تولد کودک و ورود او به خانواده، همان‌قدر که شیرین و هیجان انگیز است؛ نگرانی‌هایی را هم برای والدین به دنبال دارد؛ یکی از مشکلات شایع نوزادان که باعث نگرانی والدین می‌شود، ریفلاکس یا بازگشت اسید معده به درون مری است که ممکن است ماه‌ها باعث آزار کودک شود.
جی پلاس، وقتی نوزاد عمل بلع را انجام می دهد دریچه اسفنکتر شل می شود تا شیر از مری به معده منتقل شود. به طور معمول این عضله بعد از بلع بسته می ماند. اما در نوزادانی که ریفلاکس دارند، با توجه به اینکه عضله اسفنکتر تحتانی مری به خوبی رشد نکرده؛ محتوای اسیدی معده دوباره به داخل مری باز می‌گردد و کودک آن را از دهان خود خارج می‌کند. البته با رشد کامل این عضله مشکل ریفلاکس کودک هم برطرف خواهد شد.
تعریف ریفلاکس
همشهری نوشت؛ دکتر ناصر کلانتری، متخصص کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد ریفلاکس نوزادان می‌گوید: «برخلاف آنچه اغلب مردم فکر می‌کنند بازگشت محتویات معده به داخل مری بر اثر ریفلاکس، گاهی تا چهارراه حلق، حفره دهان و حتی خارج از آن و معمولا به صورت خروج بدون پرش و پرتاب و به صورت آرام است. »
به گفته کلانتری، این موضوع در کودکان زیر یک سال به صورت بازگشت شیر ساده به بیرون از دهان است. در حالی که بزرگسالان معمولا خارج شدن محتویات معده را تجربه نمی‌کنند؛ بلکه فقط سوزش ناشی از بازگشت مواد تا حلق را احساس می‌کنند.
درواقع ریفلاکس در کودکان هم به نوعی همان احساس سوزش و ترش کردن معده بزرگسالان است. اما خروج مواد به سمت مری دلایل زیادی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها آن این است که اسفنکتر یا همان عضله حلقوی که در دوران بارداری باید بین معده و مری تشکیل شود وجود ندارد که این موضوع می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله ژنتیک، تاثیرات محیط، تابش اشعه و ...باشد.
علائم ریفلاکس و دلایل بروزآن
کلانتری می‌گوید یکی از انواع ریفلاکس؛ ریفلاکس فیزیولوژیک است. توجه داشته باشیم اسفنکتر بین معده و مری کودک تا چند ماه بعد از تولد؛ حتی با وجود برخورداری از سلامت کامل هم فعالیت کاملی ندارد. بنابراین حرکات دودی معده کودک اغلب باعث برگرداندن مواد غذایی به سمت مری می‌شود.
بیشترین عامل ریفلاکس نوزادان هم همین مورد است. اما موضوع مهم؛ کلافگی کودک هنگام خوردن شیر است که به خاطر بازگشت محتویات معده نمی‌تواند خوردن شیر را ادامه دهد.
البته مادر متوجه کلافگی فرزندش هنگام شیر خوردن می‌شود چون نمی‌تواند به خوبی شیر بخورد، سکسکه می‌کند و در خیلی موارد هم شیر به صورت پنیرک از دهانش خارج می‌شود. این حالت هنگام خواب هم باعث می‌شود کودک مدام دهانش را بجنباند؛ انگار در حال جویدن چیزی است.
به گفته این متخصص کودکان، هنگام بروز چنین مشکلاتی حتما باید به پزشک مراجعه شود تا نوع ریفلاکس کودک شناسایی شود؛ یعنی مشخص شود مشکل ریفلاکس کودک فیزیولوژیک است یا مبتلا به بیماری ریفلاکس شده است.
ریفلاکس فیزیولوژیک و بیماری ریفلاکس
دکتر کلانتری می‌گوید اگر ریفلاکس کودک فیزیولوژیک باشد، جای هیچ گونه نگرانی وجود ندارد. چون دو تا سه ماه بعد تمام مشکلات مربوط به آن از بین می‌رود. البته مشروط بر آنکه قد و وزن و خواب و خوراک او هم کاملا طبیعی باشد و مشکلی در این زمینه‌ها نداشته باشد. یعنی اگر ریفلاکس کودک فقط به دلیل ناکامل بودن عملکرد اسفنکتر معده و مری باشد، طبیعی است.
اما برای برطرف کردن این حالت هم مادر باید سعی کند بعد از خوردن شیر در معده فرزندش بادی باقی نماند. همچنین هنگام خواباندن نوزاد هم باید او را به گونه‌ای شیبدار خواباند؛ یعنی نباید فقط زیر سر کودک بلند باشد؛ بلکه کل بدن او هم باید ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد.
به گفته این متخصص کودکان، اگر کودک به بیماری ریفلاکس مبتلا باشد عوارضی به دنبال دارد. از جمله اینکه معمولا سینه او صدایی همراه با خس خس دارد. ضمن آنکه دچار عفونت‌های سینه می‌شوند، چون مواد غذایی وارد حلقشان می‌شود. گاهی هم این مواد وارد نای می شوند، بنابراین باعث تک سرفه خواهند شد. به‌علاوه این کودکان مدام دچار ذات الریه می‌شوند و حتی اغلب اختلالاتی از لحاظ قدی و وزنی هم پیدا خواهند کرد.
معمولا گوش میانی این کودکان دچار عفونت می شود و خروج مواد غذایی هم در آنها به صورت استفراغ خواهد بود؛ به گونه‌ای که بازگشت مواد در سنین بالاتر باعث آسیب رسیدن به دندان‌هایشان هم می‌شود.
درمان ریفلاکس
به گفته دکتر کلانتری، بهترین درمان ریفلاکس در دوره شیرخوارگی آن است که هم کودک و هم مادر تغذیه مناسبی داشته باشند. اگر مادر به کودک شیر می‌دهد، در دوران شیردهی باید از هر گونه مواد غذایی که دارای اسانس، رنگ و طعم دهنده باشد، خودداری کند.
بنابراین نباید از غذاهای فرآوری شده کارخانه‌ای مانند سوسیس، کالباس، همبرگرهای آماده، انواع فست فودها، کنسروها و کمپوت‌ها که هر کدام به نوعی فرآوری شده‌اند، استفاده کند.
همچنین نباید از انواع کیک، کلوچه و شکلات، آدامس‌هایی که رنگ و اسانس دارند، آب میوه‌های صنعتی و انواع نوشابه‌ها و سس ها استفاده کند؛ چون خوردن این گونه مواد باعث تشدید ریفلاکس نوزاد خواهد شد.
به گفته دکتر کلانتری، هنگام پخت غذا در منزل هم باید تا حد امکان از اضافه کردن انواع ادویه حتی زعفران هم به غذا خودداری شود. مادر باید از خوردن آجیل‌هایی که بو داده شده‌اند، نیز اجتناب کند. چون اغلب با مواد رنگی بو داده می شوند که طبیعی نیستند. همچنین باید از خوردن انواع شور یا ترشی‌هایی که ادویه دارند، هم خودداری شود.
استفاده از میوه‌هایی مانند طالبی، خربزه، آناناس، کیوی و مرکبات به غیر از لیمو شیرین و همچنین مواد خوراکی که امکان ابتلا به آلرژی در آنها بالاست، مانند بادمجان و گوجه فرنگی هم خودداری کنند.
البته خوردن شیر و لبنیات ساده و بدون افزودنی‌های خوراکی برای مادران مجاز است. بهتر است برای خوردن بستنی هم احتیاط کرد و نوع سفید آن انتخاب شود.
به گفته این متخصص کودکان، رعایت تمام این موارد برای کودکان بالای شش ماه به بعد هم باید در نظر گرفته شود و احتیاط در مصرف مواد غیر مجاز برای آنها با مادر شبیه است.
مثلا وقتی کودک شش‌ماهه‌ای مبتلا به بیماری ریفلاکس باشد، نباید از مواد غذایی حساسیت‌زایی مانند حریره بادام استفاده کند. ضمن آنکه کودکانی هم که از شیر خشک استفاده می‌کنند؛ بهتر است نوع ضد آلرژیک آن را انتخاب کنند.
