با نگاهی به فضاهای شهری به ویژه در کلانشهر ها، آشفتگی و تضاد در ساخت و ساز ها کاملا مشهود است و دیگر اثری از معماری اصیل ایرانی نیست و به جای آن ساختمان های ناهمگون آجری، بتنی و سیمانی بر چهره شهر چیره شده است.
توجه زیاد به تامین نیاز مسکن در پی رشد فزاینده شهرها، منجر به مغفول واقع شدن معماری شده است به طوری که هم اینک نه می توان سبک معماری خاصی را به یک شهر نسبت داد و نه ردپایی از معماری اصیل که به زندگی و فضای شهری سرزندگی و نشاط می بخشید باقی مانده است.
بنا به اذعان کارشناسان و متخصصان حوزه معماری و شهرسازی، آشفتگی ایجاد شده در شهرها و شهرسازی نتیجه عدم مشارکت شهروندان در فرایند شهرسازی و نگاه تک بعدی به موضوع آن هم تنها از دید متخصصان است این درحالی است که شهروندان به عنوان عناصر سر زندگی و نشاط در شهر می توانند نقش مهمی در ساختن شهری زنده و پویا داشته باشند و تجربه هم ثابت کرده مشارکت شهروندان در هر حوزه موفقیت را در پی داشته است.
در کلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد نیز ساختمان ها و فضای شهری ناهمگون، زیبایی را از این شهر سلب کرده و قوانین جامع و کاملی در خصوص ساخت و ساز با اسلوب و قالب خاص متناسب با معماری ایرانی اسلامی وجود ندارد و بدون توجه به نیاز شهروندان شاهد رشد قارچ گونه مال ها و ساختمان های غول پیکر هستیم اما با مطالبه عمومی این فضا می تواند به سمت شهرسازی ایده آل تغییر مسیر دهد.
تحقق شهرسازی مشارکتی از طریق جایگاه های اجتماعی
رئیس کمیسون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر فراهم ساختن زیرساخت ها برای تحقق شهرسازی مشارکتی گفت: به لحاظ قانونی بستر لازم برای تحقق این مهم به ویژه در سطح محلات وجود ندارد ولی نباید معطل ایجاد جایگاه قانونی باشیم.
محمد هادی مهدی نیا افزود: در تصمیمات در حوزه شهرسازی نه سازمان های مردم نهاد و نه نمایندگان محلات و مناطق به لحاظ قانونی عضو نیستند و در بهترین حالت برای گرفتن نظرات مردمی تنها به پرسشنامه بسنده می شود.
وی با بیان اینکه باید از طریق جایگاه های اجتماعی، ادبیات شهرسازی مشارکتی تحقق پذیر شود ادامه داد: در کشورهای توسعه یافته در فرایند تصمیم گیری و تصویب طرح ها به نظرات مردم توجه و افکار مردمی در تدوین طرح ها لحاظ می شود اما در کشورهای در حال توسعه، نظام شهرسازی متمرکز است.
رئیس کمیسون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد گفت: این نظام شهرسازی متمرکز بزرگترین چالش در حوزه شهرسازی است و قوانینی که نظام کلان شهرسازی را مدیریت می کنند بسیار قدیمی و مربوط به سال های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۳ شمسی است.
مهدی نیا افزود: تمام مراحل تهیه، تصویب و ابلاغ طرح های شهرسازی در کشور به شورای عالی شهرسازی و معماری واگذار شده و سطح اعمال در طرح ها در فرایند قانونی بر مبنای سیستم متمرکز است لذا تبلور مشارکت نظیر کشورهای آلمان، انگلستان و آمریکا تحقق پذیر نیست.
فقدان نهاد قوی در حوزه شهرسازی
رئیس کمیسون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد با بیان اینکه ابزار الزام مشارکت شهروندان در شهرسازی فراهم نشده است گفت: سازمان های مردم نهاد قوی نیز در حوزه شهرسازی در کشور و حداقل در مشهد وجود ندارند تا در خصوص آشفتگی های بصری معترض شوند و برای رفع این چالش طرح ارائه دهند.
مهدی نیا افزود: متولیان اجرای قانون نظیر شهرداری ها، دولت و مهندسان نیز باید به کار مشارکتی اعتقاد داشته باشند و مردم در محلات نیز آگاهی لازم برای استفاده از بستر های قانونی برای افزایش مشارکت را داشته باشند.
وی ادامه داد: البته در قانون احیاء بافت های فرسوده و سند بازآفرینی مصوب دولت در اوایل دهه ۹۰، ادبیات شهرسازی مشارکتی ریزش کرده است و ایجاد دفاتر تسهیلگری برای افزایش مشارکت مردم در دستور قرار گرفته است
رئیس کمیسون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد گفت: شورای پنجم شهر مشهد نیز با رویکرد مشارکت مردم در شهرسازی و اجرای طرح های احیاء بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، شهرداری را ملزم به فعال سازی دفاتر تسهیلگری در مناطق هدف کرده است و تا پایان امسال ۲۰ دفتر تسهیلگری فعال می شود.
مهدی نیا افزود: دیگر از مقطعی که شهرسازان فقط خوب و بد را تعریف می کردند گذشته ایم چرا که نقطه مطلوب مورد نظر شهرسازان نقطه مطلوب برای مردم نبود و نتایج دلخواه را به همراه نداشت.
وی ادامه داد: هم اکنون همه کارشناسان امر اذعان دارند که نقطه مطلوب در شهرسازی جایی است که قاطبه مردم برای آن به جمع بندی رسیده باشند و رسیدن به نقطه مطلوب تنها از طریق مشارکت ممکن است.
بازآفرینی شهری از شاهراه مشارکت
مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد نیز در این خصوص با تاکید بر فراهم کردن زیرساخت های لازم برای افزایش مشارکت مردم در طرح های نوسازی و بازآفرینی شهری، گفت: این سازمان با هدف بازآفرینی پایدار سکونتگاه های غیررسمی، بافت های ناکارآمد میانی، محدوده تاریخی شهرها، پهنه های شهری با پیشینه روستایی و پهنه های با کاربری ناساگار شهری اواخر دی ماه ۹۷ در مشهد تشکیل شد.
مجتبی شاکری روش افزود: در بازآفرینی شهری خلق فضاهای شهری جدید با حفظ ویژگی های اصلی کالبدی و فعالیتی مورد توجه است. هر محله ای ظرفیتی دارد و سعی می شود طرح های بازآفرینی به محلات کشانده و به صورت محلی دنبال شود.
وی ادامه داد: طرح های مصوب در زمینه بافت های سکونتگاهی غیر رسمی، بافت های میانی فرسوده و بافت های تاریخی مربوط به ۱۰ سال قبل است اما در خصوص پهنه های شهری با پیشینه روستایی و پهنه های با کاربری ناسازگار شهری هنوز طرح مصوب وجود ندارد.
مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد گفت: این شهر رتبه سوم کشور در بخش بافت های فرسوده با دو هزار و ۲۹۲ هکتار و رتبه دوم در سکونتگاه های غیر رسمی با سه هزار و ۸۹۴ هکتار را به خود اختصاص داده است و ۱۱ درصد مساحت شهری مشهد جزء سکونتگاه های غیررسمی، ۷.۶ درصد جزء بافت تاریخی و ۶.۵ درصد جزء بافت فرسوده است.
شاکری روش افزود: در کلانشهر مشهد ۶۹ محله، هدف طرح های بازآفرینی هستند و مقیاس برنامه ریزی در این طرح، محله محور است.
وی ادامه داد: از سال ۹۳ باید سالانه ۱۰ درصد محلات هدف طرح بازآفرینی، وارد این طرح شوند که در مشهد در این خصوص دچار عقب افتادگی هستیم.
مدیرعامل سازمان بازآفرینی شهری شهرداری مشهد گفت: ۲۰ محله در مرحله نخست به عنوان محلات اولویت دار طرح های بازآفرینی در مناطق مختلف شهری مشهد انتخاب شده اند که ۵۵ درصد جمعیت بافت فرسوده و ۴۱ درصد مساحت بافت فرسوده را تشکیل می دهند و در آستانه افتتاح ۲۰ دفتر تسهیلگری برای اجرای طرح های بازآفرینی در شهر مشهد هستیم و در آینده نزدیک این دفاتر بهره برداری می شوند.
شاکری روش افزود: مشارکت مردم در همه حوزه ها می تواند موثر باشد از این رو باید این حضور و مشارکت در شهرسازی افزایش یابد تا بیش از این شاهد روح مردگی در شهرها نباشیم.
مطالبه عمومی لازمه تحقق شهرسازی مشارکت
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد هم در خصوص الزامات شهرسازی مشارکتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: صنعت ساخت و ساز از ارکان توسعه اقتصادی است و مسائل شهرسازی نیز سرمنشاء مسائل اقتصادی است و باید مورد توجه باشد.
محمد رضا حسین نژاد افزود: جمعیت شهرها با رشد فزاینده به صورت افقی و عمودی در حال رشد هستند و محدوده شهر افزایش می یابد که این موضوع رویدادی خطرناک است و باعث از بین رفتن زمین های ملی و دچار چالش شدن شهرسازی می شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر ضوابط سنتی بر شهرسازی حاکم است اما با ایجاد توقع در مردم و مطالبه گری از سوی شهروندان می توان در جهت تدوین ضوابط نوین و خلاقانه مطابق میل و خواسته مردم گام برداشت و برای برطرف کردن چالش های شهرسازی و تدوین ضوابط به روز باید مطالبه عمومی و مردمی ایجاد شود تا تدوینگران ضوابط از رویکرد سنتی رها و به سمت تدوین ضوابط به روز و خلاقانه تغییر رهیافت دهند.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد گفت: در تدوین ضوابط باید با کمک گرفتن از نخبگان و استادان دانشگاه وارد فضای مثبت شد و توقعات عمومی برای شهرسازی خوب و ایده آل را افزایش داد.
محمد رضا حسین نژاد افزود: متاسفانه تا کنون هیچ وقت عقیده خودمان را در شهرسازی مداخله نداده ایم و همه چیز بر مبنای ضوابط سنتی پیش رفته است.
تحقق ۳۰ درصدی طرح های جامع و تفضیلی
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد با تاکید بر ضرورت تغییر روش در تدوین ضوابط شهرسازی گفت: در حال حاضر میزان تحقق پذیری بهترین طرح های جامع و تفصیلی در کشور بین ۲۵ تا ۳۰ درصد است.
حسین نژاد افزود: طرح جامع مشهد نیز با نواقصی ابلاغ شده که فقدان سند بلندمرتبه سازی و سند پهنه بندی حریم شهر مشهد از آن موارد است و هم اینک ساخت و ساز در حریم شهر ممنوع است و با توجه به سکونت بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در حاشیه شهر مشهد باید هر چه سریع تر سند پهنه بندی حریم مشهد تدوین و نهایی شود.
وی تاکید کرد: مسائل شهرسازی سرمنشاء مسائل اقتصادی است و هر قدمی که در راستای رونق ساخت و ساز برداشته می شود چندین قدم به سمت اشتغالزایی و رشد اقتصادی پیش خواهیم رفت.
او ادامه داد: فرهنگ ساخت و ساز باید نهادینه شود و ساخت و سازها باید مطابق با میل و خواسته شهروندان باشد تا احساس رضایت عمومی ایجاد شود چرا که با افزایش مشارکت شهروندان در فرایند شهرسازی روح زندگی و نشاط به شهرها بازخواهد گشت لذا باید زمینه تحقق و گسترش این مهم فراهم شود.
۷۵۰۵/۱۹۲۲
