قدمت مصنوعات مسی به ۸۷۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد لذا از قدیمی‌ترین فلزات مورد استفاده انسان به شمار می‌رود، براساس تحقیقات زمین شناسی، مس پس از آهن و آلومینیوم به عنوان سومین فلز صنعتی پر مصرف در جهان شناخته می‌شود.
از آنجا که مس از خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بسیار برخوردار است، حدود سه چهارم از این فلز برای ساخت سیم‌های برق و کابل‌های ارتباطی و الکترونیک به کار می‌رود، این فلز همچنین در حوزه ساخت تجهیزات پزشکی، ساختمان‌سازی و حتی ساخت ظروف منزل کاربرد بسیار دارد.
ویژگی‌های بارز فلز مس و مصارف گسترده آن نشان می‌دهد که این ماده معدنی بازار خوبی در داخل و خارج از کشور دارد و این موضوع اهمیت مطالعات اکتشافی برای واکاوی ذخایر امیدبخشی معدنی در استان خراسان رضوی را دوچندان می‌کند.
تاکنون مطالعات اکتشافی در خصوص مس به اندازه و هم سنگ با اکتشاف و فرآوری ذخایری مانند سنگ آهن و برخی فلزات دیگر در خراسان رضوی نبوده و از این نظر گنج سرخ این استان نتوانسته سهم خود را در درآمد این منطقه به دست آورد.
از این رو مدیران دستگاه‌های اجرایی متولی حوزه معدن در تلاش هستند که بتوانند زمینه مطالعه و اکتشاف مناسب ذخایر مس در خراسان رضوی را توسط شرکت‌های مطرح کشوری فراهم کرده و فرصت‌های جدیدی برای فروش مواد و صنایع معدنی استان در بازارهای ملی و بین‌المللی ایجاد کنند.
یک فعال بخش خصوصی در حوزه معدن در باره فعالیت‌های صورت گرفته برای اکتشاف و فرآوری مس در خراسان رضوی گفت: تاکنون هر فردی که قصد انجام فعالیت اکتشافی در حوزه معدن را داشته براساس قانون، گستره‌ای را برای مطالعه و اکتشاف خود انتخاب و پروانه اکتشاف را از سازمان مربوطه دریافت می‌کرده است.
حسین حسین زاده افزود: حداکثر گستره‌ای که سازمان صنعت، معدن و تجارت استان برای متقاضیان فعالیت‌های اکتشافی مجوز صادر می‌کرد، محدود اکتشافی به وسعت ۴۰ کیلومتر و این میزان برای همه انواع مواد معدنی یکسان بود.
وی ادامه داد: دولت برای اینکه همه محدوده‌های اکتشافی را زیرپوشش قرار دهد و هیچ گستره‌ای از ذخایر امیدبخش معدنی بدون اکتشاف باقی نماند، مناطق مختلف معدنی در هر استان را پهنه‌بندی کرد به طوری که برای هر گستره امیدبخش از مواد معدنی، یک پهنه تعریف شد، مساحت هر پهنه به مراتب خیلی بیشتر از گستره‌های اکتشافی بود که برای متقاضی پروانه اکتشاف صادر می‌شد.
رییس انجمن تخصصی مواد معدنی خراسان رضوی گفت: پس از پهنه‌بندی مناطق امیدبخش معدنی در استان، این پهنه‌ها توسط دولت به مزایده گذاشته می‌شود تا شرکت‌هایی که توانمندی لازم برای انجام عملیت اکتشاف را دارند، برای شناسایی مواد معدنی، نوع و میزان ذخیره آن در هر پهنه وارد عمل شوند تا پس اتمام مطالعه و تعیین میزان و نوع ذخیره معدنی، به مکتشف متقاضی واگذار شود.
حسین زاده افزود: از آنجا که پهنه معدنی از نظر وسعت و حجم ذخایر معدنی بسیار گسترده است لذا هر شرکتی نمی‌تواند عهده‌دار استخراج مواد معدنی از این پهنه شود، شرکتی که از صلاحیت فنی و مالی مطلوب برخوردار باشد، شایسته این مسوولیت است.
وی با بیان اینکه مطالعات در خصوص شناسایی ذخایر مس در قالب پهنه‌بندی انجام گرفته و در مسیر مزایده قرار دارد، ادامه داد: خراسان رضوی از ذخایر مس مناسبی برخوردار است و عمده ذخایر مس استان که تاکنون شناسایی شده در محدوده شهرستان‌های کاشمر و بردسکن قرار دارد.
وی گفت: معادن مس در این دو شهرستان بسیار قدیمی هستند و بیش از ۵۰ سال فعالیت داشته‌اند و تاکنون نیز در کنار معادن مس در این دو شهرستان کارگاه‌های فرآوری اولیه برای خالص سازی سنگ مس ایجاد شده که از جمله آنها مجتمع مس تکنار است.
رییس انجمن تخصصی مواد معدنی خراسان رضوی افزود: سیاست دولت جلوگیری از خام فروشی است و در این راستا عوارضی نیز برای خروج سنگ خام از کشور ایجاد کرده است، مس استخراج شده از معادن خراسان رضوی به واحدهای فرآوری مس فروخته می‌شود و صادرات به کشورهای دیگر ندارد.
وی ادامه داد: اگر صادرات مس یا صنایع مس نیز از ایران انجام می‌گیرد از طریق شرکت ملی صنایع مس ایران است که به صورت جداگانه مس فرآوری شده یا محصولات مسی را صادر می‌کند.
وی گفت: ذخایر مس در خراسان رضوی در مقایسه با ذخایر سنگ آهن این استان به عنوان یکی از سه منطقه آهن خیز کشور ناچیز است، از سوی دیگر ذخایر مس در این استان با استان‌هایی مانند کرمان که شرکت معدنی "مس سرچشمه" و شرکت معدنی "میدوک" در آن مستقر است یا معدن "سنگون" در اهر قابل مقایسه نیست، زیرا این معادن از ذخایر بزرگ مس در کشور هستند و سرمایه‌گذاری هنگفتی برای استخراج و فرآوری مواد معدنی آنها شده است.
حسین زاده افزود: با این حال بعد از سنگ آهن، می‌توان مس را یکی از ذخایر معدنی قابل توجه و دارای ظرفیت بالا در حوزه فلزات خراسان رضوی به شمار آورد.
وی ادامه داد: اکثر عملیات اکتشافی در معادن خراسان رضوی در سطح انجام می‌گیرد و کمتر اکتشافات تا عمق پیش می‌رود در صورتی که پیشروی به عمق دسترسی به ذخایر بیشتری از ماده معدنی را ممکن می‌سازد.
وی گفت: گرچه برای اکتشاف مس در معادن خراسان رضوی تا حدی در عمق پیش رفته‌ایم اما رسیدن به ذخایر بهتر برای معادن فلزی نیاز به اختصاص بودجه بیشتری دارد تا حداقل اکتشافات تا عمق ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر پیش رود.
رییس انجمن تخصصی مواد معدنی خراسان رضوی افزود: با اینکه ذخایر مس امیدبخش در استان شناسایی شده اما اکتشافات معدنی در این خصوص چندان رضایت بخش نیست.
وی اظهار داشت: در اکتشاف برخی مواد معدنی مانند مس، مواد معدنی ارزشمند دیگری مثل طلا و نقره نیز کشف می‌شود لذا باید امکانات بیشتری برای اکتشاف این ماده معدنی اختصاص یابد تا شرکت‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، ترغیب شوند و اکتشاف خود را گسترده تر و در عمق بیشتر انجام دهند.
وی گفت: در صورتی که اکتشاف یک ماده معدنی مانند مس به خوبی صورت گیرد می‌توان برای استحصال و فرآوری آن برنامه‌ریزی بلندمدت تر و سرمایه‌گذاری بیشتر انجام داد زیرا مس در صورتی که عیار خوبی داشته باشد، بازار فروش فوق العاده‌ای دارد.
معاون معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعات برای اکتشاف مواد معدنی از جمله مس در پهنه‌های مختلفی از خراسان رضوی به شرکت‌های مطرح کشور از جمله ایمیدرو و شرکت ملی صنایع مس ایران واگذار شده است.
محبعلی ترکاشوند افزود: یکی از این پهنه‌ها مربوط به جنوب شهرستان گناباد است که مطالعه برای اکتشاف مس در این پهنه به شرکت ملی صنایع مس ایران واگذار شده و اخذ مجوزهای لازم در این زمینه از وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال انجام است.
وی اظهار داشت: در این راستا مطالعه اکتشافی در پهنه‌ای از منطقه سنگان خواف و جنوب کاشمر به مساحت ۳۲ هزار کیلومتر مربع به کنسرسیومی از "شرکت ایمیدرو" جهت اکتشاف آهن در حال واگذاری است.
وی گفت: مطالعه پهنه دیگری به مساحت ۱۷ هزار کیلومترمربع برای اکتشاف سنگ آهن در اختیار "شرکت صنعتی و معدنی گل‌گهر" و مطالعه پهنه کرومیتی به مساحت ۱۱ هزار کیلومتر مربع در اختیار "شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران" قرار گرفته است.
معاون سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی افزود: دو پهنه دیگر از استان به مساحت ۹ هزار و ۱۰۰ کیلومترمربع از طریق مزایده به شرکت‌های متقاضی واگذار شده که عملیات اکتشاف در آن در حال انجام است و پیش فرض ما برای این منطقه وجود مس و طلا در گستره چهار هزار و ۲۰۰ کیلومترمربع می‌باشد.
وی ادامه داد: زمانی که مطالعات در پهنه‌ها به اتمام رسیده و ذخایر معدنی آن مشخص شود، عملیات آزادسازی پهنه انجام گرفته و در اختیار شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد.
وی گفت: تاکنون آزادسازی پهنه‌ای به مساحت حدود ۱۱ هزار کیلومتر مربع از منطقه جنوب خراسان رضوی برای فعالیت در حوزه کانی‌های فلزی بویژه مس از سال ۱۳۹۵ در قالب یک پروتکل سه جانبه بین استانداری، شرکت ملی مس ایران و سازمان صمت استان انجام گرفته است.
ترکاشوند افزود: با اتمام مطالعات در این پهنه‌ها گام بلندی در مسیر اکتشاف هدفمند و اثربخش در حوزه معدن خراسان رضوی برداشته می‌شود که به طبع آن متقاضیان معدن با ریسک کمتری می‌توانند در این پهنه‌ها فعالیت کنند.
وی ادامه داد: تاکنون ۱۰ پروانه اکتشاف معدنی در زمینه مس در این استان صادر شده و پنج پروانه اکتشاف دیگر برای ماده معدنی مس در حال صدور است.
وی گفت: هم اکنون سه واحد فرآوری مس در کنار معدن آن در شهرستان بردسکن مشغول فعالیت است که مس فرآوری شده آن برای استفاده به استان‌های کرمان و آذربایجان شرقی ارسال می‌شود.
تعداد پروانه‌های اکتشاف معتبر در خراسان رضوی ۲۰۹ فقره و تعداد گواهی کشف معتبر معدن ۱۵۳ فقره با ذخیره ۱۵۸ میلیون تن و هزینه عملیات ۱۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال است. پروانه‌های اکتشاف معدن مهم خراسان رضوی فلورین، سرب و روی، کانسنگ طلا، کانسنگ مس، کانسنگ منگنز و گوگرد می‌باشد.
۲۰ پروانه بهره‌برداری معدن با سرمایه‌گذاری ۱۷۷ میلیارد ریال طی ۶ ماه نخست امسال در خراسان رضوی صادر شده که با صدور آنها ۱۶۸ فرصت شغلی در استان ایجاد شده است. همچنین طی این مدت ۲۱ فقره پروانه اکتشاف معدنی و ۱۸ فقره گواهی اکتشاف با میزان سرمایه‌گذاری ۲۱ میلیارد ریال در خراسان رضوی صادر شده است.
