آهوان دشت سهرین، پلنگان مناطق جنگلی طارم، جغد انبار یا مار افعی زنجان را می‌توان از موارد منحصربه‌فرد این استان دانست.
رئیس محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با اشاره به اینکه گونههای جانوری به دلیل اینکه غالبا تحرک دارند به محدوده جغرافیایی کوچکی محدود نمی‌شوند، می‌گوید: پس نمی‌توان گفت که گونه‌ای صرفاً مختص استان است. از طرف دیگر، مرزهای سیاسی و تقسیم‌بندی‌های کشوری برای جانوران مرز محسوب نمی‌شود، بلکه آنها مرزهای اکولوژیکی دارند و ارتفاعات، دریاها و مناطق بیابانی برایشان مرز محسوب می‌شود.
«رضا رمضانی» با اشاره به اینکه برخی گونه‌ها بومی ایران هستند و جمعیت خاصی نیز در زنجان دارند، می‌افزاید: زنجان به دلیل اینکه از یک طرف به فلات ایران و از طرف دیگر به رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز محدوده شده و با ناحیه قفقاز نیز در ارتباط تبادل گونه حیوانی است، جزو استان‌های غنی از گونههای مختلف شمار می‌رود.
50درصد گونه‌هایی که در کشور وجود دارند در استان نیز یا پیدا می‌شوند یا می‌توان سوابق و آثارشان را به دست آورد. وی با بیان این جمله ادامه می‌دهد: گونههای خاصی مانند سیاه‌گوش که در اروپا گونه‌ای خاص محسوب می‌شود و در کشورمان نیز در همه نقاط یافت نمی‌شود، در مناطقی از زنجان وجود دارد. مثلاً پلنگ از گونه‌هایی است که در زنجان زیستگاه دارد.
مقابله با انقراض
رمضانی با اشاره به اینکه برخی از گونه‌ها در معرض انقراض هستند، اظهار می‌کند: مناسب نگه‌داشتن اکوسیستم برای این حیوانات بسیار مهم است؛ حیواناتی همچون کفتار که بسیاری نمی‌دانند تا چه اندازه در کنترل بیماری‌های مشترک موثر است. این حیوان در زنجان زندگی می‌کند ولی جمعیت آن در کشور وضعیت مطلوبی ندارد. در واقع این گونه‌ها باید طی برنامه‌ریزی‌های منسجمی حفظ شوند. پرندگان درشت‌جثه‌ای چون هما و کرکس مصری نیز چنین وضعیتی دارند و به دلیل اینکه لاشه‌خوار هستند از حیواناتی که به‌خاطر بیماری‌های خاص مرده‌اند تغذیه می‌کنند و چرخه گسترش بیماری از طریق حیوانات مرده را، که باعث می‌شود از نظر اقتصادی و سلامتی تبعات منفی به دنبال داشته باشد، کنترل می‌کنند. برخی از این بیماری‌ها قابلیت انتقال به انسان و برخی دیگر قابلیت انتقال به احشام را دارند.
کنترل جمعیت گونههای حیوانی
رئیس محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان درباره کنترل جمعیت گونههای حیوانی معتقد است: گونههای مختلفی که در استان زیست دارند کنترل‌کننده جمعیت یکدیگر هستند و اگر جمعیت یک گونه از حالت طبیعی خارج شود، ممکن است در گونههای دیگر دچار مشکل شویم. مثلاً جمعیت پلنگ در استان وضعیت مناسبی ندارد اما عده‌ای به دلیل اینکه این گونه را به دفعات بیشتری می‌بینند، می‌پندارند که تعداد آنها افزایش یافته است. در حالی که دلیل مشاهدات زیاد این گونه این است که انسان بیش از اندازه وارد زیستگاه پلنگ می‌شود. در این راستا پلنگ‌ها کنترل‌کننده گرازها نیز هستند و اگر تعداد آنها کم شود، احتمال افزایش گرازها بیشتر می‌شود. در نتیجه گرازها به مزارع آسیب می‌رسانند.
آموزش
نادر بودن برخی حیوانات و جلوگیری از انقراض آنها یکی از نکات مهمی است که مردم به خصوص صیادان باید به آن واقف باشند. رمضانی در این خصوص می‌گوید: این موضوع نیاز به آموزش دارد که متاسفانه تاکنون انجام نشده است. در نتیجه ارزش برخی گونه‌ها را عوام و خواص نمی‌دانند. به تعبیری، از توانایی حیوانات در اکوسیستم و نقش آنها در فراهم کردن زندگی مناسب آگاه نیستند. در این مورد شکارچیان و صیادان نیز از این آموزش‌ها برخوردار نیستند. در نتیجه نمی‌دانند که بسیاری از حیوانات مورد شکار محسوب نمی‌شوند. مثلا قوچ، میش و آهو حیوانات شکاری نیستند. اینکه می‌توانیم حیواناتی را شکار کنیم به این معنا نیست که آفریده شده‌اند تا شکار شوند. در اصل این گونه‌ها مولفه‌های موثر در طبیعت هستند که طبیعت را زنده نگه می‌دارند.
بسیاری از گونه‌ها ذخایر انرژی محسوب می‌شوند، یعنی مولکول‌هایی از آنها کشف می‌شود که تحولی در توسعه ایجاد می‌کند و متاسفانه از آنها آگاهی نداریم. رمضانی با بیان این جمله می‌افزاید: در اغلب اوقات این گونه‌ها برایمان شاخص پایداری محسوب می‌شوند. اگر در محیطی گونه‌ای در حال حذف شدن باشد یا گونه جدیدی حضور پیدا کند به این معنی است که شرایط آب و هوایی برای این گونه تغییر کرده است. در نتیجه به شرایط بحرانی نزدیک‌تر می‌شویم. مثلا چند سال پیش در طارم آفت‌هایی در زیتون مشاهده می‌شد که قبلا وجود نداشت و این موضوع نشان می‌داد که شرایط محیط تغییر یافته و زنگ خطر به صدا درآمده است. به تعبیری، برخی گونه‌ها همچون یوزپلنگ که در مناطق کویری از دست رفته به عنوان یک شاخص زیستی تغییرات اکوسیستم و زیستگاهش را نشان می‌دهد.
آینده حیات وحش استان
اگر با روند کنونی پیش برویم و اقدامی برای حفظ گونه‌ها انجام ندهیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ رئیس محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان به این سوال چنین پاسخ می‌دهد: در رودخانه قزلاوزن گونه‌ای ماهی به نام «زردپر» از گونههای باارزش است. در تابستان امسال به دلیل خشک شدن مناطق مختلفی از رودخانه، تعداد انبوهی از گونههای مختلف ماهیان و زردپر از دست رفتند.
در واقع درصدی از جمعیت گونه‌ای را که می‌توانست ارزش اقتصادی داشته باشد از دست دادیم که نه تنها از منظر اکوتوریسم مهم است بلکه به عنوان گونه‌ای پرورشی می‌توان برای آن زمان صرف کرد. این در حالی است که برای پرورش ماهی در سال‌های پیش گونه قزل‌آلای رنگین‌کمان را از کشور دیگری وارد کردیم. در واقع آن کشور از داشته خود به عنوان یک فرصت استفاده کرد و آن را پرورش داد و از همین طریق درآمد کسب کرد. اما در مقابل ما گونه خودمان را از دست می‌دهیم. در واقع اگر شرایط استان را در مورد همه گونه‌ها به درستی رعایت نکنیم، اتفاقی مشابه آنچه در مورد آبزیان رخ داد برایمان رخ می‌دهد.
باغ پرندگان
برخی از استان‌ها مثل اصفهان به سبب داشتن باغ پرندگان توریست‌های بسیاری را جذب می‌کنند اما چنین امکانی در زنجان وجود ندارد. رئیس محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان در این باره توضیح می‌دهد: اگر باغ پرندگان بر اساس معیارها و استانداردهای خاصی ایجاد شود، می‌تواند مفید باشد. اما در مقابل اگر معیارهای منطقی نداشته باشد، می‌تواند مضر نیز باشد. یعنی در حالت مناسب می‌تواند محلی برای پرورش گونههای جدید باشد و درآمد ایجاد کند. از طرفی در صورت عدم رعایت استانداردها با گونه واردشده می‌تواند کل گونه‌ها را نابود کند یا منتقل‌کننده بیماری باشد.
«رضا رمضانی» ادامه می‌دهد: صرفه اقتصادی در این زمینه با توجه به رعایت استانداردها میسر می‌شود و حتی می‌تواند به جاذبه گردشگری تبدیل شود. اما با اینکه متقاضیانی برای ایجاد این باغ بوده‌اند، پروژه منسجمی تاکنون نداشته‌ایم. گاهی افراد بدون آگاهی برای راه‌اندازی باغ پرندگان متقاضی می‌شوند که نشان می‌دهد هنوز شرایط لازم برای راه‌اندازی باغ پرندگان در زنجان فراهم نشده است.
46
