پدر امام خمینی (س) | زندگینامه و نحوه شهادت

نام پدر امام خمینی (س) آقا سید مصطفی بود. ایشان در تاریخ 29 رجب سال 1278 قمری (1241 شمسی) در خمین و در همان منزلی که امام خمینی (س) بعدها به دنیا آمد، دیده به جهان گشود. پدر آقا سید مصطفی مرحوم سید احمد و مادرشان مرحوم سکینه خانم بودند. آقا مصطفی در زمان کودکی در مکتب خانه زبان عربی را فراگرفت و برای ادامه تحصیل به اصفهان و از آنجا به نجف رفت. پدر امام خمینی در فاصله سالهای 1312 تا 1320 هجری قمری در خمین مرجع امور دینی مردم بود. 

در زندگینامه پدر امام خمینی آمده است که ایشان در سال 1300 قمری، با دختر آقا میرزا احمد خوانساری که به امر تدریس دروس مذهبی مشغول بود ازدواج کرد و در همان سال عازم نجف شد تا تحصیلات مذهبی خود را ادامه دهد.

پدر امام خمینی تا سال 1312 هجری قمری (1273 هجری شمسی) در نجف زندگی کرد و در این دوران زیر نظر مرحوم میرزای شیرازی تحصیل کردند. زعامت میرزای شیرازی تأثیر زیادی بر افکار و اندیشه‌های ایشان گذاشت تا حدی که باعث شد آقا مصطفی پس از رسیدن به درجه اجتهاد، به اصرار مردم خمین به وطن خود بازگردد تا رهبری مذهبی مردم را برعهده گیرد. متأسفانه عکس پدر امام خمینی موجود نیست و تصاویری که در فضای مجازی با عنوان عکس پدر امام خمینی یا عکس کودکی امام خمینی و پدرش موجود است به هیچ عنوان سندیت ندارند. 

پدر بزرگ امام خمینی

چرا پدربزرگ امام خمینی به سید هندی معروف بود؟

پدر آقا مصطفی (پدر بزرگ امام خمینی) معروف به سید هندی بود، چرا که در هند به دنیا آمد و از آنجا به ایران مهاجرت کرد. اگرچه پس از ساکن شدن سید احمد در ایران، ارتباط او با هند به طور کلی قطع شد و در همانجا تشکیل خانواده داد، در میان مردم با لقب هندی شناخته می‌شد. اجداد امام خمینی اصالتا اهل نیشابور بودند اما در قرن یازدهم هجری به منظور ترویج مذهب تشیع به هند سفر کردند و در همانجا ساکن شدند. برای مطالعه بیشتر درباره خانواده و تبار امام خمینی خلاصه‌ای از زندگینامه امام را مطالعه کنید.  

در همین رابطه در کتاب مرحوم آیت الله پسندیده نیز آمده است: «جد اعلای ما «سید بزرگ» ملقب به «دین شاه» که از سادات هند بوده و در کشمیر سکونت داشته است و کلمه «شاه» پس از نام ایشان به معنی سید است. پدربزرگ ما مرحوم سیداحمد معرف به سیداحمد هندی به شهادت اوراق قباله جات موجود فرزند دین علیشاه است... ایشان بین سالهای 1240 و 1250 قمری از مسقط الرأس خود در هند و کشمیر به عتبات عالیات به قصد زیارت و یا جلای وطن مسافرت کردند و شاید به مناسبت فرار از ما لایطاق و قدرت دولت انگلیس ترک موطن خود را ترجیح داده باشند. و...» 

برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص مقاله جماران درباره شجره نامه امام خمینی را مطالعه کنید. 

خواهران و برادران امام خمینی (س)

حاصل ازدواج آقا مصطفی با هاجر خانم سه دختر و سه پسر به نام‌های مولودآغا، فاطمه، سیدمرتضی، سیدنورالدین، آغازاده خانم و سیدروح‌اللّه‌ بود. امام خمینی (س) آخرین فرزند آقا مصطفی بود که در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) به دنیا آمد.

آیت‌الله پسندیده در خاطرات خود خواهران و برادران امام خمینی را به شرح زیر معرفی کرده‌اند:

مولوده آغا خانم ـ متولد 18 جمادى‌الثانى 1305 قمرى بود. ایشان با حاج میرزا رضا نجفى پسر آخوند ملا محمد جواد (استاد من و حضرت امام) ازدواج کرده بود. مرحوم مولوده آغا خانم در عتبات عالیات مریض و در بغداد در بیمارستان بسترى شد و بعد از معالجه و مراجعت من و ایشان و همراهان و حضرت امام خمینى از نجف، در اصفهان رحلت نموده و در خاک فرج قم مدفون شدند.

فاطمه خانم، متولد شوال 1312 قمرى بودند و آقا نوراللّه‌،  متولد رمضان 1315 قمرى. 

آقازاده خانم، متولد 1318 قمرى بود که در تاریخ 15 ذى‌قعده 1331 قمرى با مرحوم میرزا باقرخان مستوفى که شوهرخاله ما بودند ازدواج کرد و پس از فوت ایشان مجدداً ازدواج کرد. از آن مرحوم آقاى حاج امان‌اللّه‌خان مستوفى و آقاى احمدخان و حاجیه انیس ملوک و بانو مهین خانم متولد شدند و در حیات هستند و تهران مقیم شده‌اند.

برادر امام خمینی نورالدین هندی از او 5 سال بزرگتر بود. برای مطالعه بیشتر درباره دلیل متفاوت بودی فامیل امام خمینی با برادرانش اینجا را کلیک کنید. نورالدین هندی وکیل دادگستری بود. 

پدر امام خمینی به چه شغلی مشغول بود؟

آقا مصطفی پس از بازگشت به خمین ریاست مدارس علمیه خمین را نیز عهده‌دار شد. ایشان همچنین از نفوذ بسیار بالایی در میان مردم خمین برخوردار بود تا حدی که مردم ایشان را فخر المجتهدین می‌نامیدند. در خاطرات آیت‌الله پسندیده، برادر امام خمینی، آمده است که آقامصطفی وارد مرافعات شرعی نمی‌شد. حتی به ایشان نسبت امام جمعه داده بودند ولی نمی‌پذیرفت. طبق اسناد تاریخی مردم به پدر امام خمینی لقب «سرکار شریعتمدار» و «فخر المجتهدین» داده بودند. 

آقا مصطفی زندگی خود و خانواده اش را از راه کشاورزی اداره می‌کرد. ایشان املاکی به اندازه امرار معاش و گذران زندگی داشتند. به دلیل جایگاه مذهبی ایشان، رفت و آمد در خانه پدری امام خمینی (س) بسیار زیاد بود و رجال و علما و حتی وزرا و درباری‌ها به دیدار آقا مصطفی می‌آمدند.

پدر امام خمینی (س) به دلیل نفوذی که در میان مردم خمین داشت، همواره مدافع حقوق مردم در برابر حکام و خوانین ظالم بود. ایشان در زمان کشته شدن ناصر الدین شاه در خمین به نشر احکام مشغول بودند. در آن زمان شاهزاده عبدالله میرزا حشمت الدوله حاکم اراک و در رأس تمام زورمندان آن منطقه بود. مردم از دست زیردستان حشمت الدوله به تنگ بودند و سراغ پدر امام خمینی (س) می‌رفتند تا از او کمک بگیرند. 

در خاطرات آیت‌الله پسندیده، آمده است که یک بار یکی از افراد حاضر در منزل پدر امام خمینی را دستگیر کرده بودند و اگر چه آقا مصطفی با مقاومت او را خلاص کرده بود اما همین ماجرا باعث ناراحتی مردم شد و حشمت الدوله برای آرام کردن مردم «بهرام خان» را که یکی از مزدورانش بود، دستگیر کرد. گفته می‌شود که بهرام خان در زندان سکته کرده و یا به قولی مسموم شده و به همین دلیل دشمنی وابستگان او با حشمت الدوله و هواداران آقا مصطفی فزونی یافت. البته آقا مصطفی با حشمت الدوله هم ارتباط خوبی نداشت و یک بار به دلیل اعتراضاتی که نسبت به عملکرد او انجام داد دستگیر هم شد.

پدر امام خمینی چگونه ترور شد؟

آقا مصطفی در طول حیات به مبارزه در راستای احقاق حقوق مردم ادامه داد. در سال 1320 هجری قمری که تعدیات خوانین بر مردم خمین فزونی یافته بود، آقا مصطفی تصمیم گرفت که وضعیت نابسامان مردم را به اطلاع عضدالسلطان والی اراک برساند. این خبر به گوش بسیاری از خوانین محلی رسیده بود و در صدد بودند به هر نحوی که شده جلوی رسیدن گزارش تعدیات به والی اراک را بگیرند. جعفرقلی خان و میرزاقلی سلطان، دو تن از خوانین که بیش از بقیه از پیامدهای رسیدن چنین گزارشی به عضدالسلطان بیم داشتند، در میانه راه خمین به پدر امام خمینی حمله کردند و ایشان را به شهادت رساندند. آقا سید مصطفی در زمان شهادت 42 سال بیشتر نداشتند. پس از شهادت، پیکر پدر امام خمینی را به اراک منتقل و از آنجا به نجف اشرف منتقل کردند و در همانجا به خاک سپردند. برای مطالعه بیشتر درباره سرنوشت قاتلان پدر امام خمینی (س) اینجا را مطالعه کنید.

در زمان شهادت پدر امام خمینی چند ساله بودند؟

امام خمینی پدر خود را زمانی که پنج ماه بیشتر نداشتند از دست دادند. زندگینامه امام خمینی بعد از شهادت پدر اینجا را بخوانید. پس از شهادت پدر، امام خمینی تحت سرپرستی مادر بزرگوار و عمه‌شان پرورش یافتند. ایشان برا تحصیل به مکتبخانه رفتند و در سن هفت سالگی دوره ختم قرآن را به پایان رساندند. امام خمینی سپس برای فراگیری دروس ادبیات و عربی نزد شیخ جعفر رفتند و بعد از آن پیش میرزامحمود افتخارالعلما دروس ابتدایی را آموختند.

روایت برادر امام خمینی از شهادت پدر

آیت الله پسندیده در شرح شهادت پدر امام خمینی نوشته‌اند: در سال ۱۳۲۰ ه.ق «عضد السلطان» والی عراق (اراک کنونی) بود و نائب‌الحکومه خمین نیز زیر نظر او مشغول بود. در این سال تعدی خوانین بسیار اوج گرفته و اوضاع خمین بسیار نامساعد شده بود. «جعفر قلی خان»، «میرزا قلی سلطان» و «بهرام خان» خیلی به مردم تعدی می‌کردند، البته بهرام خان از آن دو زورگوتر بود. «حشمت الدوله» که در رأس همه بود، بهرام خان را زندانی کرد و وی در همین زندان یا کشته شد یا فوت کرد. بعد از آن جعفر قلی خان و میرزا قلی سلطان، بیشتر مشغول تعدی به مردم شدند و پدر ما نیز جلوگیری می‌کردند.

اینها نیز تصمیم گرفتند پدر ما را از جلوی راهشان بردارند. پدر ما هم که اوضاع را بسیار آشفته می‌بیند، برای گزارش این وضعیت به والی و کمک جستن از وی قصد رفتن به عراق (اراک) می‌کنند. جعفر قلی خان و میرزا قلی سلطان هم به بهانه دیدن والی و گرفتن شغل از ایشان، قصد رفتن با پدر ما را می‌کنند. یعنی جز اتباع پدر ما باشند. نزد پدر ما می‌آیند که ما را هم به عراق ببرید تا عضدالسلطان، کاری هم با ما واگذار کند.

پدرم می‌گوید: «لازم نیست با من بیایید، من از والی برای شما شغل می‌گیرم.» بنابراین، آنها در خمین می‌مانند. در این بین، زن یکی از این دو نفر که دختر «صدرالعلما» بود به پدر ما اطلاع می‌دهد که اینها نسبت به شما سوء نیت دارند. پدر ما می‌گوید غلط می‌کنند، جرأت این کارها را ندارند و سپس با ۱۰، ۱۵ سوار و تفنگچی به سوی عراق - اراک - حرکت می‌کنند که تا آنجا ۲ روز راه بود (۱۰ فرسخ). در بین راه یک شب می‌مانند و فردای آن روز که دوازدهم ذیقعده بود، در حالی که ایشان جلو و سواران، همه عقب بودند. [یعنی صاحب لشکر (پسر خواهر ایشان)، با سوارها عقب بودند و فقط دو نفر سوار به نامهای «کربلایی آقا محمدتقی و «میرزا آقا» آقا را همراهی می‌کردند] که می‌بینند دو سوار به آنها نزدیک می‌شوند. آن دو همان جعفر قلی خان و میرزا قلی سلطان بودند.

آقا (پدر ما) می‌گوید: «قرار نبود شما بیایید»، جواب می‌دهند: «ما قرار شما را نمی‌توانستیم اطاعت کنیم». سپس مقداری نبات به پدر ما تعارف می‌کنند و ناگهان تفنگ میرزا آقا را از دوشش برمی‌دارند و از روبرو به سیدمصطفی حمله می‌کنند. تیر به قلب ایشان اصابت کرده و قرآنی که در پیراهنشان بوده نیز سوراخ می‌گردد. پس از اصابت گلوله، ایشان از اسب پایین افتاده و در حالی که ۴۲ سال بیشتر از عمر شریفشان نمی‌گذشت، در همان جا، جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.

سوارهایی که عقب بودند وقتی صدای تفنگ را می‌شنوند به تاخت می‌آیند و می‌بینند که ایشان به زمین افتاده و دیگر جان ندارند. سواران از جنازه مراقبت کرده تا خبر آن به اراک رسید. آن دو نفر هم فرار کرده و به سوی یکی از روستاهای الیگودرز می‌روند.

محل دفن پدر امام خمینی (س)

زمانی که خبر شهادت او را به اراک می‌رسانند و مردم به استقبال آمده و جنازه آن مرحوم را به اراک انتقال داده و در قبرستان اراک سر قبر آقای معروف (آقا محسن عراقی-اراکی) به عنوان امانت دفن می‌کنند تا بعد به نجف اشرف ببرند. مدتی بعد جنازه به نجف اشرف حمل و در وادی السلام دفن شد و نشانی دقیقی در دست نیست.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره زندگی و مبارزات امام خمینی سرویس زندگینامه امام خمینی (س) در جماران را مشاهده کنید. 

پرسش و پاسخ کوتاه درباره خانواده امام خمینی

پدربزرگ امام خمینی اهل کجا بود؟

پدربزرگ امام خمینی (س) همانطور که پیشتر نیز توضیح دادیم ایرانی الاصل بودند اما در کشمیر هند زندگی می‌کردند. سیداحمد معروف به دینعلی شاه کشمیری در فاصله سال های 1240 تا 1250 هجری قمری (مصادف با 1204 تا 1213 هجری شمسی) از هند به قصد زیارت به عتبات عالیات سفر کرد و سپس به ایران مهاجرت کرد.

پدر امام خمینی اهل کجا بود؟ 

پدر امام خمینی اهل خمین بود و در همان خانه‌ای که سالها بعد امام خمینی چشم به جهان گشاد به دنیا آمد. ایشان تا زمان شهادت در خمین ماند و مرجع امور دینی مردم بود. 

پدر امام خمینی چگونه به شهادت رسید؟

پدر امام خمینی توسط دو تن از خوانین ظالم محلی در خمین به شهادت رسیدند. زمانی که ظلم خوانین محلی نسبت به مردم بالا گرفته بود، آقا سید مصطفی تصمیم گرفت که وضعیت نابسامان مردم را به اطلاع عضدالسلطان والی اراک برساند. دو تن از خوانین محلی که می‌خواستند به هر نحو جلوی رسیدن این گزارش را بگیرند، راه پدر امام خمینی را سد کردند و ایشان را به شهادت رساندند. 

مجموعه مقالات درباره نیاکان، اجداد و پدر امام خمینی

خاندان، خانواده و ایام کودکی امام خمینی

آقا سید مصطفی؛ مجتهد کمره شهید تیر و اشقیاء