خراسان شمالی سرزمین جنگل های ارس و هیرکانی است، باغ های گردو و گیلاس، سیب و گلابی و سپیدارهای سربه فلک کشیده.
در هر گوشه این استان کوچک چشمه ای، تالابی، رودی و برکه ای هست تا بتوان در آن جلوه های رقص برگ و آب را دید و نوشانوش کبک خرامانی که پابه پای خوتکا و بوتیمار در کنار این چشمه ها و برکه ها جا خوش کرده اند.
پاییز که از نیمه می گذرد پرندگان مهاجر در سدها و آبگیرها و تالاب ها جا خوش می کنند و اینجاست که می توان برای زیبایی معیارهای تازه ای تعریف کرد.
اردک سرسبز، باکلان، بوتیمار، خوتکا، حواصیل و اردک ماهی خور سفید از گونه های آبزی و یا کنارآبزی هستند که از نواحی سردسیر سیبری به این استان می آیند و برخی از آنها، در مسیر مهاجرت به جنوبگان، مدتی و برخی هم تمام زمستان را مهمان این خطه هستند.
این پرندگان را می توان در کنار سدهای شیرین دره، بیدواز، بارزو و چری و همچنین رودخانه های اترک و کالشور دید که هر یک خود تندیسی از زیبایی اند.
پاییز عاشق در جوزک و درکش
پاییز در جوزک و هاور و درکش زیباترین منظره ها را به رخ می کشد.
این سه روستای زیبا که در کنار هم قرار دارند به جنگل های ارس پیوند خورده اند و گستره طبیعی فندق های وحشی نیز در «وی وی»، که کمی آن سوتر قرار دارد، این مناطق بکر را دیدنی تر می کند.
روستای هدف گردشگری درکش در شهرستان مانه و سملقان و در ۷۰ کیلومتری غرب بجنورد قرار دارد که آب و هوایش متأثر از طبیعت جنگلی و کوهستانی آن است و اتراقگاه خوبی برای همه فصول است.
باغ‌های میوه این روستا در شیب کوه و پله پله ایجاد شده است و این روزها انگار قلم آفرینش این باغ ها را رنگارنگ و دلرباتر کرده است.
اگر در پاییز به این روستا سفر و در حاشیه رودخانه زومار و دره کندآب اتراق کنید برخی از حیات وحش خراسان شمالی و پرندگان زیبای مهاجر را هم می توان دید و البته رود درکش که از دل این روستا می گذرد زیبایی مناظر پاییزی آنرا افزون می کند.
از دیدنی ترین های مناظر این روستا آبشار آن است که در پاییز پر آبتر و سرکش تر شده است و برای دیدن آن در این فصل تجهیزات کامل کوهنوردی و زمستان گردی لازم است.
جنگل‌های جوزک
این روستا چسبیده به جنگل است و به سمت جوزک که برویم و یا اگر از حاشیه جنگل هیرکانی که به تازگی ثبت ملی شده، کمی به سوی متن جنگل راه خود را ادامه داده و خوش شانس هم باشیم می توانیم مرال، قوچ، میش، گرگ و حتی خوک، پلنگ و خرس هم ببینیم.
روستای جوزک چند کیلومتر بالاتر از درکش قرار دارد و درختان مختلف جنگلی همچون سرو، دامدامی، ارس و چنارهای مرتفع ارتفاعات و دره جوزک را زینت بخشیده‌اند. چشمه‌سارهای فراوان اطراف این روستا، مجموعه دیدنی‌های این منطقه را زیباتر نموده‌اند.
مهمترین جاذبه این روستا قرار گرفتن تنها جنگل بلوط شرق کشور در پیرامون آن است و البته نمی توان از چشمه ها، دره هاور و گستره ای وسیع از گیاهان دارویی آن چشم پوشی کرد.
اگر به این روستا سفر کردید لبنیات و عسل آن را بچشید زیرا این مزه تا مدت ها در خاطرتان خواهد ماند.
درکش، هاور و جوزک در پای کوه آلاداغ با ارتفاع ۲ هزار و ۴۵۵ متر قرار دارند و دره کنداب هم در کنار این کوه از دیدنی ترین مکان های پاییزی خراسان شمالی است.
وجود آثار تاریخی با ارزشی چون قزلر قلعه و سردابه‌های زیبا، چشمه گلزار و سرچشمه سردار از مهمترین دیدنی‌های این روستا به شمار می رود. همچنین از آثار فرهنگی و تاریخی این روستا می‌توان از برج سبزعلی خان قراچورلو که قدمت آن به یک قرن پیش می رسد، نام برد.
دشت زیبای گرمه
روستای دشت در ۸۰ کیلومتری شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد- گرگان قرار دارد و متأثر از آب و هوای مرطوب دریای خزر است.
در برخی مناطق این منطقه می توان پوشش تنک جنگلی را دید که در فصل پاییز، زیباترین صفحات کتاب جلوه گری خود را پیش چشم می گذارد.
شیرین دره
از بجنورد که به سمت آشخانه در غرب خراسان شمالی برویم نمی توان از کنار یکی از دیدنی ترین روستاهای خراسان شمالی یعنی شیرین دره و سد معروف آن بی اعتنا عبور کرد و در این فصل زیبا زیبایی های این منطقه را ندید.
سد شیرین دره، اتراقگاه پرندگان مهاجر است. این روستا که محصول برنج آن نیز، به دلیل عطر و پخت و طعمش در کشور معروف شده، به روستاهایی مانند شیرآباد و دره ارناوه منتهی می شود.
می توان از دره ارناوه به عنوان گراندکانیون خراسان شمالی نام برد و ارتفاع صخره هایی که این دره در آغوش آن قرار گرفته به انداره ای زیاد است که انگار به دل آسمان رسیده و آب گوارا و ده ها چشمه کوچک و بزرگ ارناوه دیدنی است.
به گفته کارشناسان این صخره ها نشان دهنده قدمت منطقه و دوره های مختلف زمین شناسی است.
دهستان بدرانلو
در همین محور دهستان بدرانلو نیز قرار دارد. زیباترین جلوه های پاییز را می توان در بدرانلو؛ مملجه، نرگس لو و روستاهایی دید که در مسیر جاده قدیم بجنورد - گرگان در این دهستان واقعند.
این مکان قطب تولید انگور در بجنورد است و ارقام منحصر به فرد انگور مانند یاقوتی، کلاهداری و نوع خاصی از این انگور که به «گلن برماقی» مشهور است در این روستا تولید می شود.
پاییز در جنوبگان بجنورد
جنوب بجنورد نیز در پاییز دیدنی تر از همیشه است. بوستان بش قارداش و چشمه آن که پس از ۱۰ سال، بهار امسال دوباره جوشید یکی از زیباترین نقاط خراسان شمالی است که در حاشیه جاده بجنورد- اسفراین قرار دارد.
روستاهایی مانند مهنان، قره باشلو و کلاته نقی در عمق دره هایی قرار دارند که این روزها مامن پاییز رنگارنگ است. زمزمه جویها و برکه هایی که در این دره ها قرار دارند و ترانه خوان به عمق دره های سالوک می رسند، باغ های گردو، گیلاس و سیب و گلابی که اکنون رخت زرد و سرخ به تن کرده اند چشم را خیره می کند و از همه زیباتر پارک ملی و منطقه حفاظت شده سالوک است.
این پارک ملی و منطقه حفاظت شده با وسعتی حدود ۱۷ هزار هکتار در شمال غربی شهرستان اسفراین قرار گرفته و فاصله آن تا مرکز استان خراسان شمالی ۳۰ کیلومتر و یکی از مهمترین مناطق حفاظت شده ایران از نظر تنوع و غنای حیات وحش است.
سالوک
سالوک تلفیقی از دشت و کوه است.
قسمت شمالی پارک سالوک کوهستانی و قسمت جنوبی آن، دشتی گسترده است که حیات وحش مطابق با نوع توپوگرافی منطقه هم در دشت و هم در کوه سالوک به وفور دیده می شوند.
همچنین در کف دره های این پارک، گونه های درختی و درختچه ای مانند زرشک، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه های ارس به صورت پراکنده و انبوه دیده می شود.
ساریگل رنگارنگ
ساریگل در زبان ترکی به معنای گل زرد است و این روزها این پارک ملی حفاظت شده به بومی از رنگ ها تبدیل شده است.
پارک ملی ساریگل با وسعتی معادل ۲۸ هزار هکتار در شرق شهرستان اسفراین واقع شده است. این پارک در فاصله هشت کیلومتری اسفراین و ۹۰ کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل با توجه به ناهمواری و منابع آب نسبتا فراوان، به ویژه در حوزه پرندگان، تنوع جانوری قابل توجهی دارد. پستانداران این زیست بوم نیز اگر چه جزو گونه های استثنایی محسوب نمی شوند، اما تنوع خوبی دارند. از جمله مهمترین پستانداران و پرندگان ساریگل می توان به پلنگ، کفتار، گرگ، روباه، گربه وحشی، قوچ اوریال، بز، آهو و کبک اشاره کرد و همچنین این منطقه حفاظت شده بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از تنوع خوبی برخوردار است.
رویین پاییزی
روستای رویین در ۲۶ کیلومتری شمال شهر اسفراین و ۵۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر بجنورد و ۷ کیلومتری جاده اسفراین به بجنورد، در یکی از دره‌های دامنه جنوبی آلاداغ به نام دره رویین واقع شده است.
ماسوله خراسان شمالی، یکی از نقاط خوش آب و هوا و از معروف‌ترین روستاهای زییای ایران است. ارتفاعات بلند، رودخانه‌های دائمی و درختان چنار کهنسال چهره این روستای ماسوله‌ای را منحصر به فرد ساخته است.
رویین به روستای شکوفه‌های سیب نیز معروف است و از مشخصات بارز آن کوچه‌های پیچ در پیچ، بافت قدیمی خانه‌ها و شیب کوچه به کوچه روستا است که در این روزها با برگ های زرد و قرمز و قهوه ای پوشیده شده است.
آب فراوان باغ های این روستا را پر رونق ساخته است و درخت های چنار قدیمی آن در فهرست آثار طبیعی خراسان شمالی ثبت شده است.
مقبره ملا عارف روئینی و امامزاده اسحاق در این روستا قرار دارد، هنر زنان روستا چادرشب بافی، چتایی بافی، حوله و دستمال است. سوغات محلی این روستا چادرشب، حوله پارچه ای، گردو، عسل، تولیدات دامی و باغی است.
از نگاه معماری و زیباشناسی اقلیمی، معماری منحصر به فرد رویین که درون دره ای با چشم انداز رویایی قرار دارد، جذابیتی در حد ماسوله دارد و این روستا که ساختار پلکانی دارد و در کنار ارتفاعات سر به فلک کشیده آلاداغ جلوه گری می کند، جشنواره ای از رنگ را برای گردشگران به ارمغان می آورد.
بازیگوشی برگ و آب در دره مهنان
دره مهنان در کیلومتر ۱۸ مسیر بجنورد - اسفراین و بعد از پارک طبیعی بش قارداش قرار دارد. این دره به دلیل سهولت دسترسی و بهره مندی از درختان انبوه، رودخانه و چشمه های آب قابل شرب، در این فصل سال زیبایی شگفت انگیزی به خود گرفته است.
برگ های پاییزی بر روی چشمه ای که در دل این روستا جاری است، نور و آب را به بازی گرفته اند و ماهی های سیاه رنگ و بزرگی که از صدها سال پیش در این چشمه زندگی می کنند از شناسه های خاص این روستا هستند.
محلی ها می گویند ماهی های سیاه این رود و چشمه جادو شده اند و هر که اقدام به گرفتن این ماهی ها کند به نفرینی سخت دچار می شود.
چشمه معروف مهنان، که در قسمت انتهای دره داریان روستا قرار دارد یکی از پرآبترین چشمه های منطقه است که وجود درختان کهنسال چنار و بقایای آسیاب آبی در اطراف آن برای گردشگران جالب توجه است.
بزرگراهی از زیبایی
از بجنورد تا انتهای حوزه استحفاظی خراسان شمالی، پاییز، جلوه گر مجموعه ای از زیبایی ها است.
روستاهای کلاغ آشیان، باباامان و بوستان ملی آن، پلنگ دره و دره چناران، روستاهای اسپیدان و قاضی و شهر کوچک حصار و گرمخان در این روزها زیبایی های منحصر به فردی دارند که از بین آن ها دره چناران جلوه گری منحصر به فردی دارد.
دره چناران در ۱۲ کیلومتری شرق بجنورد قرار دارد که از محل روستای بابا امان شروع می شود، درون دره، باغ های میوه و تاکستان ها و کشتزارهای صیفی و درختان کهنسال گردو به فراوانی دیده می شود. وجود جاده آسفالته و رودخانه دائمی که در میان دره جاری است به زیبایی آن افزوده است.
درخت های رنگارنگ جلوه ای خاص به این منطقه زیبا و بکر داده است که خیره کننده است.
آبشار حمید
روستای حمید در ۷ کیلومتری شرق بجنورد واقع شده است، در جنوب روستا، دره تنگ با صخره های عظیم قرار دارد و در انتهای دره به فاصله حدود ۲ کیلومتر از روستای حمید، آبشاری به ارتفاع ۲۵ متر دیده می شود. آب این آبشار از روستای آبچور سرچشمه می گیرد، روستا و آبشار حمید همواره به عنوان مکانی تفریحی مورد توجه ورزشکاران کوهنورد و خانواده ها بوده است.
اسپیدان، ماسوله دوم
روستای توریستی اسپیدان در سال ۹۵ به عنوان زیباترین روستای کشور شناخته شد. این روستا در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی بجنورد واقع شده است و بافت مسکونی جالب توجهی دارد.
خانه های پلکانی در دامنه کوه ساخته شده اند. از جاذبه های روستا به آبشار هنرور، آبشار بارگاه، غار خزانه هنرور و امامزاده محمدبن باقر بن موسی بن جعفر می توان اشاره کرد.
صنایع دستی این روستا فرش های دستباف، صنایع چوبی، صنایع سفالی، قالیبافی و چادرشب بافی است.
غذاهای سنتی اسپیدان از جمله فتیرمسکه، آش پلو، قورمه، کاچی، آش قلیه، طرفداران زیادی دارد و موسیقی محلی شامل قوشمه و دوتار و سوغات آن کشمش، بادام و گردو است.
این روستا در شمار روستاهای هدف گردشگری استان خراسان شمالی قرار دارد.
منطقه نمونه گردشگری اسطرخی
نمی شود از شیروان عبور کرد و از روستای اسطرخی یاد نکرد.
یکی از روستاهای زیبای خراسان شمالی از توابع دهستان گلیان در ۲۸ کیلومتری جنوب شهر شیروان که در حاشیه دره ای کم عمق شکل گرفته است و طبیعتی بسیار زیبا دارد.
پاییز در این روستا آن چنان جذاب است که انگار دست طبیعت همه زیبایی های جهان را در این روستا به تصویر کشیده است.
پاییز با انگشتان سحرآمیزش در کف دره اسطرخی و رودخانه ای که از چندین چشمه تغذیه می شود آبشاری را رنگ آمیزی کرده که حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد و منظره ای دلفریب را در کنار آن می توان دید.
اهالی منطقه این آبشار را شارشار می نامند و از جاذبه های طبیعی دیگر این منطقه می توان به سرو کوهی کهنسال و تنومند در حد فاصل چشمه و آبشار اشاره کرد که محیط تنۀ آن به ۵ متر می رسد.
گلول و سرانی
منطقه حفاظت شده گلول در فاصله ۸۵ کیلومتری شمال شرق شهر شیروان، در نوار مرزی ایران و ترکمنستان، قرار گرفته و طبیعتی بکر و دست نخورده دارد.
کوهستان های این منطقه پوشش گیاهی جنگلی تنک دارند و انواع گونه های وحشی همچون قوچ، بزکوهی، غزال، پلنگ، گرگ و انواع پرندگان همچون کبک و تیهو در آن زندگی می کنند.
این منطقه ییلاق عشایر کرمانج است که شیوه زندگی و آداب و رسوم آنها در کنار طبیعت پاییزی که در این منطقه سرآشتی با مردم ندارد و سرکش و مغرور است گلول را به یک منطقه ویژه گردشگری بدل ساخته است.
پادشاه فصل ها در خسرویه
روستای خسرویه در دامنه رشته کوه های زیبای شاه جهان و در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب غربی فاروج، در دل دره ای پر از درختان پاییزی جای گرفته است.
خسرویه زادگاه عالم ربانی آقانجفی قوچانی است و از بافت سنتی و معماری بسیار غنی برخوردار است و علاوه بر بافت سنتی و مذهبی، خسرویه از جاذبه های طبیعی زیادی بهره مند است که باغ ها و رودها و جلوه های ویژه ای دارد.
خراسان شمالی دارای قومیت های مختلف است که بیشتر آنها را تات ها، کرمانج ها، ترک ها، ترکمن ها و فارس های مهاجر از سایر استانها تشکیل می دهند. علاوه بر این، تعداد معدودی از اقوام عرب، بلوچ و لر نیز در چند روستای استان سکونت دارند. وجود اقوام مختلف با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت سبب شده این استان به گنجینه فرهنگ ها شهرت یابد.
این استان همچنین سرزمین جاذبه های تاریخی و طبیعی گنجینه اقوام و فرهنگ ها با ۵۰۹ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور میزبان مسافران نوروزی و گردشگران است.
خراسان شمالی دارای هشت شهرستان بجنورد، اسفراین، شیروان، جاجرم، مانه و سملقان، گرمه، فاروج و راز و جرگلان، ۲۲ شهر، ۴۵ دهستان و بیش از یکهزار روستای است.
این استان از شمال با کشور ترکمنستان با ۲۸۱ کیلومتر مرز مشترک، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با گلستان هم مرز است، مرکز خراسان شمالی، شهر بجنورد است.
در نوار جنوبی استان خراسان شمالی رشته کوه آلاداغ با قله های مشهور شاه جهان، سالوک و بهار و در نوار شمالی ارتفاعات کپه داغ دشت های وسیعی را در راستای شرقی - غربی شکل داده اند که در طول تاریخ بستر آمد و شدها و تحولات تجاری، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مهمی بوده است.
رودخانه اترک به مثابه یک شریان حیات بخش، در دره حدفاصل این دو رشته کوه جریان داشته و ضمن آبیاری تمام دشت های مسیر خود، باعث شکل گیری مراکز مسکونی کهنی در این منطقه شده است.
کاوش های انجام شده در شهر باستانی بلقیس، تپه یام فاروج، محوطه باستانی معصوم زاده، استقرارگاه قلعه خان، تپه ریوی در مانه و سملقان، تپه باستانی ارگ نادری در شیروان، جیران تپه اسفراین، تپه پهلوان و محوطه باستانی چلو در دشت جاجرم همگی نشان از وجود تمدنی چندین هزار ساله در این منطقه دارد.
تعداد آثار ثبت شده استان در فهرست آثار ملی ۶۲۱ اثر تاریخی، طبیعی و ناملموس است که از مجموع آثار ثبت شده در فهرست ملی کشور ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۲ اثر طبیعی، ۷۰ اثر ناملوس و تعداد ۱۱ اثر نیز ثبت جهانی شده است.
