهرک‌ها و مناطق شهری بود.
نادیده گرفتن منزلت اجتماعی روستاییان، نیاز مالی و مشکلات معیشتی، خردشدن زمین‌های کشاورزی و اقتصادی نبودن کار در زمین‌های کوچک، نوسان بازار اقتصادی، مشکلات بیمه و نبود تامین اجتماعی گسترده و فراگیر برای پوشش در زمان بروز بحران، از دیگر عوامل مهاجرت روستاییان استان سمنان است.
در چند سال گذشته تغییر اقلیم و خشکسالی مستمر و کم آبی، بلای خانمان سوز در روستاهای استان سمنان بود و بیشتر اقشار مردم در این مناطق را ناچار به مهاجرت کرده است.
اما، قانون اشتغال پایدار روستایی یا به صورت دقیق‌تر «آیین نامه اجرایی قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی» به عنوان یکی از طرح‌های دولت تدبیر و امید از ابتدای سال ۹۶ به منظور مهاجرت معکوس به روستاها به اجرا درآمد که با پرداخت تسهیلات به طرح‌های اشتغال روستایی تا حدودی این امر در استان سمنان تحقق یافت.
صاحبنظران در این زمینه معتقدند که رونق اقتصادی روستاها با تامین سرمایههای مالی و پرداخت تسهیلات اشتغال روستایی یکی از عوامل مهم و لازم در تحقق مهاجرت معکوس در سمنان است، اما به تنهایی کافی نیست بلکه باید بسترها و زیرساخت‌های مناسب فرهنگی و اجتماعی در آبادی‌های این استان فراهم شود و این قشر با فراغت خاطر و اقناع درونی به سرزمین آب و اجدادی خود برگردند.
مسوولان ابراز داشتند که ۲ هزار و ۱۴۱ میلیارد و ۴۵۶ میلیون ریال تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری توسط بانک‌ها استان سمنان پرداخت شد و موجب اشتغال ۲ هزار و ۳۶۰ نفر شده است.
از سویی، کارشناسان تاکید می‌کنند که صرف ایجاد شغل در روستا به معنای افزایش سکونت افراد در روستاها نیست بلکه ممکن است فردی دارای شغلی در این مناطق شود، اما بین روستا و شهر رفت و آمد کند، بنابراین در ابتدا مسوولان توجه کنند که آیا با پرداخت تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری ایجاد شغل می‌کنند یا روستاییان شاغل می‌شوند؟
بر اساس آمار ۲۶ درصد از کل جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی می کنند، اما در سمنان بر اساس سرشماری نفوس ومسکن سال ۱۳۹۵ کشور، از کل جمعیت بیش از ۷۰۲ هزار نفری این استان تعداد ۴۵ هزار و ۸۱۶ خانوار روستایی با جمعیت ۱۴۱ هزار و ۸۵۸ نفر در ۵۴۹ روستا و آبادی سکونت دارند که معادل ۲۰ درصد جمعیت این دیار است.
در استان سمنان شهرستان‌های میامی با ۸۸.۲۱ درصد و سمنان با ۵.۸ درصد روستانشینی، به ترتیب بیشترین و کمترین ضریب روستانشینی را دارند.
دلایل مهاجرت مشخص شود
استاد دانشگاه در رشته جامعه شناسی گفت: مهاجرت در جامعه ایران از حالت پدیده اجتماعی به دلایل متعددی در حال تبدیل شدن به مساله اجتماعی است تا جایی که فاصله فرهنگی مهاجران با مقصد مهاجرت آن‌ها، آسیب‌های اجتماعی بی‌شماری را در شهرهای بزرگ رقم زده است.
حمید مستخدمین حسینی تصریح کرد: توجه بیش از پیش به مهاجرت معکوس سبب درمان آسیب‌های اجتماعی در شهرهای بزرگ می‌شود.
وی بیان کرد: در وهله اول، باید مشخص شود چه اتفاقاتی سبب مهاجرت مردم یک روستا به شهرهای اطراف شد.
این جامعه‌شناس معتقد است، دلایل این مساله در روستاها متفاوت است، بنابراین سیاست‌گذاری‌ها به منظور وقوع مهاجرت معکوس به هر آبادی تفاوت دارد.
وی با اشاره به عوامل دافعه در روستاها و تاثیر آن بر دل کندن روستاییان از سرزمین آب و اجدادی، تصریح کرد: مهاجرت در ایران بیشتر داخلی است، یعنی مردم، به علت نبود امکانات و بسترهای مناسب، زندگی خود را از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ برای دستیابی به امکانات بهتر انتقال می‌دهند.
این جامعه‌شناس، جاذبه در شهرها همچون درآمد و رفاه را در کنار آثار دافعه‌ای روستاها از عوامل اصلی مهاجرت روستاییان نام برد.
جذب جمعیت روستایی با جذابیت‌های فرهنگی و اجتماعی
این جامعه شناس خاطرنشان کرد: صرف ایجاد شغل در روستا به معنای افزایش سکونت افراد در روستاها نیست بلکه ممکن است فردی دارای شغلی در این مناطق شود، اما بین روستا و شهر رفت و آمد کند.
وی تصریح کرد: بنابراین در ابتدا مسوولان توجه کنند که با پرداخت تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری فقط ایجاد شغل می‌کنند یا اینکه روستاییان شاغل می‌شوند، یعنی ممکن است فردی که در شهر سکونت دارد از این ایجاد شغل در روستا بهره مند شود و همچنان در شهر ساکن باشد و برای اشتغال بین شهر و روستا در تردد باشد.
مستخدمین حسینی ابراز داشت: زمانی مهاجرت معکوس به روستاها رخ می‌دهد که عوامل دافعه مهاجرت از بین برود و عوامل جاذبه شهر برای روستاییان کمرنگ شود.
وی افزود: رونق اقتصادی روستاها با تامین سرمایههای مالی و پرداخت تسهیلات اشتغال روستایی یکی از عوامل مهم و لازم در تحقق مهاجرت معکوس است، اما به تنهایی کافی نیست.
این جامعه شناس اعتقاد دارد که مهم‌تر از پرداخت تسهیلات، فراهم کردن بسترها و زیرساخت‌ها مناسب فرهنگی و اجتماعی در آبادی‌ها است.
مستخدمین حسینی تاکید کرد: بُعد روانشناسی اجتماعی قضیه در مهاجرت معکوس دخیل است و روستاییان باید از لحاظ روانی اقناع شوند تا در سرزمین آب و اجدادی خود سکنی گزینند، بنابراین به صورتی امکانات شخصی و شغلی در روستاها فراهم شود که این قشر با فراغت خاطر و اقناع درونی به روستاها بازگردند.
دولت ۲۴۰۰ شغل روستایی در سمنان ایجاد کرد
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سمنان گفت: سهمیه تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری این استان ۲ هزار و ۶۱۱ میلیارد ریال است وسمنان در بخش جذب تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری جزو استان‌های پیشتاز کشور است.
اسماعیل غنیان با بیان اینکه تاکنون یک هزار و ۷۲۳ طرح با اشتغالزایی سه هزار و ۶۴۸ نفر به بانک‌های سمنان ارسال‌شده، تصریح کرد: تاکنون، در این بخش یک هزار و ۴۰ طرح با اعتبار بیش از ۲ هزار و ۴۶۲ میلیارد ریال در بانک‌های این استان مصوب شده که زمینه اشتغال ۲ هزار و ۵۲۹ نفر را فراهم کرده است.
غنیان خاطرنشان کرد: قرارداد یک هزار و ۳۴ طرح اشتغال روستایی به ارزش ۲ هزار و ۲۵۰میلیارد ریال در بانک‌های استان سمنان منعقد شده است.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سمنان ادامه داد: یک هزار و ۳۱ طرح با مبلغ ۲ هزار و ۱۴۱ میلیارد و ۴۵۶ میلیون ریال در بانک‌ها پرداخت شد که موجب اشتغال ۲ هزار و ۳۶۰ نفر شد.
وی بیان کرد: از این میزان تسهیلات اشتغال روستایی پرداختی در سمنان ۲۱۰ میلیارد ریال تسهیلات حمایتی با همکاری کمیته امداد، بنیاد شهید انقلاب اسلامی و بهزیستی این استان پرداخت شد.
غنیان، با اشاره به اینکه ۶۰ درصد تسهیلات پرداختی مرتبط با طرح‌های کشاورزی بود، یادآور شد: تعداد زیادی از متقاضیان استان سمنان نیز برای فعالیت در زمینه شغل‌هایی مانند بوم‌گردی، پرورش دام، صنایع دستی و پرورش شترمرغ، تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری دریافت کردند.
وی اضافه کرد: تمام طرح‌های اشتغالزای روستایی و عشایری استان سمنان از نظر وضعیت پرداخت تسهیلات، تطابق میزان اعتبار با اشتغال و نحوه اجرای طرح مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان سمنان با بیان اینکه مشکلات در پرداخت تسهیلات رصد شده است، تاکید کرد: در صورتی که تعهدات در دریافت تسهیلات توسط مجری طرح اجرا نشده باشد، تسهیلات به طور کامل بازپس گرفته می‌شود، بنابراین این گونه نیست که طرح‌ها به حال خود رها شود.
کارشناس امر ابرازداشتند که میزان انحراف در پرداخت تسهیلات مشاغل روستایی و عشایر در استان سمنان ۱۰ درصد است و از میانگین کشوری پایین‌تر است.
ایجاد اشتغال روستایی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان گفت: اجرای طرح‌های اشتغالزا با هدف تحقق اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های دولت تدبیر و امید در روستاهای این استان است.
مهدی صمیمیان ابراز داشت: حجم تسهیلات ارزان قیمت پرداختی در دولت تدبیر و امید برای اشتغالزایی و رونق روستاها در مقایسه با سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان تصریح کرد: سیاست‌های ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری برای تحقق اقتصاد مقاومتی و رویکرد دولت تدبیر و امید موجب تحول و ترقی چشمگیر روستاها شده که توسعه مدیریت روستا و تقویت نهاد عمومی غیردولتی دهیاری از جمله اقدامات انجام شده برای تحول در روستاها است.
افزایش جمعیت روستایی در ۲ سال گذشته
صمیمیان با اشاره به اقدام‌های مثبت دولت در سال‌های گذشته در رفع مشکلات زیرساختی برای توسعه اقتصادی در روستاها، اظهارداشت: گازرسانی و پوشش ارتباطی مخابرات، آب و برق به تمام روستاهای استان از جمله اقدام‌های مثبت مسوولان برای تثبیت جمعیت در این مناطق بوده است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان اضافه کرد: روند مهاجرت معکوس در استان سمنان در یکسال گذشته شتاب گرفته و احیای مشاغل روستایی با تزریق اعتبارهای مطلوب رویکرد سازنده دولت برای توسعه مناطق روستایی است.
صمیمیان با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته بسیاری از روستاهای سمنان به عنوان خوش‌نشینی از سوی افراد ساکن در شهرها به صورت فصلی مورد توجه قرار می گرفت، تاکید کرد: با ایجاد اشتغال، اکنون این مناطق مولد و در مسیر توسعه حرکت می‌کنند.
بنا بر اظهار نظر برخی از مسوولان امر، رفع مشکلات زیرساختی مانند آب، برق و گاز در دولت تدبیر و امید جمعیت را به روستاهای غرب استان سمنان بازگرداند.
برخی روستاهای شهرستان‌های گرمسار و آرادان در ۳۰ سال گذشته خالی از سکنه شد، به طوری که حتی زیرساخت‌های برق‌رسانی در آن‌ها جمع‌آوری شده بود، اما طی سه سال اخیر، با تامین و ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور رفاه و معیشت روستاییان در کنار پرداخت تسهیلات اشتغالزایی روستایی و عشایری، دیگر هیچ روستای خالی از سکنه در این شهرستان‌ها وجود ندارد و جمعیت در گرمسار افزایش هشت درصدی داشت و در غرب استان سمنان مهاجرت معکوس در حال رخ دادن است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری سمنان نیز خاطر نشان کرد: در برخی از روستاهای شهرستان سمنان، کرند در شهرستان گرمسار، ده‌ملا در شهرستان مهدیشهر، محمدآباد در میامی و قلعهبالا و رضاآباد در شاهرود با اجرای طرح‌های اقتصادی از جمله گردشگری، جمعیت در این مناطق در ۲ سال گذشته به یک تا ۲ برابر مدت مشابه سال ۹۲ افزایش پیدا کرد.
پرداخت یک‌هزار و ۹۲۰ میلیارد ریال تسهیلات روستایی در استان سمنان
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار سمنان گفت: یک‌هزار و ۹۲۰ میلیارد ریال تسهیلات در قالب طرح‌های روستایی در یکسال گذشته در این استان با همکاری بانک‌های عامل و مدیران دستگاه‌های اجرایی به کارآفرینان پرداخت شد.
حشمت‌الله عسگری، با اشاره به نقش تسهیلات اشتغال روستایی در رونق اقتصادی و مهاجرت معکوس در روستاهای سمنان، خاطرنشان کرد: در ماه‌های آینده و تا پایان امسال تلاش دستگاه‌های اجرایی و بانک‌های عامل برای ارایه تسهیلات و اجرای طرح‌های اشتغال آفرینی در مناطق شهری و روستایی استان سرعت گیرد.
معاون استاندار تصریح کرد: طرح‌های اقتصادی قابل توجهی در یکسال گذشته برای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار در استان سمنان پرداخت شد که این تسهیلات در بلندمدت به رونق کسب و کار در این دیار کمک می‌کند.
بر اساس آمارهای رسمی در حال حاضر استان سمنان، دارای ۸ شهرستان، ۲۰ نقطه شهری، ۱۵ بخش و ۳۱ دهستان با ۵۴۹ آبادی دارای سکنه است.
روستاهای استان سمنان از دیرباز به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی تولید محصولات و قلب تپنده اقتصاد آن به شمار می‌رفت و اینک تقویت پایه‌های اقتصاد همراه با ایجاد فرصت شغلی برای جوانان روستایی، از مهمترین دستاوردهای توجه به روستاها است.
تسهیلات اشتغالزایی روستایی و عشایری، یکی از سیاست‌های بسیارمطلوب و مدونی است که توسط دولت طی چند سال اخیر برای توسعه همه جانبه کشور و رسیدن به افق‌های توسعه ۱۴۰۴، آغاز شده و البته استان سمنان نیز در طول اجرای این طرح، به توفیق های مطلوبی دست یافت.
این مهم نباید فراموش شود که پرداخت تسهیلات برای اشتغال در روستاها باید بررسی، واکاوی و نظارت شود تا به ایجاد فرصت شغلی در خود روستا منجر شود و جوانان روستایی و خانوارها به روستاها بازگردند و تولید در این مناطق با هدف کمک به اقتصاد ملی احیا، تقویت شود و رشد یابد.
