چهارمین امام شیعیان حضرت زین العابدین (ع) در پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری در مدینه منوره متولد شد و در ۱۲ یا به روایتی ۲۵ محرم الحرام سال ۹۵ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی، با دسیسه ولید بن عبدالملک خلیفه جنایتکار اموی، در همین شهر مسموم شد و به شهادت رسید.
شاید دوران امامت هیچ یک از خاندان پیامبر (ع) به سختی دوران امام سجاد (ع) نبوده باشد او که زخم های زیادی از واقعه عاشورا بر دل داشت در بدترین دوران امت اسلامی سکان هدایت جامعه ای را به دست گرفت که در بحران اجتماعی و سیاسی غرق شده بود.
علی بن حسین (ع) معروف به سجاد یا زین العابدین(ع) چهارمین امام شیعیان بود که در واقعه کربلا حضور داشت ولی به علت بیماری در جنگ شرکت نکرد، لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین (ع) ایشان را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند.
سید ساجدین (ع)، اسوه صبر و استقامت در بدترین دوران اسلامی است، بی شک آن امام همام را می توان سیاستگزار اصلی تداوم نهضت عاشورا دانست که با افشاگری های خود به روشی که به صلاح شرایط آن روز بود، چهره کریه یزیدیان را برای امت آشکار کرد و جامعه را نسبت به واقعه عاشورا و آنچه بر خاندان پیامبر (ص) گذشت روشن ساخت.
در دورانی که امت غافل و ناآگاه سر امام خود را بریده و بر سر نیزه کردند و بر بدنش اسب تازاندند، امام سجاد (ع) از سلاح دعا برای بیداری امت خویش بهره گرفت، دعایی که مضامین اجتماعی و سیاسی داشته و سراسر روشنگری است.
آن حضرت را می توان پیشوای در سایه دانست، او با شناخت از مردم خویش برای انجام رسالتش که تداوم نهضت عاشورا و هدایت جامعه بود، دعا و مناجات برای واقعه عاشورا را در پیش گرفت و از این طریق تشیع را از خطر انقراض حفظ کرد.
نقش سیاسی و اجتماعی امام سجاد (ع)
یک مبلغ مذهبی و محقق و پژوهشگر درباره زندگی سیاسی و اجتماعی امام سجاد (ع) به خبرنگار ایرنا گفت: همان طور که گفته می شود، "کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود" حضرت زینب (س) هر آن چه بعد از عاشورا انجام داد، با هدایت مستقیم حضرت سجاد (ع) بود.
حجت الاسلام و المسلمین صادق گلزاده افزود: امام سجاد با توجه به محدودیت ها و بحران بعد از نهضت عاشورا تمام تلاش و برنامه شان را بر این مهم استوار کردند تا شرایط بحرانی بعد از نهضت عاشورا در مسیر اهداف نهضت عاشورا قرار گیرد.
وی بیان کرد: اقدام نخست امام سجاد (ع) برای هدایت این شرایط بحرانی در مسیر درست، انتقال گفتمان اهل بیت (ع) از طریق حضرت زینب (س) به جامعه زنان که نیمی از بشریت را شامل می شوند بود.
این کارشناس و پژوهشگر مذهبی گفت: اقدام دوم امام سجاد (ع) که اقدام بسیار پیچیده سیاسی و اجتماعی آن حضرت به شمار می رفت، دعا بود، ما دعا را در دوران امامت امام سجاد (ع) یکی از سیاسی ترین و اجتماعی ترین و کاربردی ترین نقش های هدایت گری آن حضرت می بینیم.
حجت الاسلام و المسلمین گلزاده افزود: امام سجاد (ع) در دعاهای خود که در کتاب صحیفه سجادیه گردآوری شده است، اسرار دفاع از وطن اسلامی و مقاومت و مقابله با ظلم و جان نثاری در راه خدا و بسیاری از اسرار سیاسی و اجتماعی را بیان کردند.
وی اضافه کرد: در دوران امام سجاد (ع) اخلاق جامعه از بعد سیاسی، بحران زده بود و آن حضرت تلاش کرد اخلاق اجتماعی و سیاسی جامعه را سامان دهد و در واقع ظرفیتی ایجاد کند تا جامعه اخلاقی که اسلام مبین به آن تاکید دارد را معرفی کند.
این پژوهشگر حوزه دینی گفت: مجموعه نقش های سیاسی و اجتماعی امام سجاد (ع) را با نگاهی به فهرست ۵۴ دعای صحیفه سجادیه می توان به وضوح دید، مباحثی مانند خانواده، فرزندان، حاکمان و علما و بحث های مختلف دیگر که شرایط آن زمان اقتضا می کرد در این دعاها شرح داده شده است.
گلزاده افزود: تبلیغ چهره به چهره و استفاده از کمترین فرصت ها برای هدایت مردم، رفتار برجسته امام سجاد (ع) در دوران امامتشان بود.
وی ادامه داد: گفته شده است که امام سجاد (ع) در خانه ای را می زدند و آب طلب می کردند، وقتی صاحبخانه برای ایشان آب می آورد، امام در کنار ظرف آب گریه می کردند و از گریه ایشان مردم اطراف به دورشان حلقه می زدند در آن موقع امام فرصت را غنیمت می شمردند و می فرمودند که شما که کریمانه به من آب دادید اما امام حسین (ع) را در کربلا تشنه شهید کردند.
وی بیان کرد: گفته می شود امام سجاد (ع) هنگامی که خود را در برابر شمار بیشتری از مخاطبین می دیدند، یک گام فراتر می رفتند و می فرمودند "شما وقتی گوسفندی را می خواهید ذبح کنید به او آب می دهید که هنگام بریدن گلویش، تشنه نباشد حال چه طور اجازه دادید امامتان را تشنه سر ببرند؟
او اظهار داشت: امام سجاد (ع) به صورت ناآشنا و در خفا به داخل کاروان ها یا گروه های مختلف مردمی می رفتند و با بهره برداری سیاسی و اجتماعی از جمع، اقشار مردم را مخاطب خود قرار می دادند و واقعه کربلا را برایشان بازگو می کردند.
این کارشناس مذهبی گفت: نقش امام در مدیریت بحران و نجات جامعه یک نقش راهبردی، ممتاز و فوق العاده است و توانستند شرایطی ایجاد کنند که جریان اهل بیت (ع) از این دوران به سلامت عبور کند.
گلزاده افزود: دو ویژگی برجسته "زین العباده و سید ساجدین" امام سجاد (ع) ظرفیتی به وجود آورده بود که ایشان دلبسته زهد و زاهدی شده بودند و از این طریق شرایطی برای امت ایجاد شد تا جامعه از معارف آن حضرت بهره لازم را ببرد.
وی خاطر نشان کرد: در سالهای ۶۳ و ۶۴ هجری قمری یزیدیان به دو شهر مدینه و مکه حمله ور شدند اما امام سجاد (ع) به زیبایی کشتی هدایت امت اسلامی را از دل توفان ها عبور دادند و در یک حرکت بی بدیل سیاسی و اجتماعی، یزید و یزیدیان را زمین گیر کردند.
کامل ترین نسخ صحیفه سجادیه در کتابخانه آستان قدس رضوی
کتاب ارزشمند امام سجاد (ع) که با عنوان "صحیفه سجادیه" مشهور است برگرفته از دعاها با مضامین اجتماعی و سیاسی آن حضرت به شمار می رود که الهام بخش بسیاری از اندیشمندان جامعه اسلامی است.
مسئول بنیاد صحیفه سجادیه در مشهد درباره این کتاب می گوید: صحیفه سجادیه، کتاب معرفت و توحید، انسانیت و اخلاق و نیایش نامه امام همام حضرت امام سجاد (ع) است.
حسین اکبرزاده افزود: این کتاب در بین دانشمندان اسلامی به 'زبور آل محمد' و 'انجیل اهل بیت' موسوم شده است و در قرون مختلف اسلامی بسیاری از دانشمندان و راویان با اسناد متصل به نقل و روایت صحیفه کامله مبادرت ورزیده اند.
وی ادامه داد: صحیفه سجادیه به ۵۴ زبان مختلف در دنیا ترجمه شده است و بیشتر مترجمان این کتاب غیرمسلمان بوده اند و این یعنی صحیفه سجادیه در بین مسلمانان مظلوم واقع شده زیرا عنایت غیرمسلمانان به این کتاب بیشتر از ماست.
مسئول بنیاد صحیفه سجادیه در مشهد گفت: فعالیت های علمی و پژوهشی مناسبی در خصوص صحیفه سجادیه انجام گرفته است اما هنوز اقدامی که باعث شود این کتاب مانند مفاتیح الجنان بر سر سفره معنوی مردم قرار گیرد انجام نشده است.
اکبرزاده با بیان این که صحیفه سجادیه کنونی شامل ۵۴ دعاست افزود: ظاهر این کتاب دعاست اما باطن آن همه چیز را در خود دارد و این کتاب می تواند هدایتگر مسلمانان باشد.
هم اینک نسخ خطی صحیفه سجادیه امام سجاد (ع) به عنوان کامل ترین نمونه های این کتاب در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی نگهداری می شود.
سرپرست مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این باره گفت: مجموعه فوق العاده نفیسی با عنوان 'صحیفه مبارکه سجادیه' مشتمل بر پنج کتاب و رساله در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری می شود که سومین کتاب از این مجموعه 'صحیفه سجادیه' به روایت 'علی ابن مالک' است که مشتمل بر ۳۸ دعا از ادعیه صحیفه مبارکه سجادیه است.
علی سوزنچی افزود: نسخه خطی 'صحیفه سجادیه' به روایت ابن مالک در سال ۴۱۶ هجری قمری کتابت شده است که قدیمی ترین نسخه خطی این کتاب در جهان به شمار می رود.
وی ادامه داد: روایت ابن مالک در هیچ منبعی معرفی نشده است و بعد از شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰ قمری) هیچ کس خبری از آن به دست نداده و نخستین نسخه شناخته شده روایت ابن مالک متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی است.
سرپرست مرکز نسخ خطی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: این نسخه که به خط نسخ کتابت شده است به طرز معجزه آسایی در سال ۱۳۴۸ شمسی هنگام اجرای طرح توسعه حرم مطهر رضوی از زیر خاک قبه مرقد شریف حضرت کشف شد.
سوزنچی با اشاره به ماجرای مخفی بودن این نسخه در زیر خاک افزود: در سال ۹۹۷ قمری، شیبک خان ازبک به مشهد حمله کرد که متولی حفاظت از نسخ خطی موجود در حرم رضوی این نسخه را به همراه جزوات قرآنی و چندین اثر دیگر مخفی کرد.
وی اضافه کرد: دو قرآن خطی منسوب به دستخط حضرت زین العابدین (ع) که بر روی کاغذ پوستی نگاشته شده است هم در آستان قدس رضوی نگهداری می شود.
او اظهار داشت: یک قرآن منسوب به دستخط امام سجاد (ع) در موزه قرآن و نفایس و دیگری در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی وجود دارد که جز آثار خطی کم نظیر جهان به شمار می رود.
۷۴۸۹/۱۹۲۲
