زیست‌پذیری شهرها ضرورتی مغفول

موضوع "زیست‌پذیری شهرها" امروز نهم آبان ماه در این نشست که به ابتکار شورای اسلامی شهر مشهد برپا شد، از سوی کارشناسان حوزه محیط زیست شهری مورد بررسی قرار گرفت.

"زیست‌پذیری شهرها" به عنوان یک اصل اساسی به ویژه در کشورهای پیشرفته مطرح است اما در عمل کمتر به آن توجه می‌شود و هر روز حال محیط زیست بدتر می‌شود.
آلودگی هوا، محیط زیست، آب و منابع آبی از مهمترین آلایندگیهای زیست محیطی در کلانشهرها هستند اما با وجود دغدغه فراوان، اقدام خاصی برای جلوگیری از نابودی محیط زیست صورت نمی‌گیرد.
به همین خاطر کارشناسان معتقدند باید با تصویب قوانین موثر، برخوردهای جدیتری با متخلفان زیست محیطی صورت گیرد اما این اقدام نیز تا فرهنگ‌سازی و لزوم مشارکت مردم به خوبی جا نیافتد کارساز نخواهد بود.

لزوم زیست‌پذیری شهر
رئیس کمیسیون حقوقی شورای اسلامی شهر مشهد در نشست  "حق بر محیط زیست" گفت: زیست پذیری شهر از مهمترین اولویت‌ها در شورای شهر و مدیریت شهری مشهد است لذا اقداماتی برای تحقق آن برنامه ریزی شده‌است.
محسن حسینی پویا با بیان اینکه این مهم در منشور حقوق شهرنشینی مشهد نیز مورد توجه قرار گرفته‌ افزود: منشور حقوق شهرنشینی پس از یک کار علمی نسبتا عمیق در سال جاری رونمایی شد و اولین سند با این موضوع در کلانشهرهای کشور است.
وی ادامه داد: برای اجرایی شدن این منشور نشست‌هایی با مدیران، مسئولان و کارشناسان مرتبط به صورت مستمر برگزار می شود.
عضو شورای شهر مشهد گفت: دغدغه های زیادی در حوزه محیط زیست وجود دارد. در منشور حقوق شهرنشینی حدود ۱۲ بند مرتبط با محیط زیست است که در ۹ بند تکالیف مدیریت شهری و در مابقی بندها تکالیف شهروندان مشخص شده است.
وی افزود: این منشور بیشتر حقوق محور است بطوری که در چارچوب آن بر حقوق شهروندان بیشتر از تکالیف آنها تاکید شده‌ و به همین خاطر تکالیف مدیریت شهری بیشتر مورد گوشزد واقع شده‌اند. 

فاصله زیاد سندهای بالادستی از تصویب تا عمل
عضو شورای سیاستگذاری آب در وزارت نیرو نیز در نشست برپا شده از سوی شورای شهر مشهد گفت: در ایران سندهای بالادستی زیادی وجود دارد اما در عمل چیز دیگری مشاهده می شود، آرزوها عالی است اما جامه عمل نمی پوشاند.
کامران داوری افزود: برای اجرایی شدن اسناد بالادستی باید لایه لایه و مرحله مرحله عمل کرد و برنامه و طرح در این خصوص وجود داشته باشد اما در حال حاضر در مسیر سند بالادستی از تصویب تا عمل به صورت پرشی عمل می‌شود.
وی با بیان اینکه شاخص‌ها و نشانگرها در سطوح مختلف نیز درست تعریف نمی شود ادامه داد: این درحالیست که شاخص‌ها باید در بازه زمانی مشخص اندازه گیری شوند تا سطح عملیاتی شدن برنامه مشخص شود.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: آب‌های زیرزمینی هر روز در کشور شورتر می‌شود و سطح زمین افت می‌کند ولی با این وضعیت بدخیم خو کرده‌ایم و اقدامی برای جلوگیری از این روند صورت نمی‌گیرد در حالی که اسناد بالادستی خوبی در وزارت نیرو در این خصوص وجود دارد ولی عملیاتی نمی‌شوند. 
وی افزود: با این وضعیت احتمال تداوم خشکسالی بالای ۲۰ سال در خراسان رضوی بعید نیست لذا باید برنامه ریزی لازم برای جلوگیری از این فاجعه وجود داشته باشد و کارگروهی در این خصوص تشکیل شود.
دکتر داوری ادامه داد: نظارتهای کافی نیز در حوزه حفط محیط زیست وجود ندارد و طبق شاخص های مشخص تعریف شده باید نظارتها جدی گرفته شود. دانشگاه ها، سمن ها و ظرفیتهای مردمی باید به صورت جدی در این حوزه فعال شوند.
وی گفت: همچنین درآمدهای شهرداری مشهد طوری تعریف شده که گاهی اوقات در تضاد با حفظ محیط زیست است.

عضو شورای سیاستگذاری آب در وزارت نیرو افزود: در فضای اجرا نباید ایده آلیست بود، لزوما حفظ محیط زیست به معنای دست نزدن به آن نیست اما باید خسارت ناپایا به محیط زیست وارد نشود.

لزوم به روز رسانی ساختارها
رئیس اداره محیط زیست شهرداری مشهد نیز در نشست اظهار داشت: ۶۶ قانون مرتبط با اقدامات محیط زیستی برای شهرداری ها وجود دارد .
محمد پذیرا افزود: متاسفانه ساختار موجود در شهرداری‌ها برای اجرایی شدن این قوانین ضعیف است و باید ساختارهای موجود به روز رسانی شوند.
وی خاطرنشان کرد: باید ساختار مناسب‌تری در حوزه شهرداری‌ها ایجاد شود تا هم نظارت‌های ویژه وجود داشته باشد و هم مدیریت شهری در حوزه محیط زیست بهتر اجرا شود.
 

لزوم افزایش مشارکت مردمی
رئیس کمیسیون محیط زیست شورای اسلامی شهر مشهد نیز در  نشست حق بر محیط زیست گفت: مدیریت شهری وظیفه دارد محیط زیست شهرها را از جهات مختلف زیست پذیرتر کند.
محمد حاجیان شهری افزود: وظایف مردم و مدیریت شهری در حوزه محیط زیست باید مشخص باشد، مشارکت مردمی اگر ادر این حوزه ها نباشد مدیریت شهری هیچ کاری نمی‌تواند پیش برد.
وی بر فرهنگ سازی در این حوزه تاکید و بیان کرد: فرهنگ‌سازی نیز بدون خواست و مشارکت مردمی کارساز نخواهد بود. باید راهکاری برای افزایش مشارکت مردمی در مدیریت شهری پیدا کرد.

عضو شورای شهر مشهد گفت: به عنوان نمونه مدیریت پسماندها از معضلات شهر است. با وجود اینکه مشهد در بین کلانشهرها پیشرو می‌باشد اما براساس شاخص‌ها پیشرو نیستیم و شاگرد اول کلاس تنبل‌ها هستیم، در صورت جلب مشارکت مردمی می توان این معضل را به راحتی حل کرد.

هوای پاک حق هر شهروند
استادیار گروه جغرافیا و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست تنفس هوای پاک را حق بدیهی هر شهروند توصیف و بیان کرد: در منشور حقوق شهرنشینی وضعیت جوی و هوا مغفول مانده است.
دکتر آذر زرین افزود: هوا حق هر موجود انسانی است. شهر مشهد بیشترین پتانسیل وارونگی دما را در بین دیگر شهرهای کشور دارد اما موضوع آلودگی هوا در این کلانشهر مغفول مانده و اقدام خاصی برای آن صورت نگرفته است.
وی ادامه داد: هم‌اینک ۹۰ درصد مردم جهان در مناطق آلوده زندگی می کنند و هر هفت ثانیه یک فرد نابالغ زیر ۱۶ سال در دنیا به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: امکان دسترسی آسان به اطلاعات کیفیت هوا در مشهد برای شهروندان وجود ندارد در حالی که اطلاعات باید در این زمینه شفاف و در دسترس باشد.
 

شهر باید طبیعت محور باشد
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز در نشست برپا شده از سوی شورای شهر مشهد گفت: در حوزه محیط زیست قوانین زیادی نظیر قانون هوای پاک، قانون پسماند و قانون تملک اراضی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند.
تورج همتی افزود: قبل از حقوق شهرنشینی بحث رفتار شهری وجود دارد. از نظر معنوی ظرفیت‌های خوبی داریم اما اخلاق زیست محیطی در رفتار شهروندان نهادینه نشده است.
وی ادامه داد: هم‌اینک طبیعت شهری ضعیف است و شهر طبیعت محور نیست لذا ویلاسازیها در حاشیه شهر رونق گرفته است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: در "شهر زیست‌پذیر" باید همه اشکال حیات وجود داشته باشد. مناظر باز و فضای سبز مناسب حس آرامش را برای شهروندان به ارمغان می‌آورند. 
وی بر نقش سازمانهای مردم نهاد، شوراهای محلات و شوراهای شهر در ترویج "شهر سبز" تاکید و بیان کرد: برای تحقق این مهم می‌بایست مردم و همه دستگاههای مرتبط پای کار باشند.

بر اساس مطالعات جامع حمل و نقل مشهد در ساعات اولیه صبح حدود  ۸۰ تن گازهای سمی و کربن ناشی از فعالیت وسایل موتوری در سطح این کلانشهر تولید و روزانه ۲۰۰ هزار لیتر بنزین توسط یک میلیون دستگاه خودروی در آن مصرف می‌شود. همچنین این کلانشهر در مجموع ۷۲۳ کیلومتر گذرگاه محلی، خیابان و بزرگراه دارد که به تفکیک شامل ۱۰۰ کیلومتر بزرگراه، ۱۳۴ کیلومتر خیابان شریانی درجه یک، ۲۵۸ کیلومتر خیابان شریانی درجه دو و ۲۳۱ کیلومتر گذرگاه محلی است. ۹۶ تقاطع غیرهم‌سطح، دوربرگردان و زیرگذر نیز در مسیر خیابانهای مشهد مورد استفاده شهروندان قرار دارند.

سرانه کنونی فضای سبز کلانشهر ۳۲۸ کیلومتر مربعی مشهد که سه و نیم میلیون نفر جمعیت را در خود جای داده ۱۶.۶۵ مترمربع است. بر این اساس سرانه فضای سبز مشهد از نظر اکولوژیکی در وضعیت خوبی قرار دارد ولی 

مهمترین هدف و چشم انداز کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر مشهد تامین سرانه ۱۸ مترمربعی فضای سبز اجتماعی برای شهروندان اعلام شده است.
همچنین از سال ۱۳۸۴ تاکنون توسعه فضای سبز کمربند جنوبی مشهد با اعتبارات شهرداری این شهر در حال انجام است. ظرف این مدت افزون بر سه هزار هکتار درختکاری صورت گرفته و دو هزار و ۷۷۰ هکتار کمربند سبز در ارتفاعات جنوبی مشهد با حدود ۱.۵ میلیون اصله درخت ایجاد شده است. امسال نیز تا ۳۵۰ هکتار توسعه کمربند سبز مشهد عملیاتی می‌شود.
طول کمربند سبز کلانشهر مشهد در مجموع ۲۹ هزار هکتار است که ۱۹ هزار هکتار آن را کمربند سبز جنوبی و ۱۰ هزار هکتار را کمربند سبز شمالی تشکیل می‌دهد.