به گزارش ایرنا گنابادیها همانند مردم سایر شهرهای کشور بخاطر ارادت خاص به ائمه اطهار(ع) و از جمله حضرت اباعبداله الحسین(ع) از چند روز قبل از ماه محرم خود را آماده برگزاری آیین سوگواری می کنند.
از مهمترین آداب و رسوم مردم گناباد در محرم به خصوص دهه نخست این ماه می توان به آیین نخل بندانی، نخل گردانی، تعزیه خوانی، تعزیه گردانی به همراه برگزاری آیین سوگواری و سینه زنی و زنجیرزنی اشاره کرد.
تاکنون هشت آیین و رسم محرمی گناباد در فهرست میراث ناملموس و معنوی کشور به ثبت رسیده که از جمله آنها می توانبه نخل گردانی قصبه شهر، نوقاب، روستاهای رهن و ریاب، شبیه خوانی نوقاب و ریاب، واویلای مند و حسن و حسین بیدخت اشاره کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: آیین نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یکی از مهمترین آیین گناباد در ماه محرم ریشه طولانی در تاریخ این مرز و بوم و منطقه دارد.
علیرضا شناسایی ادامه داد: تشییع نمادین در فرهنگ ایران پیشینه ای طولانی دارد و نمونه برجسته آن آیین سالیانه سوگ سیاوش و حمل تابوت او بوده است. نخل بندی و تزئین نخل، به عنوان تابوت برای مردگان جوان، مشاهیر و یا افراد محبوب سابقه‌ای هزاران ساله در این دیار دارد.
وی تصریح کرد: ولی از دوران صفوی مراسم نخل گردانی همراه با سینه زنی و شبیه سازی به شکل امروز در آیین عاشورا و محرم در گناباد رواج یافته است. نخل تابوت بزرگ و بلندی است که بر آن خنجر، شمشیر، پارچه های قیمتی و آیینه هایی بسته می شود و آن را در روز عاشورا به عنوان نمادی از تابوت امام حسین(ع) به حرکت در می آورند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یک همایش بزرگ اجتماعی فرهنگی و دینی مناطق شهری و روستایی این شهرستان با شکوه خاصی برگزار می شود و موجب اتحاد و همدلی آحاد جامعه از زن و مرد، پیر و جوان و فقیر و ثروتمند می شود.
وی عناصر تشکیل دهنده نخل را نمادین توصیف و بیان کرد: پارچه سیاه نخل نماد سوگ و ماتم، چوب نخل نماد پیکر سیدالشهدا(ع) و شمشیر و نیزه نماد تیر و نیزه های وارد شده بر بدن امام، آینه نماد نور وجود حضرت سید الشهدا(ع)، سرو و نخل نماد قامت حضرت علی اکبر (ع) است.
شناسایی گفت: همچنین پنجه های فلزی نخل نماد دستان ابوالفضل العباس(ع)، زنگ نماد زنگ کاروان امام حسین، سیب سرخ نماد سرخی خون سرور و سالار شهیدان(ع) و میوه بهشتی است.
وی افزود: پارچه های زینتی نخل نمادی از حجله قاسم بن حسن(ع) و تنوع رنگ این پارچه ها نشانگر تنوع افکار و عقاید، ایده ها و مذاهب گوناگون است که در ایام محرم در قالب یک هدف و اعتقاد به امام حسین(ع) بصورت متمرکز و متحد به عزاداری می پردازند.
او در توضیح مراسم نخل بندان گفت: بعد از آنکه به وسیله مهار و طنابهای مویی تمام چوب های نخل با مهارت خاصی به هم متصل می شود بزرگان و افراد با تجربه به تزیین آن می پردازند. آیین نخل گردانی در گناباد از ابتدای صبح روز عاشورا آغاز می شود و باور عام بر این است که مشایعت نخل و نشستن گرد و خاک ناشی از حرکت نخل بر آنان باعث برکت و سلامتی برایشان می شود.
قصبه شهر سه نخل دارد. یکی از این نخلها به نخل سادات مشهور است و بخاطر احترام پیشاپیش سایر نخلها حرکت می کند و پس از قرار گرفتن افراد برای حمل نخل در نقاط معینی از زیر آن به حرکت در می آید. نقطه قابل توجه این است که این نقاط حمل نخل در گذشته به صورت موروثی از اجداد و پدربزرگان و پدران به افراد به یادگار می مانده است و هیچکس نمی توانسته بدون اجازه این افراد در آن محل برای گرداندن و حمل نخل قرار بگیرد که البته این رسم در حال حاضر کمرنگ شده است.
در آیین نخل گردانی و نخل آرایی افراد بسیاری با نذر و نیازهای مختلف در مسیر حرکت نخل با پذیرایی از خادمین و عزاداران اباعبدالله الحسین(ع) به روشهای مختلف از جمله پخش نقل و نبات و شله زرد و نان و غذاهای محلی ارادت خود را به امام حسین(ع) نشان می دهند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد دیگر آیین روز عاشورا در گناباد را شبیه گردانی در نوغاب ذکر و بیان کرد: در اجرای این آیین ساعتی قبل از اذان صبح روز عاشورا کاروانی از شترها و شبیه خوانان که نمادی از کاروان امام حسین(ع) است در کوچه های نوقاب به حرکت در می آیند.
وی افزود: حرکت این کاروان به مقصد مسجد نوغاب تا هنگام اذان ادامه یافته و پس از اقامه نماز صبح پایان می یابد.
شناسایی در ادامه درباره 'آیین واویلای مند' به عنوان دیگر آیین مردم گناباد هم گفت: 15 گروه با استقرار در سه مسجد روستای مند با نوای 'واویلا' مردم را به حضور در مراسم عزای امام حسین (ع) دعوت می کنند.
وی گفت: مرثیه واویلای مند با قدمت بیش از یکصد سال در دهه نخست محرم صبح، ظهر و شب قبل از عزاداری اصلی در مساجد و حسینیه های روستا برگزار می شود. در اجرای این آیین افراد به صورت یک حلقه نشسته و یک نفر به عنوان اجراکننده اشعاری در خصوص واقعه عاشورا از سروده های محتشم کاشانی، عبدالجواد خراسانی و عباس حسینی جوهری قرائت می کند و هر شعری که خوانده می شود مستمعان نیز پایان آن را می خوانند.
آیین تعزیه خوانی گناباد به عنوان دیگر آداب و رسوم مردم این منطقه در ماه محرم قدمتی 200 ساله دارد و هنوز هم این شهرستان به عنوان یکی از مناطق نخستین تعزیه خوانی در ایران شناخته می شود. آیین تعزیه خوانی در 12 منطقه و روستای گناباد از جمله نوقاب، قصبه شهر، دلویی، رهن، بیلند و باغ آسیا برگزار می شود ولی تعزیه خوانی نوقاب از قدمت و اصالت خاصی برخوردار است.
پایه گذار مراسم تعزیه خوانی در شهرهای جنوبی خراسان رضوی و شهرستان گناباد فردی به نام عبدالله نوقابی بود که 200 سال قبل و در اواخر دوره زندیه و آغاز سلسله قاجار به گناباد آمده و در منطقه نوقاب سکنی گزید و 80 مجلس مختلف شبیه خوانی را وقف مجالس تعزیه خوانی کرد.
حاج عبدالله نوقابی مردی باتقوا، بانفوذ، ثروتمند و نیکوکار بود و باقیات صالحاتی چون مسجد، حسینیه، حمام وآب انبار در این منطقه از خود به یادگار گذاشته که تمام آنها با نام خود او هنوز باقیست. بعد از حاج عبدالله نوقابی فرزندان وی همچنان این آیین را زنده نگهداشتند و به تدریج تعزیه خوانی در 11 نقطه دیگر شهرستان گناباد هم دایر و روز عاشورا برگزار می شود.
در آیین تعزیه خوانی که روایت این قیام از زمان جدایی حر از لشکر یزید و پیوستنش به یاران حضرت سیدالشهدا (ع) و جانفشانیهای دیگر یاران آن حضرت است شروع و به زمان شهادت حضرت خاتمه می یابد. این آیین از مقابل منزل یکی بانیان و پیشکسوتان تعزیه خوانی گناباد شروع می شود و به سمت مسجد بالای نوقاب ادامه می یابد.
از دیگر بانیان شبیه خوانی می توان مرحوم شیخ محمدباقر عماد، مرحوم ابوالحسن سعیدیان، علی آقا عمادی، مرحوم کربلایی حسن نجار و در حال حاضر حاج اسماعیل سالاری و انجمن نمایش را نام برد.
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: از دیگر آیینهایی که ثبت میراث معنوی شده اند مراسم عزاداری حسن و حسین است که از حدود سه نسل قبل(250 سال) هر ساله در ماه محرم و پایان مراسم عزاداری سینه زنی در بیدخت گناباد برگزار می شود.
حمیدرضا مهدوی مقدم افزود: مهمترین اهداف ثبت آیینهای عاشورایی در فهرست آثار ملی ناملموس معنوی کشور ماندگاری و حفظ اصالت نحوه برگزاری مراسم می باشد.
وی در تشریح آیین حسن و حسین گفت: عده ای از سینه زنها در وسط مسجد دور هم حلقه می زنند. هر نفر با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با دست راست سینه می زند یک نفر هم در وسط هماهنگ با سینه زنها بطور مقطع و متناوب با گام نخست و دوم به ترتیب حسن و حسین می گوید.
گناباد در فاصله 287 کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
گزارش: فهیمه نعمتی شهری **انتشار: حسین کریم زاده
7545/2095/1858
انتهای پیام از مهمترین آداب و رسوم مردم گناباد در محرم به خصوص دهه نخست این ماه می توان به آیین نخل بندانی، نخل گردانی، تعزیه خوانی، تعزیه گردانی به همراه برگزاری آیین سوگواری و سینه زنی و زنجیرزنی اشاره کرد.
تاکنون هشت آیین و رسم محرمی گناباد در فهرست میراث ناملموس و معنوی کشور به ثبت رسیده که از جمله آنها می توانبه نخل گردانی قصبه شهر، نوقاب، روستاهای رهن و ریاب، شبیه خوانی نوقاب و ریاب، واویلای مند و حسن و حسین بیدخت اشاره کرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: آیین نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یکی از مهمترین آیین گناباد در ماه محرم ریشه طولانی در تاریخ این مرز و بوم و منطقه دارد.
علیرضا شناسایی ادامه داد: تشییع نمادین در فرهنگ ایران پیشینه ای طولانی دارد و نمونه برجسته آن آیین سالیانه سوگ سیاوش و حمل تابوت او بوده است. نخل بندی و تزئین نخل، به عنوان تابوت برای مردگان جوان، مشاهیر و یا افراد محبوب سابقه‌ای هزاران ساله در این دیار دارد.
وی تصریح کرد: ولی از دوران صفوی مراسم نخل گردانی همراه با سینه زنی و شبیه سازی به شکل امروز در آیین عاشورا و محرم در گناباد رواج یافته است. نخل تابوت بزرگ و بلندی است که بر آن خنجر، شمشیر، پارچه های قیمتی و آیینه هایی بسته می شود و آن را در روز عاشورا به عنوان نمادی از تابوت امام حسین(ع) به حرکت در می آورند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یک همایش بزرگ اجتماعی فرهنگی و دینی مناطق شهری و روستایی این شهرستان با شکوه خاصی برگزار می شود و موجب اتحاد و همدلی آحاد جامعه از زن و مرد، پیر و جوان و فقیر و ثروتمند می شود.
وی عناصر تشکیل دهنده نخل را نمادین توصیف و بیان کرد: پارچه سیاه نخل نماد سوگ و ماتم، چوب نخل نماد پیکر سیدالشهدا(ع) و شمشیر و نیزه نماد تیر و نیزه های وارد شده بر بدن امام، آینه نماد نور وجود حضرت سید الشهدا(ع)، سرو و نخل نماد قامت حضرت علی اکبر (ع) است.
شناسایی گفت: همچنین پنجه های فلزی نخل نماد دستان ابوالفضل العباس(ع)، زنگ نماد زنگ کاروان امام حسین، سیب سرخ نماد سرخی خون سرور و سالار شهیدان(ع) و میوه بهشتی است.
وی افزود: پارچه های زینتی نخل نمادی از حجله قاسم بن حسن(ع) و تنوع رنگ این پارچه ها نشانگر تنوع افکار و عقاید، ایده ها و مذاهب گوناگون است که در ایام محرم در قالب یک هدف و اعتقاد به امام حسین(ع) بصورت متمرکز و متحد به عزاداری می پردازند.
او در توضیح مراسم نخل بندان گفت: بعد از آنکه به وسیله مهار و طنابهای مویی تمام چوب های نخل با مهارت خاصی به هم متصل می شود بزرگان و افراد با تجربه به تزیین آن می پردازند. آیین نخل گردانی در گناباد از ابتدای صبح روز عاشورا آغاز می شود و باور عام بر این است که مشایعت نخل و نشستن گرد و خاک ناشی از حرکت نخل بر آنان باعث برکت و سلامتی برایشان می شود.
قصبه شهر سه نخل دارد. یکی از این نخلها به نخل سادات مشهور است و بخاطر احترام پیشاپیش سایر نخلها حرکت می کند و پس از قرار گرفتن افراد برای حمل نخل در نقاط معینی از زیر آن به حرکت در می آید. نقطه قابل توجه این است که این نقاط حمل نخل در گذشته به صورت موروثی از اجداد و پدربزرگان و پدران به افراد به یادگار می مانده است و هیچکس نمی توانسته بدون اجازه این افراد در آن محل برای گرداندن و حمل نخل قرار بگیرد که البته این رسم در حال حاضر کمرنگ شده است.
در آیین نخل گردانی و نخل آرایی افراد بسیاری با نذر و نیازهای مختلف در مسیر حرکت نخل با پذیرایی از خادمین و عزاداران اباعبدالله الحسین(ع) به روشهای مختلف از جمله پخش نقل و نبات و شله زرد و نان و غذاهای محلی ارادت خود را به امام حسین(ع) نشان می دهند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد دیگر آیین روز عاشورا در گناباد را شبیه گردانی در نوغاب ذکر و بیان کرد: در اجرای این آیین ساعتی قبل از اذان صبح روز عاشورا کاروانی از شترها و شبیه خوانان که نمادی از کاروان امام حسین(ع) است در کوچه های نوقاب به حرکت در می آیند.
وی افزود: حرکت این کاروان به مقصد مسجد نوغاب تا هنگام اذان ادامه یافته و پس از اقامه نماز صبح پایان می یابد.
شناسایی در ادامه درباره 'آیین واویلای مند' به عنوان دیگر آیین مردم گناباد هم گفت: 15 گروه با استقرار در سه مسجد روستای مند با نوای 'واویلا' مردم را به حضور در مراسم عزای امام حسین (ع) دعوت می کنند.
وی گفت: مرثیه واویلای مند با قدمت بیش از یکصد سال در دهه نخست محرم صبح، ظهر و شب قبل از عزاداری اصلی در مساجد و حسینیه های روستا برگزار می شود. در اجرای این آیین افراد به صورت یک حلقه نشسته و یک نفر به عنوان اجراکننده اشعاری در خصوص واقعه عاشورا از سروده های محتشم کاشانی، عبدالجواد خراسانی و عباس حسینی جوهری قرائت می کند و هر شعری که خوانده می شود مستمعان نیز پایان آن را می خوانند.
آیین تعزیه خوانی گناباد به عنوان دیگر آداب و رسوم مردم این منطقه در ماه محرم قدمتی 200 ساله دارد و هنوز هم این شهرستان به عنوان یکی از مناطق نخستین تعزیه خوانی در ایران شناخته می شود. آیین تعزیه خوانی در 12 منطقه و روستای گناباد از جمله نوقاب، قصبه شهر، دلویی، رهن، بیلند و باغ آسیا برگزار می شود ولی تعزیه خوانی نوقاب از قدمت و اصالت خاصی برخوردار است.
پایه گذار مراسم تعزیه خوانی در شهرهای جنوبی خراسان رضوی و شهرستان گناباد فردی به نام عبدالله نوقابی بود که 200 سال قبل و در اواخر دوره زندیه و آغاز سلسله قاجار به گناباد آمده و در منطقه نوقاب سکنی گزید و 80 مجلس مختلف شبیه خوانی را وقف مجالس تعزیه خوانی کرد.
حاج عبدالله نوقابی مردی باتقوا، بانفوذ، ثروتمند و نیکوکار بود و باقیات صالحاتی چون مسجد، حسینیه، حمام وآب انبار در این منطقه از خود به یادگار گذاشته که تمام آنها با نام خود او هنوز باقیست. بعد از حاج عبدالله نوقابی فرزندان وی همچنان این آیین را زنده نگهداشتند و به تدریج تعزیه خوانی در 11 نقطه دیگر شهرستان گناباد هم دایر و روز عاشورا برگزار می شود.
در آیین تعزیه خوانی که روایت این قیام از زمان جدایی حر از لشکر یزید و پیوستنش به یاران حضرت سیدالشهدا (ع) و جانفشانیهای دیگر یاران آن حضرت است شروع و به زمان شهادت حضرت خاتمه می یابد. این آیین از مقابل منزل یکی بانیان و پیشکسوتان تعزیه خوانی گناباد شروع می شود و به سمت مسجد بالای نوقاب ادامه می یابد.
از دیگر بانیان شبیه خوانی می توان مرحوم شیخ محمدباقر عماد، مرحوم ابوالحسن سعیدیان، علی آقا عمادی، مرحوم کربلایی حسن نجار و در حال حاضر حاج اسماعیل سالاری و انجمن نمایش را نام برد.
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: از دیگر آیینهایی که ثبت میراث معنوی شده اند مراسم عزاداری حسن و حسین است که از حدود سه نسل قبل(250 سال) هر ساله در ماه محرم و پایان مراسم عزاداری سینه زنی در بیدخت گناباد برگزار می شود.
حمیدرضا مهدوی مقدم افزود: مهمترین اهداف ثبت آیینهای عاشورایی در فهرست آثار ملی ناملموس معنوی کشور ماندگاری و حفظ اصالت نحوه برگزاری مراسم می باشد.
وی در تشریح آیین حسن و حسین گفت: عده ای از سینه زنها در وسط مسجد دور هم حلقه می زنند. هر نفر با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با دست راست سینه می زند یک نفر هم در وسط هماهنگ با سینه زنها بطور مقطع و متناوب با گام نخست و دوم به ترتیب حسن و حسین می گوید.
گناباد در فاصله 287 کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
گزارش: فهیمه نعمتی شهری **انتشار: حسین کریم زاده
7545/2095/1858
کپی شد
