کسوف یا خورشید گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که ماه بین زمین و خورشید قرار گیرد و چون ماه تمام قرص خورشید را نمی‌پوشاند (قطر ظاهری ماه کوچکتر از قرص خورشید بوده و حلقه‌ای از آتش در اطراف دیسک سیاه ماه دیده می‌شود) به خورشید گرفتگی حلقوی مشهور است و به عبارتی می‌توان استعاره ماه در آتش را به کار برد.
صبح پنجشنبه پنجم دی در حالی که ماه قسمتی از خورشید را پوشانده است طلوع متفاوتی تجربه شد. این خورشیدگرفتگی حلقوی در منطقه خاورمیانه و خورشیدگرفتگی جزئی نیز در ایران رخ داد و شهر مشهد حداکثر شاهد گرفتگی ۴۸.۸ درصدی خورشید بود.
ابرناکی و غبار هوا مانع رصد خوب
رییس مرکز پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان رضوی گفت: با توجه به ابرناکی و غبار صبحگاهی، اختلال اندکی در رصد خورشیدگرفتگی در نقاط شمالی استان خراسان رضوی وجود داشت.
یحیی قاینی پور افزود: از آنجایی که این خورشید گرفتگی در ساعات ابتدایی صبح روز پنجشنبه رخ داد و پدیده غالب در این ساعات از سمت جنوب به شمال استان افزایش حجم ابرناکی است، به همین دلیل بهترین شرایط رصد خورشیدگرفتگی در جنوب استان خراسان رضوی وجود داشت.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه برج تاریخی رادکان به عنوان یکی از محل‌های رصد در شمال استان خراسان رضوی قرار دارد این خورشیدگرفتگی همراه با ابرناکی رصد شد.
پروژه های رصدی دانشگاه
رییس دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد هم گفت: تا کنون هشت پروژه رصدی در این دانشگاه انجام شده است.
شهرام عباسی افزود: از مهم ترین این تحقیقات می‌توان به تهیه تصویر با جزئیات به نسبت دقیق از سیارات منظومه شمسی اشاره کرد.
وی ادامه داد: دیگر پروژه‌های انجام شده در این دانشگاه شامل ساخت تلسکوپ نصفالنهاری و سنجش آلودگی نوری رصدخانه و ارائه راهکار برای کاهش آلودگی نوری آن بود.
عباسی گفت: همچنین ساخت ساعت‌های آفتابی در محوطه رصدخانه دانشکده علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد شامل انواع افقی، استوایی، دیواری، شاخص ثابت و آنالماتیکی صورت گرفته است.
وی افزود: ساخت ساعتی برای نمایش زمان نجومی محلی نیز در این دانشگاه انجام شده است.
رییس دانشکده علوم ادامه داد: از دیگر فعالیت‌های گروه نجوم دانشگاه، تهیه پانارامای مدرج از افق رصدخانه و تهیه راهنمای فارسی برای نرم افزارهای پرکاربرد نجومی به ویژه نرم افزارهای متن باز می‌باشد.
آخرین خورشید گرفتگی سال ۲۰۱۹ میلادی
مسوول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد هم گفت: زمان کسوف امروز از ساعت ۶ و ۱۳ دقیقه تا ساعت هشت و ۲۹ دقیقه است و چون ساعت ۶ و ۴۱ دقیقه زمان طلوع خوشید به افق مشهد است، خورشید به صورت گرفته طلوع کرد.
محمدمهدی مطیعی افزود: گرفتگی خورشید در ساعت هفت و ۱۷ دقیقه به حداکثر مقدار خود یعنی ۴۸.۸ درصد رسید و سطح خورشید توسط ماه پوشانده شد و در ساعت هشت و ۲۹ دقیقه نیز این خورشید گرفتگی به پایان رسید.
وی ادامه داد: این خورشیدگرفتگی در کشورهای جنوبی مانند عربستان، قطر، امارات، بخش‌های جنوبی هند، مالزی و سریلانکا به صورت کامل مشاهده شد و در ایران هر چه قدر به شمال کشور نزدیک شویم، مقدار خورشید گرفتگی کمتر بود.
مسوول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد گفت: همیشه این توصیه شده است که به هیچ وجه از لوازم غیر استاندارد شامل شیشه جوشکاری، فیلم رادیولوژی، سی.دی و عینک آفتابی برای دیدن خورشید گرفتگی استفاده نشود زیرا اشعه‌های نامرئی خورشید بر روی چشم تاثیر جبران‌ناپذیر می‌گذارد.
مطیعی افزود: رصد این نوع خورشید گرفتگی‌ها در کشور بیشتر جنبه تفریحی و آماتوری دارد ولی در مراکز تحقیقاتی فعالیت‌های جدی‌تر صورت می‌گیرد و به عنوان مثال مطالعه بر روی تاج خورشید یا نظریه عام انیشتن در موضوع انحراف نور سال‌هاست که در زمان خورشید گرفتگی مورد برسی قرار می‌گیرد.
رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد
رصدخانه دانشکده علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد در دهه ۴۰ شمسی توسط دکتر محمد علی سعادت بنیان نهاده شد. اولین تلسکوپ این رصدخانه از نوع شکستی و با قطر حدود ۱۵ سانتیمتر و فاصله کانونی حدود ۱۸۰۰ میلیمتر بر روی پایه‌ای فلزی نصب شده بود.
با توجه به موقعیت مکانی رصدخانه و نزدیکی آن به مرکز شهر امکان استفاده از حداکثر توانایی ابزار اپتیکی آن میسر نبود و بیشتر برای آموزش دانشجویان و آشنایی آنها با مبانی نجوم رصدی یا اجرای برخی پروژه‌های تصویربرداری از اجرام سماوی پرنور مانند ماه و خورشید مورد بهره برداری قرار می‌گرفت.
در اوایل دهه هفتاد شمسی به همت مرحوم محمد تقی عدالتی، استاد نجوم دانشگاه فردوسی مشهد، دو دستگاه تلسکوپ بازتابی به تجهیزات رصدخانه دانشگاه افزوده شد و تلسکوپ شکستی فرسوده در رصدخانه کوچکتری با سقف کشویی برای اهداف آموزشی مستقر گشت.
اوج فعالیت‌های رصدخانه دانشکده علوم را می‌توان در خرداد ۱۳۸۳ و همزمان با پخش زنده اینترنتی گذر زهره از مقابل خورشید دانست.
فاصله نجومی، نجوم رصدی در ایران
یکی از مدرسان کانون نجوم دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بیشتر فعالیت‌های نجومی در ایران، با رویکرد ترویجی است تا افراد علاقه‌مند به این موضوع شناسایی و مورد حمایت قرار گیرند.
علیرضا صادقی افزود: در استان خراسان رضوی حدود ۵۰۰ نفر علاقه‌مند به نجوم شناسایی شده‌اند که در برنامه‌های رصدی حضور فعال دارند.
وی ادامه داد: در حال حاضر چندین گروه نجوم در استان خراسان رضوی فعال هستند و شناخته شده ترین گروه از این تعداد انجمن نجوم مشهد است.
وی گفت: اینک رشته نجوم در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه فردوسی مشهد دایر است.
صادقی افزود: به دلیل کمبود امکانات و تکنولوژی در حوزه نجوم، هنوز نتوانسته‌ایم در حوزه رصدی فعالیت موثر داشته باشیم، به عنوان مثال بزرگترین تلسکوپ موجود در ایران به اندازه یک تلسکوپ آماتوری کشورهای پیشرفته است یا هنوز بنای رصد خانه ملّی به واسطه عدم تجهیز که تحریم هم در آن دخیل بوده، به پایان نرسیده است.
دبیر کانون نجوم دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: این کانون در سال ۸۷ ایجاد شد و تاکنون پنج همایش رصدی برگزار کرده است و جدیدترین فعالیت نیز رصد خورشید گرفتگی پنجم دی ماه با حضور ۳۰ نفر از دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد است.
شکیبا رحمتی جامی افزود: این برنامه رصدی با توجه به افق مناسب برج تاریخی رادکان در این مکان برنامه‌ریزی شد.
وی ادامه داد: تیم دانشجویان این دانشگاه تاکنون در مسابقات گوناگونی با موضوع نجوم شرکت کرده و حائز رتبه نیز شده است.
برج تاریخی رادکان
منجمان خراسانی سابقه طولانی در علم نجوم داشته‌اند که می‌توان در این زمینه به حکم عمر خیام نیشابوری اشاره کرد.
این علما کارهایی انجام داده‌اند که هنوز زبانزد خاص و عام است به عنوان مثال خواجه نصیرالدین طوسی، برج تاریخی رادکان را پایه‌گذاری کرد.
برج رادکان تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز در آن امکان پذیر است، در گذشته تصور می‌شد این برج، آرامگاه یکی از پادشاهان ایلخانیان باشد.
برج رادکان در ۸۰ کیلومتری شهر مشهد و در مسیر چناران در محل شهر قدیم رادکان قرار دارد.
