استئوپروز یا همان پوکی استخوان از بیماریهای بسیار خطرناک قرن محسوب می شود که درصورت پیشرفت آن می تواند عوارض نامطلوبی چون شکستن سریع استخوان ها، زمین گیر شدن فرد و در نهایت در مراحل بسیار پیشرفته درگیر کردن دیگر اعضا و ارگان های حیاتی بدن حتی مرگ بیمار مبتلا را هم به دنبال داشته باشد.
پوکی استخوان اختلال اسکلتی است که بیشتر در دوران کهنسالی بروز می کند و ویژگی مهم آن کاهش استحکام استخوان بوده و فرد را در معرض شکستگی های مکرر قرار می دهد.
برآوردها نشان می دهد ﺗﺎ ﺳﺎل ۲۰۲۰ حدود ۶۱ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در ﺟﻬﺎن ﭘﻮﮐﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮده اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ که در واقع می توان گفت ﺷﯿﻮع ﺑﺎﻻی اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری و ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﮔﺰاف درﻣﺎﻧﯽ و ﻣﺮگ و ﻣﯿﺮ در دﻫﻪ ﻫﺎی آﺗﯽ خواهد بود.
بر اساس اعلام نایب رییس کمیته ملی بیماری های غیرواگیر مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که بیماری پوکی استخوان بار ناتوانی زیادی را به همراه دارد به نحوی که خطر سالانه شکستگی ناشی از پوکی استخوان از خطر بسیاری از بیماریهای دیگر فراتر رفته و بروز پوکی استخوان بسیار بیشتر از سکته قلبی، سکته مغزی و سرطان پستان است.
بر اساس بررسی های انجام شده از هر ۲ زن بالای ۵۰ سال و از هر ۵ مرد بالای ۵۰ سال یک نفر در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان است و مطالعات نشان داده با وجودی که در سال ۲۰۰۰ حدود ۹ میلیون مورد شکستگی بر اثر پوکی استخوان رخ داده، مداخلات مناسب توانسته به میزان ۲۰ تا ۲۵ درصد این شکستگی ها را کاهش دهد.
مسئول آموزش پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفته بود که عوامل قومیتی، نژادی، تغذیه‌ای و کمبود نور آفتاب در شیوع بیشتر این بیماری در نیمه شمالی کشور نقش مؤثری دارد.
به گفته دکتر محسن خوش نیت حدود ۱۷ درصد جمعیت بالای ۳۰ سال پوکی استخوان دارند و همچنین در این جمعیت، حدود ۳۵ درصد دچار کاهش توده استخوانی هستند.
یکی از شهروندان زنجانی که مادرش گرفتار بیماری پوکی استخوان شده است در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: مادرم به دلیل کهنسالی در رفت و آمد مشکلاتی داشت که بصورت تصادفی در منزل و به دلیل عدم تعادل به زمین خورد.
فاطمه اسدی اظهار داشت: این حادثه هر چند بسیار جزئی به نظر می رسید، اما واقعه ای دیگر را به دنبال داشت، چرا که پس از مراجعه به متخصص و انجام آزمایش های متعدد مشخص شد که مادرم به پوکی استخوان مبتلا شده است.
این شهروند زنجانی ادامه داد: پزشک مربوطه به مراقبت های بیشتر توصیه کرد، به دلیل آنکه تکرار حوادث مشابهی می تواند عواقب ناخوشایندی را رقم بزند.
یک متخصص ارتوپد نیز در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: پوکی استخوان بیماری هزاره سوم اطلاق می شود و این نوع بیماری در زنان بیش از مردان شیوع دارد.
دکتر ابوالفضل نوری افزود: این بیماری بالای ۹۰ درصد در دوران یائسگی زنان شیوع بیشتری دارد، به دلیل آنکه در این دوران استروژن کاهش می یابد و یکی از علل پوکی استخوان کاهش این هورمون است و از طرفی بطور استثنا در افراد دارای اختلالات مادرزادی نیز وجود دارد.
وی اضافه کرد: پوکی استخوان بدون علامت بوده و از آن به عنوان بیماری خاموش یاد می شود و در صورت وجود نشانه های بارز امکان درمان های سریعتر وجود دارد، اما متاسفانه در اغلب مواقع فرد مبتلا وقتی به پزشک مراجعه می کند که بیماری در مرحله پیشرفته تری نمایان می شود و استخوان فرد با کوچکترین ضربه ای می شکند که به اصطلاح شکستگی استئوپروز، از آن یاد می شود.
این متخصص ادامه داد: بر این اساس کمبود مواد معدنی کلسیم، پروتئین، ویتامین دی و استعمال دخانیات به پوکی استخوان منجر می شود و از طرفی به این موضوع باید توجه داشت که در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، بدن این کمبودها را از بافت استخوانی می گیرد و این کار در طول زمان بتدریج به فقر استخوان ها از لحاظ مواد معدنی منتهی شده و پوکی استخوان بوجود می آید.
وی اضافه کرد: افزایش سن نیز موجب بالا رفتن تخریب بافت استخوانی بیش از ساخت آن می‌شود و با گذشت زمان و در دوران کهنسالی این عارضه بروز می‌کند.
به گفته نوری، کم تحرکی، چاقی و حتی کمبود وزن، عوامل وراثتی و اعتیاد به الکل نیز از فاکتورهای مهم ابتلا به پوکی استخوان بشمار می رود.
پوکی استخوان، بیماری خاموش و بدون علامت
این متخصص ارتوپد ادامه داد: بر خلاف بسیاری از بیماری ها که بطور معمول با علائم و نشانه هایی همراه است، پوکی استخوان یک بیماری خاموش و بدون علامت بوده تا زمانی که یک شکستگی ایجاد شود.
وی اظهار داشت: شایعترین شکستگی های ناشی از پوکی استخوان در افراد شکستگی لگن، شانه و شکستگی مچ دست است که به درمان و حتی جراحی نیاز دارد.
نوری افزود: شکستگی های لگن پس از سقوط رخ می دهد اما دو سوم شکستگی های مهره ای بصورت خاموش بوده و با یک فشار مختصر مانند بلند کردن یک جسم، عطسه کردن و یا حتی خم شدن رخ می دهد.
وی اضافه کرد: تشخیص پوکی استخوان بر مبنای آزمایش تشخیص تراکم استخوان انجام می گیرد و در این میان رادیوگرافی و پرتونگاری شاخص خوبی برای تعیین این موضوع نیستند.
این متخصص ارتوپدی ادامه داد: در بیماری پوکی استخوان میزان و چگالی مغزی استخوان ماده آلی و معدنی استخوان کاهش پیدا می کند که حداکثر میزان آن در سنین ۳۰ تا ۳۵ سالگی قرار دارد اما پس از گذشت این سنین هر سال شیب آن کاهش می یابد.
وی اضافه کرد: به همین دلیل پیشگیری بر امر درمان مقدم است، چرا که برای شکستگی استخوان نمی توان کار درمانی چندانی را انجام داد.
این متخصص ارتوپدی ادامه داد: برای پیشگیری از بیماری پوکی استخوان انجام اقداماتی ضرورت دارد و بر این مبنا سه تا پنج سال اول پس از یائسگی زنان اولین عکس از وضعیت استخوان ها انجام بگیرد و این کار باید، هر پنج سال یکبار تکرار شود.
وی اظهار داشت: برای درمان پوکی استخوان داروهایکاهش میزان جذب استخوان از قبیل قرص های کلیسیم و ویتامین دی داده می شود که این روند بین سه تا پنج سال ادامه می یابد و در مواقع پیشرفته تر بیماری نیز داروهایی گران قیمت تر به بیمار تجویز می شود.
نوری افزود: منابع غنی ویتامین دی و کلیسیم، غذاهای دریایی، لبنیات کافی و سبزیجات سبز مثل اسفناج، حبوبات، جگر و تخم مرغ می تواند در استحکام استخوان ها بسیار مفید باشد و در کنار این مسائل انجام ورزش روزمره به مدت ۴۵ دقیقه، پیاده روی معمولی و ایستادن در نور آفتاب نیز می تواند از بروز پوکی استخوان به میزان زیادی جلوگیری کند.
تغذیه مناسب از دوران کودکی جدی گرفته شود
عضو انجمن تغذیه ایران نیز در این ارتباط، با اشاره به اهمیت و نقش مهم تغذیه در پیشگیری از پوکی استخوان گفت: پوکی استخوان اختلالی است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد به همین دلیل پیشگیری از بروز آن بسیار آسان تر و باصرفه تر از درمان آن است.
پروین افشار افزود: یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از پوکی استخوان، تغذیه بوده و در این راستا تغذیه مناسب باید از دوران کودکی جدی گرفته شود تا از این راه میزان تراکم توده استخوان افزایش یافته و درصد ابتلا به پوکی استخوان در دوران سالمندی کاهش یابد.
این کارشناس تغذیه ادامه داد: مصرف لبنیات به عنوان منبع اصلی کلسیم در رژیم غذایی روزانه در پیشگیری از پوکی استخوان نقش بسیار مهمی دارد.
وی یادآوری کرد: کلسیم ماده اصلی استخوان ها بشمار می رود و به همین دلیل مصرف ۲ تا سه واحد از لبنیات کم چرب در طی روز توصیه می شود و از اضافه کردن چای، پودر نسکافه و کاکائو و قهوه به شیر خودداری شود، زیرا از جذب کلسیم جلوگیری می کند.
افشار افزود: علاوه بر لبنیات، سبزیجات برگ دار سبز رنگ مثل کاهو، کلم و اسفناج، مغزها مثل بادام و فندق، خشکبار مثل برگه زردآلو و حبوبات به ویژه انواع لوبیاها و سویا نیز منابع خوب کلسیم هستند.
وی خاطرنشان کرد: عموم مردم از مصرف چربی ها، روغن ها و قندهای ساده(قند و شکر) به میزان زیاد اجتناب کنند، زیرا موجب افزایش دفع کلسیم از روده ها می شوند.
این مشاور تغذیه ورژیم درمانی ادامه داد: افراد باید مصرف چربی های اشباع مثل روغن های حیوانی، کره، پیه و امعا و احشا (جگر، دل و قلوه، سیرابی) را محدود کرده و از روغن زیتون و کانولا برای پخت و پز و سالاد استفاده کنند.
وی اضافه کرد: بنابر این از مصرف زیاد پروتئین های حیوانی نیز باید اجتناب و از پروتئین های گیاهی بویژه حبوبات در برنامه غذایی استفاده شود، زیرا پروتئین های حیوانی موجب افزایش دفع کلسیم از راه ادرار می شوند.
نمک زیاد از علل مهم پوکی استخوان
مشاور تغذیه و رژیم درمانی ادامه داد: برای پیشگیری از پوکی استخوان مصرف نوشابه های گازدار کاهش داده و به جای آن از دوغ کم نمک و بدون گاز استفاده شود.
وی بیان کرد: مصرف بالای نوشابه های گازدار به دلیل داشتن فسفر به مقدار زیاد از جذب کلسیم جلوگیری می کنند و علاوه بر آن از مصرف زیاد نمک نیز باید خودداری شود، زیرا مقدار زیاد آن منجر به دفع کلسیم از راه ادرار می شود.
افشار افزود: در مصرف غذاهای کنسرو شده و آماده مثل سوسیس و کالباس نیز بدلیل داشتن نمک بالا باید بیش از گذشته محدودیت ایجاد کرد.
این کارشناس تغذیه ادامه داد: فعالیت بدنی روزانه به سلامت استخوان ها کمک زیادی می کند و توصیه می شود پنج روز در هفته و روزانه حداقل ۴۵- ۳۰ دقیقه ورزش سبک مانند پیاده روی سریع انجام شود.
عضو انجمن تغذیه ایران ادامه داد: ویتامین دی (D) با افزایش جذب کلسیم از پوکی استخوان جلوگیری می کند و دراین میان قرار گیری روزانه ۲۰- ۱۵ دقیقه در مقابل نور مستقیم خورشید ویتامین مورد نیاز ساخته می شود.
وی یادآوری کرد: بر خلاف موارد رایج به این موضوع باید توجه داشت که تابش نور خورشید از پشت شیشه تاثیری ندارد و این موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
افشار افزود: سویا یکی از پروتئین های گیاهی است که نقش آن در پیشگیری از پوکی استخوان اثبات شده و لذا توصیه می شود این ماده غذایی را به عنوان بخشی از پروتئین مصرفی در روز به ویژه در دوران یائسگی (به میزان ۳۰ گرم در روز) مصرف شود.
وی یادآوری کرد: توصیه می شود، زنان پس از دوران یائسگی باید تحت نظر پزشک باشند تا در صورت نیاز از مکمل های کلسیم و ویتامین D و داروها مورد نیاز دیگر استفاده کنند.
