ساباط‌ها (سابات) از ویژگی‌های معماری زیست بوم‌های گرمسیر و کویری هستند و در استان‌هایی چون خوزستان، یزد، کرمان، اصفهان و خراسان جنوبی یافت می‌شوند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ساباط در زبان فارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش اول آن «سا» به‌معنای آسایش و بخش دوم آن «باط» نمودار ساختمان، آبادی و عمارت است که این نوع معماری خاص مناطق آب و هوای گرمسیر و کویری است تا با ایجاد سایه و مسیری خنک برای رهگذران، آنها را از شدت تابش نور خورشید و گرما در این معابر محافظت کند. ساباط‌ها به گونه‌ای استقرار پیدا کرده‌اند تا انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار گیرد.
ساباط‌ها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم می‌شوند، یک گونه آن دارای سقف مسطح بوده و از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن و سقف آن استفاده می‌شود.
نوع دیگر ساباط‌هایی هستند که دارای طاق بوده و با توجه به مسائل استاتیکی به‌خوبی می‌توانستند وزن سقف را هرقدر هم سنگین، به ستون‌ها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کنند. روش آجرچینی این سقف‌ها اغلب به صورت رومی انجام شده است.
در بسیاری از این ساباط‌ها ورودی چند خانه مجتمع شده که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله‌ای حائز اهمیت است.
این سازه به‌علت نیمه پوشیده بودن در تابستان به پدید آمدن کوران هوا منجر شده و هوای درون ساباط را از بیرون آن خنک‌تر می‌کند. همین نیمه پوشیده بودن در زمستان به گرم‌تر شدن هوای درون ساباط از بیرون آن می‌انجامد.
ساباط‌ها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می‌کنند.
ساباط، وسیله‌ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولاً پشت‌بام ساباط‌ها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار می‌گیرد که برخی به‌صورت اتاقی مشرف به کوچه، جلوه‌گر شده است.
در برخی از کوچه‌های بن بست نیز ساباط اجرا می‌شده به این ترتیب که در قسمت ورودی آن دری محکم تعبیه می‌کردند. این‌گونه فضاها «دربند» نامیده می‌شود که برای افزایش امنیت ساکنان کوچه، مناسب بوده است.
نگاهی به ساباط‌ها نشان می‌دهد که معماری در گذشته تا چه حد بر اساس توجه به نیاز و آسایش مردم انجام شده است، نکته‌ای ارزشمند که در معماری‌های جدید کمتر به آن توجه می‌شود و به نظر می‌رسد استفاده از این نوع معماری در شهرهای کویری به مرور در حال فراموش شدن است.
