هنرهای خیابانی، موزه‌هایی در فضای باز شهری هستند. نقاشی خیابانی یا نقاشی دیواری نوعی از هنر خیابانی‌ست که با آن به راحتی می‌توانیم به دغدغه‌‌های مردم پی ببریم. با آداب و رسوم آن منطقه از شهر یا کشور آشنا شویم و حتی می‌توان گفت این نقاشی‌ها بیانگر آداب اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم است.
این رشته از هنر این روزها بیشتر و بهتر دیده می‌شود وقتی در خیابان قدم می‌زنی و نقاشی بزرگی را بر روی دیوار می‌بینی، گویی زنده است و روح زندگی به شهر می‌بخشد. انگار می‌خواهد چیزی به تو بگوید.
وقتی با رحمان پرچگانی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با مدرک دکتری نقاشی و آموزش هنر، درباره خواستگاه نقاشی دیواری صحبت می‌کنیم، می‌گوید:
'نقاشی دیواری از خود نقاشی اصیل‌تر و کاربردی‌تر است در زمان‌های دور که نه کاغذی بود و نه بومی، اولین نمونه‌های نقاشی در غارها و تمدن‌های اولیه دیده شده است. حقیقت این است که انسان با تصویر به دنیا می‌آید و سال‌ها طول می‌کشد تا لب به سخن بگشاید، اولین تصاویر هم با نقاشی دیواری و نقاشی بر روی سفال‌ها و ... شکل گرفته است و در دورهای بعدی به شکل‌های مختلف در اقصی نقاط دنیا و به گونه‌های مختلف انجام می‌شده. نقاشی و نقاشی دیواری در گذشته و تا دوره رنسانس، عمدتا در خدمت مذهب یا سلاطین بوده است و در غرب غالبا آثار بشکل دیواری در کلیساها و مکان‌های مذهبی کاربرد داشته و در ایران هم در مساجد و بناهای تاریخی در خدمت پادشاهان و سلاطین بوده و بر در و دیوارهای شهرها و مراکز فرهنگی و حکومتی نقش بسته و تکثیر شده است.
نقاشی‌های یافت شده در شهر سوخته سیستان و بلوچستان، نقاشی‌های دیواری دوره صفویه، قاجاریه و دیوارنگاره‌های کاخ چهلستون یا عمارت عالی قاپو، نقش برجسته‌های دوره هخامنشی و ساسانی و در دوره‌های بعدی مثل دوران تیموری در سلطانیه مانند نقش برجسته اژدها در روستای ویر سلطانیه از استان خودمان و ... همه و همه نشان از ذوق و هنر مردم ایران زمین و قدمت دیرین این هنر و حکایت از پیشینه غنی فرهنگی هنری مردمان ما دارد .
می‌توان گفت این هنر شیوه‌ای برای ارسال پیام‌های اجتماعی و سیاسی هم به شمار می‌رود مثل اوایل انقلاب که از نمونه‌های سریع نقاشی دیواری استفاده می‌شد و با تاثیر از نمونه‌هایی موفق از آثار هنرمندان انقلابی مکزیک چون سیکه ایروس و ریورا شکل گرفت .
از نقاشی‌های دوران ابتدایی و تشویق معلمان، قبول شدن در رشته نقاشی دانشگاه هنر با رتبه بسیار عالی تا الان و با همه مشغله‌های فکری و اجرایی که داشته و دارد، هنوز به شکل جدی نقاشی می‌کند حال چه به صورت دستی و بر روی بوم و چه به صورت دیجیتالی و نرم‌افزاری. اینها همه نشان از این دارد که رحمان پرچگانی از کودکی با هنر مانوس بوده است .
از نقاشی‌های دیواری که کار کرده برایمان می‌گوید: 'اولین نقاشی دیواری را در 13 سالگی در زیرزمین خانه‌مان کشیدم در کتابخانه کوچک و محقری که با دوستان دوران مدرسه‌ام به پا کرده بودیم و تبادل کتاب می‌کردیم، سال‌های حدود 60 که تصویری بزرگ درباره کتاب کشیده بودم و با خط درشت نوشته بودم کتابخانه شهید رجایی. اما به طور جدی در دوران دانشجویی‌ام در تهران کار دیواری را انجام می‌دادم بدلیل اینکه از ابتدا سعی می‌کردم مستقل باشم و برای حفظ این استقلال به‌ناچار بایستی منبع درآمدی می‌داشتم و به همین دلیل در ابتدا بیشتر کار نقاشی دیواری، مجسمه و نقش برجسته را به صورت جدی انجام می‌دادم. نمونه‌کارهایی هم در شهرهای شمالی چون کردکوی، رامسر و در موسساتی چون ایران خودرو تهران داشتم و برخی از این کارها مثل کار دیواری اردوگاه میرزا کوچک خان هنوز هم وجود دارند .'
دیوارنگاری به نوعی ارزش‌های جامعه را بیان می‌کند، نقاشیِ روی دیوار حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و سطح فرهنگ، هنر و تمدن دوران‌های مختلف را نشان می‌دهد. هرچند این هنر هم با سختی‌هایی خاص خود همراه است. احمد منصوب یکی از فعالان این عرصه در مصاحبه خود با قاصد نیوز می‌گوید :
'چهره شهیدی را کشیدم که فقط 6 متر صورت بود، در یک طبقه مو و پیشانی شهید و در یک طیقه ابرو و چشم را کار کردم در این کار وقتی چشم راست را می‌کشیدم چشم سمت چپ آنقدر فاصله داشت که تسلطی به آن نداشتم و به قول معروف در دل کار گم می‌شدم.'
دیوارنگاری به زیباتر شدن نمای ظاهری شهر کمک می‌کند و می‌توان برای نشان دادن پیشرفت‌ها و وقایع از این هنر زیبا کمک گرفت .
وقتی از پرچگانی می‌خواهیم تا نظرش را درباره نقاشی‌هایی که در دیوارهای شهرمان می‌بینیم برایمان بگوید که آیا این آثار کارشناسی شده هستند یا نه، اینطور پاسخ می‌دهد:
'اکثر این نقاشی‌ها زیر نظر ارگان‌هایی چون شهرداری انجام می‌شوند. بعضا هم این طرح‌ها به سفارش سازمان‌ها و ارگان‌هایی‌ست که بر دیوار ساختمان‌هایشان اجرا می‌کنند. از مجموع آثاری که بر دیوارهای شهرمان است تعداد محدود و حتی انگشت‌شماری از چند نقش برجسته و نقاشی را می‌توان به عنوان نمونه خوب قبول کرد که ارزش دیدن و توجه کردن را داشته باشد، دلیلش هم اینست که سه ضلع سفارش‌دهنده، سفارش‌گیرنده و هدف یا موضوع اثر با هم هماهنگ نیستند، شاید اگر هدف فقط پر کردن دیوارهای شهر نبوده یا درآمد مقطعی برای سفارش‌گیرنده مطرح نباشد و مهمتر از این دو نداشتن وجه تخصصی سفارش‌دهنده در میان نباشد، شاهد این اتفاقات نباشیم. اما موضوع مهمتر اینکه ما عملا شاهد فیلتر یا کمیته کارآمد و تخصصی - که در بسیاری از شهرهای بزرگ کشورمان هم شکل گرفته - نیستیم و غالبا بشکل بسیار سنتی و بر اساس روابط حاکم سفارش و اجرا صورت می‌گیرد .
'پرچگانی معتقد است اداره زیباسازی که ظاهرا تنها بخشی از ارگانی‌ست که باید بر این کار نظارت داشته باشد، چندان سفت و سخت نمی‌گیرد.' او که خود مدتی از اعضای این کمیته بوده و از نزدیک با روند کار آشناست می‌گوید که نظارت اعضا چندان نقشی در اجرای پروژه‌ها ندارد به اعتقاد او اگر بخواهیم کارها به شکل تخصصی و از طریق اصولی انجام گیرد باید همانند شهرهای بزرگ که در این کار موفق بودهاند عمل کنیم. در این شهرها کمیته‌ای تخصصی در اداره زیباسازی به شکل قانونی و از طریق روندی علمی و تخصصی کار را دنبال می‌کند. به طور مثال این کمیته مکان خاصی را انتخاب کرده و از هنرمندان دعوت می‌کند تا طرح‌های خود را ارائه دهند سپس طرح‌های برگزیده توسط داوران ابتدا در ابعاد کوچک‌تر اجرا و پس از تایید مرحله به مرحله و عبور از فیلتر، بهترین طرح قابل اجرا مشخص و توسط هنرمند ان متخصصی که توان اجرا دارند به مرحله تولید و نصب می‌رسد.
رحمان پرچگانی ویژگی‌های یک اثر خوب و ماندگار را اینطور بیان می‌کند: 'هرقدر تکنیک و ابزارهای دیوارنگاری مناسب‌تر باشد و فکر و درون مایه اثر از عمق بیشتری برخوردار باشد و کار با روشی صحیح و مناسب موضوع اجرا شده و فضای نصب مناسب باشد، اثر طبیعتا، ماندگارتر خواهد بود . شاید برخی از آثاری که امروزه کار شده‌اند بعد از مدت کوتاهی مثلا بر اثر یک بارش از بین بروند اما آثاری که مدت‌ها قبل در غارها کار شدند هنوز دیده می‌شوند چون در جایی کار شده‌اند که کمتر آسیب دیده و از تخریب در امان بودهاند. برای خلق یک اثر خوب و ماندگار ابتدا باید طرح امکان‌سنجی شده و از فیلتر بخش‌های مربوطه بگذرد، فیلتری چون خانه هنرمندان که می‌تواند بازوی فکری و عملی مناسبی برای این امور باشد و توسط اشخاص صاحب‌نظر اداره می‌شود.'
و در آخر خواسته پرچگانی از مسئولین شهر و استان داشتن یک مشاور هنری متخصص و بی‌غرض است که خود درگیر ساخت و ساز و سفارش نباشد تا بتواند در سطح استان و شهرستان بر اجرای اصولی طرح‌های زیبا و ماندگار نظارت کامل داشته و با ایجاد کارگروهی تخصصی برای هماهنگی هرچه بیشتر در فرایند مزبور نقش‌آفرینی نموده و در اجرای اصولی این طرح‌ها و خلق آثار هنری زیبا کمک کند چرا که شهر متعلق به همه مردم بوده و نبایستی دیدن آثاری فکورانه و ماندگار و با نشانه‌هایی از فرهنگ عمیق و رسوم منطقه را از مردم دریغ نمود و به بازتولید کارهای تکراری و نصب کارهایی ضعیف و فاقد تفکر و زیبایی هنری اصرار کرد. '
نقاشی‌های دیواری و ایجاد آثار ماندگار بر دیوارهای شهر آگاهی شهروندان را بالا می‌برد و با این هنر علاوه بر ایجاد روحیه شادابی و سرزندگی، می‌توان به پایه‌گذاری رفتارهای درست اجتماعی کمک کرد و با این ابزار موثر و کارآمد همگام با زیباسازی فضای شهری، قدمی برای ترویج فرهنگ و هنر منطقه و کشور عزیزمان ایران برداشت.
7312/8068
دریافت: حسن اکبری** انتشار : اسماعیل جهانبخش
انتهای پیام این رشته از هنر این روزها بیشتر و بهتر دیده می‌شود وقتی در خیابان قدم می‌زنی و نقاشی بزرگی را بر روی دیوار می‌بینی، گویی زنده است و روح زندگی به شهر می‌بخشد. انگار می‌خواهد چیزی به تو بگوید.
وقتی با رحمان پرچگانی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با مدرک دکتری نقاشی و آموزش هنر، درباره خواستگاه نقاشی دیواری صحبت می‌کنیم، می‌گوید:
'نقاشی دیواری از خود نقاشی اصیل‌تر و کاربردی‌تر است در زمان‌های دور که نه کاغذی بود و نه بومی، اولین نمونه‌های نقاشی در غارها و تمدن‌های اولیه دیده شده است. حقیقت این است که انسان با تصویر به دنیا می‌آید و سال‌ها طول می‌کشد تا لب به سخن بگشاید، اولین تصاویر هم با نقاشی دیواری و نقاشی بر روی سفال‌ها و ... شکل گرفته است و در دورهای بعدی به شکل‌های مختلف در اقصی نقاط دنیا و به گونه‌های مختلف انجام می‌شده. نقاشی و نقاشی دیواری در گذشته و تا دوره رنسانس، عمدتا در خدمت مذهب یا سلاطین بوده است و در غرب غالبا آثار بشکل دیواری در کلیساها و مکان‌های مذهبی کاربرد داشته و در ایران هم در مساجد و بناهای تاریخی در خدمت پادشاهان و سلاطین بوده و بر در و دیوارهای شهرها و مراکز فرهنگی و حکومتی نقش بسته و تکثیر شده است.
نقاشی‌های یافت شده در شهر سوخته سیستان و بلوچستان، نقاشی‌های دیواری دوره صفویه، قاجاریه و دیوارنگاره‌های کاخ چهلستون یا عمارت عالی قاپو، نقش برجسته‌های دوره هخامنشی و ساسانی و در دوره‌های بعدی مثل دوران تیموری در سلطانیه مانند نقش برجسته اژدها در روستای ویر سلطانیه از استان خودمان و ... همه و همه نشان از ذوق و هنر مردم ایران زمین و قدمت دیرین این هنر و حکایت از پیشینه غنی فرهنگی هنری مردمان ما دارد .
می‌توان گفت این هنر شیوه‌ای برای ارسال پیام‌های اجتماعی و سیاسی هم به شمار می‌رود مثل اوایل انقلاب که از نمونه‌های سریع نقاشی دیواری استفاده می‌شد و با تاثیر از نمونه‌هایی موفق از آثار هنرمندان انقلابی مکزیک چون سیکه ایروس و ریورا شکل گرفت .
از نقاشی‌های دوران ابتدایی و تشویق معلمان، قبول شدن در رشته نقاشی دانشگاه هنر با رتبه بسیار عالی تا الان و با همه مشغله‌های فکری و اجرایی که داشته و دارد، هنوز به شکل جدی نقاشی می‌کند حال چه به صورت دستی و بر روی بوم و چه به صورت دیجیتالی و نرم‌افزاری. اینها همه نشان از این دارد که رحمان پرچگانی از کودکی با هنر مانوس بوده است .
از نقاشی‌های دیواری که کار کرده برایمان می‌گوید: 'اولین نقاشی دیواری را در 13 سالگی در زیرزمین خانه‌مان کشیدم در کتابخانه کوچک و محقری که با دوستان دوران مدرسه‌ام به پا کرده بودیم و تبادل کتاب می‌کردیم، سال‌های حدود 60 که تصویری بزرگ درباره کتاب کشیده بودم و با خط درشت نوشته بودم کتابخانه شهید رجایی. اما به طور جدی در دوران دانشجویی‌ام در تهران کار دیواری را انجام می‌دادم بدلیل اینکه از ابتدا سعی می‌کردم مستقل باشم و برای حفظ این استقلال به‌ناچار بایستی منبع درآمدی می‌داشتم و به همین دلیل در ابتدا بیشتر کار نقاشی دیواری، مجسمه و نقش برجسته را به صورت جدی انجام می‌دادم. نمونه‌کارهایی هم در شهرهای شمالی چون کردکوی، رامسر و در موسساتی چون ایران خودرو تهران داشتم و برخی از این کارها مثل کار دیواری اردوگاه میرزا کوچک خان هنوز هم وجود دارند .'
دیوارنگاری به نوعی ارزش‌های جامعه را بیان می‌کند، نقاشیِ روی دیوار حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و سطح فرهنگ، هنر و تمدن دوران‌های مختلف را نشان می‌دهد. هرچند این هنر هم با سختی‌هایی خاص خود همراه است. احمد منصوب یکی از فعالان این عرصه در مصاحبه خود با قاصد نیوز می‌گوید :
'چهره شهیدی را کشیدم که فقط 6 متر صورت بود، در یک طبقه مو و پیشانی شهید و در یک طیقه ابرو و چشم را کار کردم در این کار وقتی چشم راست را می‌کشیدم چشم سمت چپ آنقدر فاصله داشت که تسلطی به آن نداشتم و به قول معروف در دل کار گم می‌شدم.'
دیوارنگاری به زیباتر شدن نمای ظاهری شهر کمک می‌کند و می‌توان برای نشان دادن پیشرفت‌ها و وقایع از این هنر زیبا کمک گرفت .
وقتی از پرچگانی می‌خواهیم تا نظرش را درباره نقاشی‌هایی که در دیوارهای شهرمان می‌بینیم برایمان بگوید که آیا این آثار کارشناسی شده هستند یا نه، اینطور پاسخ می‌دهد:
'اکثر این نقاشی‌ها زیر نظر ارگان‌هایی چون شهرداری انجام می‌شوند. بعضا هم این طرح‌ها به سفارش سازمان‌ها و ارگان‌هایی‌ست که بر دیوار ساختمان‌هایشان اجرا می‌کنند. از مجموع آثاری که بر دیوارهای شهرمان است تعداد محدود و حتی انگشت‌شماری از چند نقش برجسته و نقاشی را می‌توان به عنوان نمونه خوب قبول کرد که ارزش دیدن و توجه کردن را داشته باشد، دلیلش هم اینست که سه ضلع سفارش‌دهنده، سفارش‌گیرنده و هدف یا موضوع اثر با هم هماهنگ نیستند، شاید اگر هدف فقط پر کردن دیوارهای شهر نبوده یا درآمد مقطعی برای سفارش‌گیرنده مطرح نباشد و مهمتر از این دو نداشتن وجه تخصصی سفارش‌دهنده در میان نباشد، شاهد این اتفاقات نباشیم. اما موضوع مهمتر اینکه ما عملا شاهد فیلتر یا کمیته کارآمد و تخصصی - که در بسیاری از شهرهای بزرگ کشورمان هم شکل گرفته - نیستیم و غالبا بشکل بسیار سنتی و بر اساس روابط حاکم سفارش و اجرا صورت می‌گیرد .
'پرچگانی معتقد است اداره زیباسازی که ظاهرا تنها بخشی از ارگانی‌ست که باید بر این کار نظارت داشته باشد، چندان سفت و سخت نمی‌گیرد.' او که خود مدتی از اعضای این کمیته بوده و از نزدیک با روند کار آشناست می‌گوید که نظارت اعضا چندان نقشی در اجرای پروژه‌ها ندارد به اعتقاد او اگر بخواهیم کارها به شکل تخصصی و از طریق اصولی انجام گیرد باید همانند شهرهای بزرگ که در این کار موفق بودهاند عمل کنیم. در این شهرها کمیته‌ای تخصصی در اداره زیباسازی به شکل قانونی و از طریق روندی علمی و تخصصی کار را دنبال می‌کند. به طور مثال این کمیته مکان خاصی را انتخاب کرده و از هنرمندان دعوت می‌کند تا طرح‌های خود را ارائه دهند سپس طرح‌های برگزیده توسط داوران ابتدا در ابعاد کوچک‌تر اجرا و پس از تایید مرحله به مرحله و عبور از فیلتر، بهترین طرح قابل اجرا مشخص و توسط هنرمند ان متخصصی که توان اجرا دارند به مرحله تولید و نصب می‌رسد.
رحمان پرچگانی ویژگی‌های یک اثر خوب و ماندگار را اینطور بیان می‌کند: 'هرقدر تکنیک و ابزارهای دیوارنگاری مناسب‌تر باشد و فکر و درون مایه اثر از عمق بیشتری برخوردار باشد و کار با روشی صحیح و مناسب موضوع اجرا شده و فضای نصب مناسب باشد، اثر طبیعتا، ماندگارتر خواهد بود . شاید برخی از آثاری که امروزه کار شده‌اند بعد از مدت کوتاهی مثلا بر اثر یک بارش از بین بروند اما آثاری که مدت‌ها قبل در غارها کار شدند هنوز دیده می‌شوند چون در جایی کار شده‌اند که کمتر آسیب دیده و از تخریب در امان بودهاند. برای خلق یک اثر خوب و ماندگار ابتدا باید طرح امکان‌سنجی شده و از فیلتر بخش‌های مربوطه بگذرد، فیلتری چون خانه هنرمندان که می‌تواند بازوی فکری و عملی مناسبی برای این امور باشد و توسط اشخاص صاحب‌نظر اداره می‌شود.'
و در آخر خواسته پرچگانی از مسئولین شهر و استان داشتن یک مشاور هنری متخصص و بی‌غرض است که خود درگیر ساخت و ساز و سفارش نباشد تا بتواند در سطح استان و شهرستان بر اجرای اصولی طرح‌های زیبا و ماندگار نظارت کامل داشته و با ایجاد کارگروهی تخصصی برای هماهنگی هرچه بیشتر در فرایند مزبور نقش‌آفرینی نموده و در اجرای اصولی این طرح‌ها و خلق آثار هنری زیبا کمک کند چرا که شهر متعلق به همه مردم بوده و نبایستی دیدن آثاری فکورانه و ماندگار و با نشانه‌هایی از فرهنگ عمیق و رسوم منطقه را از مردم دریغ نمود و به بازتولید کارهای تکراری و نصب کارهایی ضعیف و فاقد تفکر و زیبایی هنری اصرار کرد. '
نقاشی‌های دیواری و ایجاد آثار ماندگار بر دیوارهای شهر آگاهی شهروندان را بالا می‌برد و با این هنر علاوه بر ایجاد روحیه شادابی و سرزندگی، می‌توان به پایه‌گذاری رفتارهای درست اجتماعی کمک کرد و با این ابزار موثر و کارآمد همگام با زیباسازی فضای شهری، قدمی برای ترویج فرهنگ و هنر منطقه و کشور عزیزمان ایران برداشت.
7312/8068
دریافت: حسن اکبری** انتشار : اسماعیل جهانبخش
کپی شد
