به گزارش ایرنا در این گزارش می خوانیم:
حیاط هایی با حوض های بزرگ و گلدان های سفالی شمعدانی که روی ایوان های خاکی و پله های آجری چیده می شد، زیبایی خانه های قدیمی را دوچندان می کرد، ته حیاط به طور معمول تنور گلی جا داشت و کمی وسط تر چاه آب با دلوهای چرمی اش نان و آب اهالی را تامین می کرد. دیواره آجری چاه ها از نگاه بچه ها آن قدر بلند به نظر می رسید که در تصوراتشان هیچ گاه فکر نمی کردند بتوانند درون آن را ببینند.
گاهی بچه ها با هزار خواهش و التماس از بزرگ ترها می خواستند برای لحظاتی کوتاه آن ها را بغل کنند تا بتوانند درون چاه را ببینند.
یکی از تفریح های بچه های بزرگ تر آن زمان که قدشان به لبه دیواره چاه می رسید، این بود که درون چاه فریاد بزنند و ببینند که انعکاس صدای کدام یک بیشتر است.
بازی کردن بچه ها در اطراف چاه، بذر دلهره و نگرانی را در دل مادران می کاشت و مدام به آن ها هشدار می دادند که در اطراف چاه بازی نکنند. مادران قدیمی خروس خوان که می شد لب چاه می رفتند، سطل را به درون چاه می انداختند و مایه حیات را از آن بیرون می کشیدند و سطل ها، دبه ها و پارچ ها را پر از آب می کردند.
یک به یک اهالی خانه را برای نماز خواندن بیدار می کردند و برای وضو گرفتن آن ها پارچ آب می آوردند. از آن موقع به بعد کارهای روزانه خانه شروع می شد و مجبور بودند برای هر بار ظرف و لباس شستن و هر شست و شوی دیگری از چاه آب بکشند.
همیشه دبه های کوچک و بزرگ پر از آب در کنار دیوار حیاط خانه ها وجود داشت و تعدادی از آن ها را برای راحتی کار و استفاده روزانه به ایوان می آوردند تا دم دستشان باشد.
بعد از انجام کارهای روزانه، دم غروب که می شد یک پیاله چای که از آب چاه تهیه شده بود خستگی را از تن ها به در می کرد.یکی از افراد قدیمی می گوید: آن زمان انجام کارهای خانه خیلی سخت بود زیرا مانند امروز همه امکانات در دسترس نبود، خانم ها هر بار که به مطبخ می رفتند و می خواستند غذا درست کنند، باید چندین بار لب چاه می رفتند و آب می کشیدند تا بتوانند ظرف ها و مواد اولیه غذا را بشویند.
بانو «سعادتی» ادامه می دهد: زمستان های سرد و یخبندان آن روزها نیز بر مشکلات مان می افزود و باید در هوای سرد و حیاط پوشیده از برف، از چاه آب می کشیدیم و با مشقت زندگی می کردیم.
وی می گوید: آن زمان در همه خانه ها چاه بود زیرا از لوله کشی آب خبری نبود و هر خانواده ای برای مصارف روزانه خود باید از منابع زیر زمینی مانند چاه آب تهیه می کرد.
وی درباره چگونگی استحمام در زمان قدیم بیان می کند: در آن زمان که هیچ کدام از منازل بجنورد لوله کشی آب شرب نداشت در خانه کمتر فردی حمام وجود داشت و بیشتر مردم از حمام های عمومی و نمره برای استحمام استفاده می کردند.
یکی دیگر از شهروندان کهن سال بجنوردی در این باره می گوید: بیشتر مردم زمان قدیم از حمام های عمومی و نمره شهر که چند تایی بود و هر یک از آن ها در محله ای قرار داشت، استفاده می کردند و از قنات‌ها، نهرها و جویبارهای اطراف شهر برای آب حمام استفاده می شد.
«مرتضوی» که اکنون دهه 70 عمرش را سپری می کند، ادامه می دهد: آب از قنات‌های مختلف اطراف شهر در جوی‌های روبازی سرازیر می‌شد که مردم ظرف و لباس‌های خود را در آن ها می‌شستند و گاهی هم زباله‌هایشان را در آن‌ها می‌ریختند و آب این قنات ها به سمت حمام ها جاری می شد.
حمام های قدیمی بیشتر دارای در ورودی پیچ‌داری بود که به رختکن می‌رسید.
این رختکن به اتاقی راه می‌یافت که آن را «اتاق سرد» یا «سرای نخست» می‌نامیدند و دارای حوض‌های آب و هوای گرمی بود که ازطریق لوله‌های سفالی کار گذاشته شده در دیوار سالن حمام، از گرمخانه می‌آمد، این اتاق به اتاق دیگری به نام حجره داغ وصل می‌شد. این اتاق دارای حوضی پر از آب گرم بود.
کف این اتاق از سنگ مرمر بود تا نظافت آن به آسانی انجام شود.
وی بیان می کند: در پشت گرمابه گرمخانه‌ای وجود داشت که در آن آب را در دیگ‌های بزرگ مسی می جوشاندند. آب جوش و بخار از گرمخانه و ازطریق شبکه‌ای از لوله‌های سفالی در قسمت‌های مختلف حمام توزیع می‌شد. این گرمخانه به طور معمول دارای یک در پشتی بود که ازطریق آن سوخت مورد نیاز گرمخانه به آن می‌رسید.
وی به وجود خزینه در حمام های قدیمی هم اشاره و بیان می کند: خزینه مکانی حوض مانند در بالای آتشخانه حمام‌های عمومی بود و آب آن توسط آتش آتشخانه (تون)گرم می‌شد. آب خزینه به طور معمول هر چند روز یک بار عوض می‌شد .
وی با بیان این که در حمام های قدیمی از دوش آب خبری نبود، اظهارمی کند: افرادی که به حمام می رفتند با دلو یا مشربه ، آب گرم را از خزینه برمی داشتند و تن خود را می‌شستند و در آخر وارد خزینه می‌شدند.
البته وی خاطرنشان می کند: بنا به گفته بزرگ ترها خزینه ها که منشاء بسیاری از بیماری ها بود، جمع و به جای آن ها دوش گذاشته شد.
وی با اشاره به این که آب مصرفی حمام ها در قدیم از قنات یا چاه تامین می شد، می گوید: آب پس از ذخیره شدن در منبعی روی بام حمام، از طریق لوله‌های سفالی وارد خزینه می‌شد. پس از این که کارخانه برق به بجنورد آورده شد، با توسعه فناوری ها از موتور برای کشیدن آب از چاه ها بهره برده ودر نقاطی آب لوله کشی جایگزین آب قنات ها شد.
یکی از قدیمی های مطلع که مدتی در شرکت آب آن زمان کار می کرد، می گوید: نخستین لوله کشی آب در بجنورد حدود سال 42 تا 45 انجام شد که 3 حلقه چاه یکی در میدان کارگر، دیگری در میدان فردوسی و یکی دیگر هم در پارک شهر بجنورد حفر شد و از منبع آب کنونی که در زمان قدیم فعال بود ابتدا خیابان های ابوریحان، میرزا کوچک خان، چهارراه 17 شهریور، میدان شهید فعلی، سپس میدان کارگر و بقیه مناطق شهر بجنورد لوله کشی شد.
وی که تمایلی به ذکر نام خود ندارد ،ادامه می دهد: جنس لوله های آن زمان از آزبست بود و متولی لوله کشی آب در زمان قدیم شهرداری بود که با مشارکت اهالی هر محله این کار را انجام می داد.
«رضا رنجبر» یکی از شهروندان کهن سالی که به گفته خودش سال ها مسئولیت سازمان آب بجنورد را بر عهده داشته است، می گوید: سال ها مسئول سازمان آب قوچان بودم که در آن زمان «فروتن» شهردار وقت بجنورد به واسطه آشنایی با استاندار وقت خواست تا مرا به بجنورد منتقل کنند و گفتند باید مدتی در این جا فعالیت کنم.
وی ادامه می دهد: نخستین انشعاب آبی که در بجنورد شروع کردیم برای منزل «خانلرخان» نماینده قدیم بجنورد و قوم شادلو که در خیابان «منطقه» سکونت داشتند، انجام شد.
وی با بیان این که در وهله نخست حدود 500 کیلومتر لوله گذاری شد، اظهارمی کند: در سال 1346 که این کار آغاز شد فقط یک چاه آب آن هم در محل برج بانک صادرات کنونی واقع در خیابان طالقانی وجود داشت که آب آن را وارد شبکه کردیم و آب را به منبع آب واقع در خیابان امام خمینی(ره) که 350 متر مکعب ظرفیت داشت، وارد کردیم. پس از آن که دیدیم جوابگو نیست چاه های دیگری حفر کردیم.
پس از آن منبع زیرزمینی 2 هزار مترمکعبی در محل «منبع آب» تعبیه کردیم.
وی خاطرنشان می کند: تا قبل از لوله کشی خانه ها افراد مختلفی بودند که آب قنات ها را در ظرف ها و دبه هایی با گاری حمل می کردند و به در خانه ها می بردند که یکی از آن ها فردی به نام «نوروز آبکش» بود.
وی البته وجود تلمبه های قدیمی را در خیابان های مختلف شهر از یاد نمی برد و می گوید: در آن زمان قبل از لوله کشی خانه ها در هر 50 یا 100 متر در خیابان های مختلف تلمبه های آب بود که آب آن ها از قنات ها تامین می شد و پس از لوله کشی مناطق مختلف این تلمبه ها برچیده شد و جای آن را «فشاری آب» گرفت.
اخبار خراسان شمالی را در کانال تلگرامی اخبار ایرنا خراسان شمالی به نشانی
انتهای پیام حیاط هایی با حوض های بزرگ و گلدان های سفالی شمعدانی که روی ایوان های خاکی و پله های آجری چیده می شد، زیبایی خانه های قدیمی را دوچندان می کرد، ته حیاط به طور معمول تنور گلی جا داشت و کمی وسط تر چاه آب با دلوهای چرمی اش نان و آب اهالی را تامین می کرد. دیواره آجری چاه ها از نگاه بچه ها آن قدر بلند به نظر می رسید که در تصوراتشان هیچ گاه فکر نمی کردند بتوانند درون آن را ببینند.
گاهی بچه ها با هزار خواهش و التماس از بزرگ ترها می خواستند برای لحظاتی کوتاه آن ها را بغل کنند تا بتوانند درون چاه را ببینند.
یکی از تفریح های بچه های بزرگ تر آن زمان که قدشان به لبه دیواره چاه می رسید، این بود که درون چاه فریاد بزنند و ببینند که انعکاس صدای کدام یک بیشتر است.
بازی کردن بچه ها در اطراف چاه، بذر دلهره و نگرانی را در دل مادران می کاشت و مدام به آن ها هشدار می دادند که در اطراف چاه بازی نکنند. مادران قدیمی خروس خوان که می شد لب چاه می رفتند، سطل را به درون چاه می انداختند و مایه حیات را از آن بیرون می کشیدند و سطل ها، دبه ها و پارچ ها را پر از آب می کردند.
یک به یک اهالی خانه را برای نماز خواندن بیدار می کردند و برای وضو گرفتن آن ها پارچ آب می آوردند. از آن موقع به بعد کارهای روزانه خانه شروع می شد و مجبور بودند برای هر بار ظرف و لباس شستن و هر شست و شوی دیگری از چاه آب بکشند.
همیشه دبه های کوچک و بزرگ پر از آب در کنار دیوار حیاط خانه ها وجود داشت و تعدادی از آن ها را برای راحتی کار و استفاده روزانه به ایوان می آوردند تا دم دستشان باشد.
بعد از انجام کارهای روزانه، دم غروب که می شد یک پیاله چای که از آب چاه تهیه شده بود خستگی را از تن ها به در می کرد.یکی از افراد قدیمی می گوید: آن زمان انجام کارهای خانه خیلی سخت بود زیرا مانند امروز همه امکانات در دسترس نبود، خانم ها هر بار که به مطبخ می رفتند و می خواستند غذا درست کنند، باید چندین بار لب چاه می رفتند و آب می کشیدند تا بتوانند ظرف ها و مواد اولیه غذا را بشویند.
بانو «سعادتی» ادامه می دهد: زمستان های سرد و یخبندان آن روزها نیز بر مشکلات مان می افزود و باید در هوای سرد و حیاط پوشیده از برف، از چاه آب می کشیدیم و با مشقت زندگی می کردیم.
وی می گوید: آن زمان در همه خانه ها چاه بود زیرا از لوله کشی آب خبری نبود و هر خانواده ای برای مصارف روزانه خود باید از منابع زیر زمینی مانند چاه آب تهیه می کرد.
وی درباره چگونگی استحمام در زمان قدیم بیان می کند: در آن زمان که هیچ کدام از منازل بجنورد لوله کشی آب شرب نداشت در خانه کمتر فردی حمام وجود داشت و بیشتر مردم از حمام های عمومی و نمره برای استحمام استفاده می کردند.
یکی دیگر از شهروندان کهن سال بجنوردی در این باره می گوید: بیشتر مردم زمان قدیم از حمام های عمومی و نمره شهر که چند تایی بود و هر یک از آن ها در محله ای قرار داشت، استفاده می کردند و از قنات‌ها، نهرها و جویبارهای اطراف شهر برای آب حمام استفاده می شد.
«مرتضوی» که اکنون دهه 70 عمرش را سپری می کند، ادامه می دهد: آب از قنات‌های مختلف اطراف شهر در جوی‌های روبازی سرازیر می‌شد که مردم ظرف و لباس‌های خود را در آن ها می‌شستند و گاهی هم زباله‌هایشان را در آن‌ها می‌ریختند و آب این قنات ها به سمت حمام ها جاری می شد.
حمام های قدیمی بیشتر دارای در ورودی پیچ‌داری بود که به رختکن می‌رسید.
این رختکن به اتاقی راه می‌یافت که آن را «اتاق سرد» یا «سرای نخست» می‌نامیدند و دارای حوض‌های آب و هوای گرمی بود که ازطریق لوله‌های سفالی کار گذاشته شده در دیوار سالن حمام، از گرمخانه می‌آمد، این اتاق به اتاق دیگری به نام حجره داغ وصل می‌شد. این اتاق دارای حوضی پر از آب گرم بود.
کف این اتاق از سنگ مرمر بود تا نظافت آن به آسانی انجام شود.
وی بیان می کند: در پشت گرمابه گرمخانه‌ای وجود داشت که در آن آب را در دیگ‌های بزرگ مسی می جوشاندند. آب جوش و بخار از گرمخانه و ازطریق شبکه‌ای از لوله‌های سفالی در قسمت‌های مختلف حمام توزیع می‌شد. این گرمخانه به طور معمول دارای یک در پشتی بود که ازطریق آن سوخت مورد نیاز گرمخانه به آن می‌رسید.
وی به وجود خزینه در حمام های قدیمی هم اشاره و بیان می کند: خزینه مکانی حوض مانند در بالای آتشخانه حمام‌های عمومی بود و آب آن توسط آتش آتشخانه (تون)گرم می‌شد. آب خزینه به طور معمول هر چند روز یک بار عوض می‌شد .
وی با بیان این که در حمام های قدیمی از دوش آب خبری نبود، اظهارمی کند: افرادی که به حمام می رفتند با دلو یا مشربه ، آب گرم را از خزینه برمی داشتند و تن خود را می‌شستند و در آخر وارد خزینه می‌شدند.
البته وی خاطرنشان می کند: بنا به گفته بزرگ ترها خزینه ها که منشاء بسیاری از بیماری ها بود، جمع و به جای آن ها دوش گذاشته شد.
وی با اشاره به این که آب مصرفی حمام ها در قدیم از قنات یا چاه تامین می شد، می گوید: آب پس از ذخیره شدن در منبعی روی بام حمام، از طریق لوله‌های سفالی وارد خزینه می‌شد. پس از این که کارخانه برق به بجنورد آورده شد، با توسعه فناوری ها از موتور برای کشیدن آب از چاه ها بهره برده ودر نقاطی آب لوله کشی جایگزین آب قنات ها شد.
یکی از قدیمی های مطلع که مدتی در شرکت آب آن زمان کار می کرد، می گوید: نخستین لوله کشی آب در بجنورد حدود سال 42 تا 45 انجام شد که 3 حلقه چاه یکی در میدان کارگر، دیگری در میدان فردوسی و یکی دیگر هم در پارک شهر بجنورد حفر شد و از منبع آب کنونی که در زمان قدیم فعال بود ابتدا خیابان های ابوریحان، میرزا کوچک خان، چهارراه 17 شهریور، میدان شهید فعلی، سپس میدان کارگر و بقیه مناطق شهر بجنورد لوله کشی شد.
وی که تمایلی به ذکر نام خود ندارد ،ادامه می دهد: جنس لوله های آن زمان از آزبست بود و متولی لوله کشی آب در زمان قدیم شهرداری بود که با مشارکت اهالی هر محله این کار را انجام می داد.
«رضا رنجبر» یکی از شهروندان کهن سالی که به گفته خودش سال ها مسئولیت سازمان آب بجنورد را بر عهده داشته است، می گوید: سال ها مسئول سازمان آب قوچان بودم که در آن زمان «فروتن» شهردار وقت بجنورد به واسطه آشنایی با استاندار وقت خواست تا مرا به بجنورد منتقل کنند و گفتند باید مدتی در این جا فعالیت کنم.
وی ادامه می دهد: نخستین انشعاب آبی که در بجنورد شروع کردیم برای منزل «خانلرخان» نماینده قدیم بجنورد و قوم شادلو که در خیابان «منطقه» سکونت داشتند، انجام شد.
وی با بیان این که در وهله نخست حدود 500 کیلومتر لوله گذاری شد، اظهارمی کند: در سال 1346 که این کار آغاز شد فقط یک چاه آب آن هم در محل برج بانک صادرات کنونی واقع در خیابان طالقانی وجود داشت که آب آن را وارد شبکه کردیم و آب را به منبع آب واقع در خیابان امام خمینی(ره) که 350 متر مکعب ظرفیت داشت، وارد کردیم. پس از آن که دیدیم جوابگو نیست چاه های دیگری حفر کردیم.
پس از آن منبع زیرزمینی 2 هزار مترمکعبی در محل «منبع آب» تعبیه کردیم.
وی خاطرنشان می کند: تا قبل از لوله کشی خانه ها افراد مختلفی بودند که آب قنات ها را در ظرف ها و دبه هایی با گاری حمل می کردند و به در خانه ها می بردند که یکی از آن ها فردی به نام «نوروز آبکش» بود.
وی البته وجود تلمبه های قدیمی را در خیابان های مختلف شهر از یاد نمی برد و می گوید: در آن زمان قبل از لوله کشی خانه ها در هر 50 یا 100 متر در خیابان های مختلف تلمبه های آب بود که آب آن ها از قنات ها تامین می شد و پس از لوله کشی مناطق مختلف این تلمبه ها برچیده شد و جای آن را «فشاری آب» گرفت.
اخبار خراسان شمالی را در کانال تلگرامی اخبار ایرنا خراسان شمالی به نشانی
کپی شد
