هر ساله روز چهارم آبان ماه که مصادف با تولد محمدرضا شاه بود با هزینه های گزافی جشن مفصلی برگزار می شد، اما سال ۴۳ سخنرانی امام و افشاگری ایشان علیه لایحه کاپیتولاسیون کام شاه و دوستدارانش را تلخ کرد که در نهایت منجر به تبعید امام شد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، شاه با غرور همیشگی و به تصور اینکه کشتارها و بازداشت ها و محاکمه ها، نیروی مقاومت عمده را از سر راه برداشته است، تحت فشار امریکا، در انجام اصلاحات دیکته شده کاخ سفید مصمم بود. اصلاحات در نهایت می بایست به نفوذ همه جانبه امریکا و حضور مستقیم کارگزاران این کشور در عرصه های مختلف اقتصاد و ارتش و ارکان رژیم شاه بینجامد.
از این رو برداشتن موانع حقوقی و قانونی برای حضور نیروهای امریکایی در ایران و تضمین امنیت و مطلق العنان بودن آنان شرط اولیه بود. احیای رژیم کاپیتولاسیون (مصونیت سیاسی و کنسولی اتباع امریکایی در ایران) در دستور کار قرار گرفت.
تصویب لایحه کاپیتولاسیون به وسیله مجلسین فرمایشی سنا و شورا تیر خلاصی بر استقلال نیم بند ایران بود.
سرکوبی شدید مبارزان و حبس و تبعید آنان و حکومت پلیسی شاه نفس را در سینه ها حبس کرده و کسی یارای مخالفت نداشت. در این ماجرا نیز امام خمینی بر انجام رسالت تاریخی خویش مصمم شد و به قیامی دوباره برخاست.
روز چهارم آبان که روز تولد شاه بود و با هزینه های گزافی همه ساله جشن های فرمایشی برگزار می شد، به عنوان روز افشاگری از سوی امام خمینی انتخاب و خبر آن به وسیله نامه و ارسال پیک هایی از سوی آن حضرت به علمای شهرهای مختلف، منتشر شد. شاه برای تهدید امام خمینی و بازداشتن ایشان از تصمیم به ایراد سخنرانی در این روز، نماینده ای به قم اعزام کرد. امام نماینده شاه را نپذیرفت. پیغام شاه به آیت الله حاج آقا مصطفی (فرزند ارشد امام) ابلاغ شد.
در همین رابطه ببینید:
سخنرانی امام علیه کاپیتولاسیون
امام خمینی بی اعتنا به تهدیدها، در روز موعود یکی از ماندگارترین سخنرانی های خویش را در جمع زیادی از روحانیون و مردم قم و دیگر شهرها ایراد و دخالت های غیرقانونی هیأت حاکمه امریکا در کشور اسلامی ایران و خیانت های شاه را افشا کرد.
افشاگری امام علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون، ایران را در آبان سال 43 در آستانه قیامی دوباره قرار داد؛ اما رژیم شاه با بهره گیری از تجربه سرکوبی قیام پانزده خرداد سال ۴۲ به سرعت دست به کار شد. رژیم شاه می دانست با هیچ ترفندی نمی تواند امام خمینی را به سکوت وادار کند. او اکنون رهبری محبوب و شناخته شده برای همه مبارزان ملت ایران و مرجع تقلید بسیاری از مردم بود.
تجربه گذشته نشان داده بود که بازداشت او در داخل کشور دشواری های رژیم را صدچندان می کند. قصد سوء نسبت به جان وی نیز به منزله ایجاد زمینه شورشی غیرقابل کنترل در سراسر کشور ارزیابی می شد. سرانجام تصمیم به تبعید ایشان به خارج از کشور گرفته شد.
سحرگاه 13 آبان 1343 دوباره کماندوهای مسلح اعزامی از تهران، منزل امام خمینی در قم را محاصره کردند. شگفت آنکه وقتِ بازداشت، همانند سال قبل مصادف با نیایش شبانه امام خمینی بود. امام بازداشت و به همراه نیروهای امنیتی مستقیماً به فرودگاه مهرآباد تهران اعزام شد و با یک فروند هواپیمای نظامی که از قبل آماده شده بود، تحت الحفظ مأمورین امنیتی و نظامی به آنکارا پرواز کرد. عصر آن روز ساواک خبر تبعید امام را به اتهام اقدام علیه امنیت کشور در روزنامه ها منتشر کرد. علی رغم فضای خفقان، موجی از اعتراض ها به صورت تظاهرات در بازار تهران، تعطیلی طولانی مدت دروس حوزه ها و ارسال تومارها و نامه ها به سازمان های بین المللی و مراجع تقلید جلوه گر شد.
آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی نیز در روز تبعید امام بازداشت و زندانی شد و پس از چندی در 13 دی ماه 1343 به ترکیه نزد پدر تبعید شد. دوران تبعید امام در ترکیه بسیار سخت و طاقت فرسا بود. ایشان حتی از پوشیدن لباس روحانیت در آنجا ممنوع شده بود. اما هیچ یک از فشارهای روانی و جسمی نتوانست ایشان را وادار به سازش کند. محل اقامت اولیه امام، هتل بولوار پالاس آنکارا (اتاق 514 ـ طبقه 4) بود.
فردای آن روز برای مخفی نگاه داشتن محل اقامت، امام را به محلی واقع در خیابان آتاتورک منتقل کردند. چند روز بعد (21 آبان 1343) برای منزوی تر کردن ایشان و قطع هرگونه ارتباطی، محل تبعید را به شهر بورسا واقع در 460 کیلومتری غرب آنکارا نقل مکان دادند.
در این مدت امکان هرگونه اقدام سیاسی از امام خمینی سلب شده و ایشان تحت مراقبت مستقیم مأموران اعزامی ایران و نیروهای امنیتی دولت ترکیه قرار داشت.
اقامت امام در ترکیه یازده ماه به درازا کشید. در این مدت رژیم شاه با شدت عمل بی سابقه ای بقایای مقاومت را در ایران در هم شکست و در غیاب امام خمینی به سرعت دست به اصلاحات امریکاپسند زد. رژیم در چند مورد بر اثر فشار مردم و علما ناگزیر شد با اعزام نمایندگانی از سوی آنان برای کسب خبر از حال امام و اطمینان از سلامت وی موافقت کند. در این مدت امام خمینی طی چند نامه به منسوبان خویش و علمای حوزه به صورت رمز و اشاره و در قالب دعا، استواری خود در مبارزه را یادآور شده و همچنین خواستار ارسال کتاب های دعا و کتب فقهی شدند. اقامت اجباری در ترکیه فرصتی مغتنم برای امام بود تا تدوین کتاب تحریرالوسیله - جلد اول را آغاز کند. در این کتاب که حاوی فتاوای فقهی امام خمینی است، برای نخستین بار در آن روزها، احکام مربوط به جهاد و دفاع و امر به معروف و نهی از منکر و مسائل روز به عنوان تکالیف شرعیِ فراموش شده مطرح شده است.
