کلانشهر مشهد، پس از تهران و تبریز، سومین شهر به لحاظ برخورداری از بافت فرسوده و ناکارآمد شهری است، اما تاکنون نه تنها اقدام اساسی برای نوسازی این بافت صورت نگرفته، که روند نوسازی و بازسازی این بافت فرسوده روز به روز رنگ باخته و نامحسوس‌تر از گذشته شده است.
به گزارش جماران، ایرنا نوشت: شکل‌گیری بافتهای فرسوده از پیامدهای منفی شهرنشینی و گسترش شهرها در دهه‌های اخیر است، موضوعی که کیفیت زندگی را پایین آورده و کوچکترین تکان و پس‌لرزه ممکن است به فاجعه ای انسانی در این بافت ها تبدیل شود.
طبق سند ملی بازآفرینی، بافت فرسوده به عرصه‌هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می‌شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات و خدمات و زیرساختهای شهری آسیب‌پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند، این بافت ها به دلیل فقر ساکنان و مالکان آنها، امکان نوسازی خود به خودی را نداشته و سرمایه گذاران نیز انگیزه چندانی برای سرمایه گذاری در این مناطق ندارند.
در یکی دو دهه اخیر موضوع نوسازی بافتهای فرسوده شهری از اولویت دولتها و حاکمیت‌های محلی بوده است، اما به اعتقاد کارشناسان، فقدان برنامه عملی و موثر، حرکتی لاک‌پشتی به روند اجرای طرح‌های نوسازی داده و روز به روز بر فرسودگی بافتها افزوده است.
طبق آمار بیش از ۱۴۰ هزار هکتار از عرصه های شهری کشور در بافت های ناکارآمد قرار دارند و حدود ۳۰ درصد جمعیت کشور در این بافت ها سکونت دارند.
در کلانشهر ۳.۵ میلیون نفری مشهد نیز ۱۷ درصد جمعیت، ساکن بافت های فرسوده هستند، مساحت شهر مشهد ۳۵ هزار هکتار است که حدود ۱۵ درصد از این گستره را محلات هدف بازآفرینی با مساحت پنج هزار هکتار تشکیل می دهند.
عزم جدی و برنامه عملی برای اجرای طرح‌های نوسازی این بافت نیاز است تا چهره شهر امام مهربانی‌ها، از کهنگی رهایی یافته و منظری نو و سرزنده به خود بگیرد.
۶ هزار و ۴۲۴ هکتار بافت فرسوده، تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی در مشهد
پارسال ۱۳۸ پروژه برای هشت پهنه شهر مشهد با اعتبار چهار هزار میلیارد تومان توسط ستاد بازآفرینی شهری تصویب شد تا بتوان بخشی از زیرساختهای لازم را برای رساندن حاشیه شهر به سرانه های مناسب ایجاد کرد و از این میزان ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان سهم دستگاه های اجرایی و هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان سهم سازمان بازآفرینی شهری است.
مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اعلام کرد: خراسان رضوی با ۷۳ شهر، ۶.۵ درصد از مساحت کل کشور را دارد که از این تعداد ۳۱ شهر با ۵۸ محله به مساحت ۹ هزار و ۲۰۲ هکتار در سال ۱۴۰۰ هدف بازآفرینی شهری هستند.
سیدعبدالمجید نژادصفوی افزود: ۶۶ محله با مساحت سه هزار و ۸۹۴ هکتار سکونتگاه های غیررسمی، ۲ هزار و ۲۹۲ هکتار بافت فرسوده و ۲۳۸ هکتار بافت تاریخی حوزه بازآفرینی شهر مشهد را شامل می شود.
وی اضافه کرد: مجموع اعتباری که از سال ۱۳۹۵ تا تیرماه امسال در محلات هدف بازآفرینی شهر مشهد توسط ۱۱ دستگاه اجرایی هزینه شده افزون بر هزار و ۸۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بوده است.
مدیرکل راه و شهرسازی خراسان رضوی ادامه داد: در این بازه زمانی، ۵۰ پروژه با همکاری هشت دستگاه اجرایی در محلات هدف بازآفرینی شهری مشهد اجرا شده است، طی جلسات فشرده ای که برگزار شد ۱۳۸ پروژه اولویت دار در هشت پهنه سکونتگاه های غیررسمی مشهد تعریف شد و به تصویب ستاد ملی بازآفرینی کشور رسید که در حوزه های بهداشتی، درمانی، آموزشی، ورزشی، فضاسازی شهری و فرهنگی قابل اجراست.
نژادصفوی ادامه داد: کمبود سرانه خدمات در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد شامل یک دهم متر مربع سرانه اداری- انتظامی، ۱.۹ متر مربع سرانه آموزشی، ۵.۲ مترمربع کمبود سرانه فضای سبز، یک متر مربع کمبود بخش درمانی، یک متر مربع کمبود بخش فرهنگی- هنری و ۱.۳ مترمربع کمبود بخش ورزشی برای هر نفر است.
فعالیت ۴۲ دفتر تسهیل‌گری
معاون معماری و شهرسازی سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: ۱۳۸ پروژه در ۲۵ اسفند ۹۹ در ستاد ملی بازآفرینی برای هشت پهنه حاشیه شهر مشهد و اسماعیل آباد در بخش‌های مختلف آموزشی، بهداشتی، ورزشی، فرهنگی و غیره اجرایی شد، که بخش فضای سبز این پروژه به شهرداری واگذار شده و در حال انجام است و مابقی طرح ها توسط استانداری و اداره کل راه و شهرسازی در دست اقدام است.
حیدر حبیبی افزود: این پروژه‌ها بسته به نیاز دستگاه‌ها اجرا می‌شود.
معاون معماری و شهرسازی سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد ادامه داد: تعداد دفاتر تسهیل گری در محدوده های بازآفرینی شهری مشهد ۴۲ مورد است، از این تعداد چهار مورد دفتر تسهیل گری استانداری، ۶ مورد دفتر تسهیل گری منطقه ثامن شهرداری و ۳۲ مورد دفتر توسعه محله سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد هستند که ۶۷ درصد از مساحت کل بافتهای ناکارآمد مشهد را پوشش می دهند.
وی اضافه کرد: رویکرد دفاتر تسهیل گری، اعتمادسازی و جلب مشارکت مردم است، این دفاتر اغلب در پهنه‌های حاشیه شهر راه اندازی شده‌است و تاکنون هفت سند توسعه محله توسط این دفاتر تهیه و به تصویب رسیده و مردم در فرایند تهیه این اسناد مشارکت داشته‌اند.
حبیبی خاطرنشان کرد: برای موفقیت طرح‌های بازآفرینی در مرحله اول باید اعتماد ساکنان بافت جلب شود تا در این طرح‌ها مشارکت داشته باشند.
معاون معماری و شهرسازی سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد افزود: دستگاه‌های اجرایی نیز باید پای کار باشند، متاسفانه کمبود اعتبارات از چالش های کنونی دستگاه‌های اجرایی است.
حبیبی اضافه کرد: به جز شهرداری مشهد، ۲۸ دستگاه عضو ستاد بازآفرینی شهرستان مشهد هستند که طبق قانون هر دستگاه اجرایی، باید ۳۰ درصد اعتبارات خود را برای طرح‌های حاشیه شهر هزینه کند، که شهرداری مشهد بیشتر از این مبلغ در این محلات هزینه می کند.
وی ادامه داد: سنددار کردن اراضی قولنامه‌ای و زمین های وقفی از چالش های این حوزه است که با تفاهم نامه‌های منعقد شده این مسائل در حال رفع است.
توانمندسازی ساکنان بافتهای فرسوده
معاون معماری و شهرسازی سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد اضافه کرد: افزایش توان اقتصادی مردم نیز از شاخص‌های مهم در فرایند تسریع طرح‌های بازسازی بافت فرسوده است.
حبیبی افزود: همچنین مشوق‌هایی برای اجرای طرح‌های بازآفرینی در مناطق حاشیه شهر توسط شورای شهر مصوب شده و در این مشوق‌ها تمام وجوهی که شهرداری باید در ازای صدور پروانه و غیره دریافت می‌کرد، بخشوده شده‌است.
وی گفت: تسهیلاتی نیز به افرادی که در طرح‌های تجمیعی طرح بازآفرینی شهری تعلق می‌گیرد که البته باید توان اقتصادی ساکنان بافت برای بازپرداخت تسهیلات افزایش یابد، لذا توانمندسازی افراد به عنوان هدف اصلی دفاتر تسهیل گری باید دنبال شود.
حبیبی افزود: همچنین تفاهمنامه‌ای با سازمان نظام مهندسی استان منعقد شده که اگر اجرایی شود، کمک بسیاری به پایین آمدن هزینه ساخت در حاشیه شهر می‌کند.
چابک‌سازی ساختار بازآفرینی
رییس شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در بحث بازآفرینی، ساختارهای موجود باید چابک شود تا مردم و سرمایه‌گذاران راحت‌تر تصمیم‌گیری کنند، ساختارهای فعلی چابک نیستند.
حسن موحدیان با تاکید بر لزوم کمک دولت در این حوزه و انتشار اوراق مشارکت، افزود: شهر مشهد به دلیل خدماتی بودن، دومین شهر پرحاشیه‌نشین کشور است و بافت مسکونی در مناطق حاشیه‌ای نیز بافت فرسوده و ناکارآمد است و ساماندهی این بافت بدون مشارکت دولت میسر نیست.
رییس شورای اسلامی شهر مشهد در ادامه با اشاره به فعالیت ۳۶ دفتر تسهیل گری در مناطق شهر مشهد برای جذب مشارکت مردم، اضافه کرد: دفاتر تسهیل گری در مشهد باید رویکرد فرهنگی، اجتماعی داشته باشند و با این کارکرد، اعتماد مردم را افزایش دهند.
موحدیان افزود: دفاتر تسهیل گری فعال در حاشیه شهر و نقاط کم برخوردار باید شهروندان را با حقوق خود آشنا کنند و با جلب مشارکت آنها در موضوعات مختلف با شهرداری، اعتمادآفرینی کنند.
وی اضافه کرد: برای جلب اعتماد مردم باید به نظرات و خواسته‌های آنها عمل شود از این رو در ابتدای فعالیت شورای ششم در مصوبه‌ای مقرر شد برای ۶۸ محله کم‌برخوردار ۶۸۰ میلیارد تومان اعتبار (برای هر محله ۱۰ میلیارد تومان) اختصاص یابد.
رییس شورای اسلامی شهر مشهد ادامه داد: این مبلغ توسط دفاتر تسهیل گری با مشارکت مردم برای رفع نیازهای محله طبق خواست ساکنان هزینه خواهد شد.
ضرورت بازآفرینی بافتهای فرسوده
رییس کمیسیون ویژه ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اهمیت نوسازی بافت های فرسوده شهری به جهت نقش بنیادی آن در ارتقای کیفیت زندگی و نیز بازتولید ارزشهای اقتصادی، به عنوان هدفی اصلی و متعالی برای این دوره شورا مطرح است.
سید ابراهیم علیزاده افزود: شهر مشهد بعد از کلانشهر تهران و تبریز، با ۲ هزار و ۲۹۲ هکتار پهنه بافت فرسوده، بیشترین بافت فرسوده در سطح ملی را دارد که ۱۷ درصد جمعیت این کلانشهر، رقمی در حدود ۵۲۳ هزار نفر، در این بافتها ساکن هستند.
وی اضافه کرد: به دلیل اهمیت این بافت ها، ما برای احیای آنها سه مدیر طرح تعیین و سعی کردیم با تفویض بسیاری از اختیارات به این مدیر طرح ها، نقش مشارکت مردمی را در این بافت ها به حداکثر ممکن برسانیم. همچنین با تعریف دفاتر تسهیل گری در این بافتها این مشارکت مردمی را به سمت تخصصی شدن و ارائه درخواست های واقعی تر سوق دهیم.
رییس کمیسیون ویژه ساماندهی حاشیه شهر در شورای اسلامی مشهد خاطرنشان کرد: بناهای درون این بافت ها به دلیل مشکلات ساختاری حتی از کمترین کیفیت برای سکونت بی‌بهره بوده و به دلیل مسائل و مشکلات کالبدی و دسترسی، به راحتی امکان اصلاح و نوسازی به شکل موردی را ندارند.
وی اضافه کرد: این بافتها به دلیل وجود زیرساختهای آماده و امکانات روبنایی و زیربنایی در صورت توجه مدیریت شهری از ارزش افزوده مناسبی برخوردار است ولی متاسفانه مسائلی از قبیل مشکلات مالکیتی، نبود قوانین حمایتی و عدم مدیریت یکپارچه موجب جداافتادگی این بافت ها از سایر قسمت های شهری شده است.
علیزاده افزود: این بافتها به علت عدم معاصرسازی و عقب ماندن از به‌روزآوری عملکردهای درونی خود، دچار فرسودگی شده اند که با برخی از اقدامات کالبدی می توان این عملکردها را دوباره احیا کرد.
عضو شورای اسلامی شهر مشهد گفت: درآمد سرانه ساکنان این بافتها کمتر از میانگین شهر و نرخ بیکاری بالاتر از آن است، میزان برخورداری و دسترسی ساکنان به خدمات شهری و وضعیت زیرساخت های شهری نیز نامناسب است.
علیزاده خاطرنشان کرد: بالا بودن ناهنجاری های اجتماعی و زمینه بروز آن نسبت به میانگین شهری در این بافتها مشهود است و هویت تاریخی و فرهنگی مورد بی توجهی قرار گرفته است، شان و منزلت اجتماعی در این نواحی کاهش یافته و این مساله منجر به جایگزینی اقشار فرودست شده‌است لذا این معضلات در محلات هدف بازآفرینی شهری باید مورد توجه و اولویت برنامه‌ها، اقدامات و سیاست های دستگاه های متولی قرار گیرد.
عضو شورای اسلامی شهر مشهد، توانمندسازی اجتماعی، ارتقای هویت و تعلق مکانی، توسعه متعادل و هماهنگ شهر و جلوگیری از بازتولید محدوده های ناکارآمد بر مبنای الگوی توسعه پایدار، ارتقای دسترسی، ایمنی و تاب آوری، هماهنگی میان دستگاه های مدیریت شهری دخیل در بازآفرینی در راستای برنامه های اقدام مشترک و بهبود شرایط زیست پذیری و ارتقای کیفیت زندگی را از راهبردهای اساسی کمیسیون برای احیای بافتهای فرسوده عنوان کرد.
رییس کمیسیون ویژه ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد خاطرنشان کرد: افزایش سرانه‌های خدماتی و تعریف نظام عملکردی با توجه به اختصاص عناصر خدماتی به قطعات تجمیع شده در بافت و دخالت دادن ساکنان در فرایند تصمیم گیری، از رویکردهای شورای شهر در اجرای بازآفرینی است و باید به مردم فرصت مشارکت در تنظیم اهداف و راهبردهای مناسب برای بهبود مداوم داده طرح داده شود.
علیزاده با تاکید بر توانمندسازی ساکنان و مجهز کردن مردم به دانش‌ها و مهارت‌های مورد نیاز، افزود: پیوند عملکردی و کالبدی بافت های فرسوده با محیط پیرامون آنها ضروری است.
وی ادامه داد: تجمیع قطعات مسکونی بلوک به منظور تامین مسکن جمعی و تجمیع آن در طبقات، ارائه بسته های تشویقی، حمایت از مقاوم سازی بناهای فرسوده، ایجاد ارتباط منطقی میان مرکز شهر با بافت جدید و حل مسائل بدون تغییر اساسی در شالوده های محیط شهری از دیگر اقدامات پیش رو در محدوده و محلات هدف و بازآفرینی است.
