امروزه دستگاه قضایی صرفا به دنبال تعقیب مجرم و اجرای مجازات نیست بلکه با توجه به تکلیف مصرح در بند پنج اصل ۱۵۶ از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نگاه پیشگیرانه به ریشه جرایم دارد.
با توجه به این که عملکرد هر فردی تابع نگرش و باورهای اوست اگر بخواهیم رفتار کسی را اصلاح کرده و از جرم و آسیبی جلوگیری کنیم در ابتدا باید بینش فرد نسبت به مساله مورد نظر اصلاح شود.
بر همین اساس اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی عمومی در جامعه به هدف و رکن اصلی پیشگیری از وقوع جرم تبدیل شده و امروزه در همه جای دنیا دستگاه‌های قضایی و دولت‌ها به دنبال پیشگیری قبل از درمان هستند که بهترین پیشگیری برای کاهش جرم افزایش دانش حقوقی است.
دانش حقوقی و عدالت اجتماعی
مدیرکل زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی خراسان جنوبی گفت: دانش حقوقی ضمن ایجاد عدالت اجتماعی موجب کاهش ورود افراد به زندان می‌شود.
علی هاشمی افزود: با پیشرفت تکنولوژی در جوامع مختلف نیاز به دانش حقوقی روز به روز بیشتر شده است به گونه‌ای که در این برهه حساس از زمان، برای احقاق عدالت اجتماعی بیش از هر دوره‌ای دانش حقوقی به روز می‌تواند به عنوان یکی از معیارهای تمایز دولت‌ها در صحنه بین‌الملل باشد.
وی ادامه داد: دانش حقوقی در جوامع تامین‌کننده و تضمین کننده عدالت اجتماعی است و با بی‌عدالتی، تبعیض، فساد، ظلم و ستیزها در تقابل است، چیزی که بشریت به عنوان موجود عدالت‌جو به دنبال آن است.
هاشمی اظهار داشت: سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور بنا بر رسالت اصلاحی و تربیتی خود پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و به ویژه در سال‌های اخیر گام‌های موثری را در راستای بازاجتماعی شدن زندانیان برای بازگشت سعادتمندانه به آغوش خانواده‌ها برداشته است.
وی تصریح کرد: ایجاد کارگاه‌های اشتغال و حرفه‌آموزی، تلاش برای ارتقای سطح علمی و عملی زندانیان و برنامه‌های بازپروری با برگزاری کارگاه‌های آموزش مهارت‌های اساسی زندگی، احکام، اخلاق و طرح امید هجرت در راستای توانمندسازی و آگاهی‌بخشی به زندانیان بخشی از اقدامات اداره کل زندان‌های استان است.
مدیرکل زندان‌های و اقدامات تامینی و تربیتی خراسان جنوبی یادآور شد: افزایش دانش حقوقی زندانیان از طریق برگزاری نشست‌های طرح مباحث حقوقی توسط کارشناسان مربوطه و نصب بنرها با موضوع اطلاعات حقوقی مورد نیاز از دیگر اقدامات انجام شده در زندان‌های استان در ارتباط با افزایش دانش حقوقی است
وی در ادامه برگزاری کارگاه‌های آموزشی، همایش‌ها، مصاحبه در زمینه‌های مختلف حقوقی از طریق رسانه‌ها و جراید و نیز انتشار کتابچه‌هایی از قوانین و انتشار آن در جامعه را از مهمترین راهکارهای افزایش دانش حقوقی جامعه و کاهش جرم عنوان کرد.
نبود مهارت اجتماعی و افزایش نابهنجاری‌ها
معان اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی گفت: پیشگیری همواره بدون توجه به آگاهی بخشی عمومی نتیجه‌بخش نبوده بلکه توجه به امر آموزش، در عین ارتقای سطح آگاهی آحاد جامعه، کاهش آسیب‌پذیری عموم افراد جامعه را نیز به دنبال دارد.
حجت الاسلام یدالله وحدانی نیا افزود: امروزه تدوین طرح و برنامه آموزش همگانی با هدف آموزش هدفمند موضوعات حقوقی باید از مدارس آغاز شود چون جرم و بزه و آسیب‌ها پدیده‌ای اجتماعی ـ انسانی است و همه جوامع بشری به شکلی با آن مواجه‌اند.
وی ادامه داد: در جوامع مختلف برای مقابله و کاهش جرم و آسیب‌های اجتماعی در کنار استفاده از ابزارهای کیفری (واکنشی) به استفاده از ابزارهای غیرکیفری (کنشی) توجه دارند.
وحدانی نیا اظهار داشت: آگاه‌سازی و آموزش حقوق به عموم مردم آثار و نتایج متعددی دارد که یکی از نتایج آن کاهش تعداد پرونده‌های وارده به دستگاه قضایی است در این مهم دستگاه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی باید با احساس مسئولانه وارد عرصه شوند.
وی بیان کرد: در امور کیفری موضوعات خشونت در انواع مختلف آن از توهین و تهدید، ضرب و جرح، همسرآزای، کودک‌آزاری و سرقت و جرائم مرتبط با حوزه مواد مخدر و تصادفات رانندگی و در امور حقوقی موضوعات مرتبط با حوزه خانواده از آموزش‌های قبل از ازدواج، حین ازدواج و پس از ازدواج برای آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت مهارت‌های ارتباطی از جمله اولویت‌های آموزش همگانی حقوقی است.
معاون اجتماعی دادگستری خراسان جنوبی گفت: برگزاری کلاس‌های آموزشی، نمایشگاه، توزیع بروشور و تبلیغات محیطی، مشاوره حقوقی و استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای، مطبوعات و فضای مجازی از شیوه‌های اجرایی این آموزش‌ها است.
وی ادامه داد: با آگاهی دادن و آموزش به مردم به قوانین موضوعه و ایجاد همگرایی در نهادهای حاکمیتی بویژه نهادهای اجرایی شاهد کنترل و کاهش جرم و آسیب‌های اجتماعی خواهیم بود.
وحدانی نیا تصریح کرد: بسیاری از جرایم به دلیل ناآگاهی از قوانین به وقوع می‌پیوندد و نگاه قانون هم به این سمت و سو است که جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری است.
رسانه و پیشگیری
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی اظهار داشت: قوه قضاییه مطابق بند پنجم اصل یکصد و پنجاه و ششم قانون اساسی موظف به «اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین» شده و به طور یقین یکی از مهمترین اقدامات این قوه، ارتقای آگاهی‌های عمومی پیشگیرانه، همسو با سیاست‌های ایجابی سازمان صدا و سیما، مطبوعات و سایر رسانه‌ها و استفاده از ظرفیت‌های قانونی مربوطه است.
وی تصریح کرد: با هر رویکردی که به پیشگیری از وقوع جرم بنگریم، نمی‌توان نقش و سهم ارتقای آگاهی‌های عمومی را در سطوح مختلف پیشگیری از جرم نادیده گرفت اگر پیشگیری‌های نخستین و اولیه را به عنوان راهبردهای ناظر به پیشگیری از ایجاد انگیزه مجرمانه در نظر بگیریم و پیشگیری ارتقایی را به عنوان راهبردی مناسب برای آحاد جامعه انتخاب کنیم، رسانه، مهمترین یاور نظام پیشگیری در آموزش عمومی با مخاطب عام خواهد بود.
وحدانی نیا تصریح کرد: چنانچه پیشگیری‌های ثانویه در کشف سریع و مداخله بهنگام به منظور پیشگیری از وقوع جرم مدنظر باشد، آگاه‌سازی عمومی سبب افزایش سطح مراقبت افراد شده و امکان بزه‌دیدگی یا قربانی جرم شدن را کمتر می‌کند.
وی بیان کرد: نمایاندن عاقبت شوم جرم و تبیین احتمال بالای شناسایی و مجازات، موجب انصراف افراد گرایش‌یافته به جرم، از ارتکاب مجدد به جرم می‌شود حتی با اجرای برنامه‌های آگاه‌ساز اختصاصی برای جامعه هدف در معرض جرم و بزه یا قربانی جرم می‌توان چگونگی مواجهه و برخورد موثر با پدیده جرم را به منظور به حداقل رساندن آثار جرم و آسیب، آموزش داد.
وحدانی نیا افزود: به هر حال، آگاهی‌بخشی به گروه‌های خاص آسیب‌دیده و قربانی به عنوان یک اقدام پیشگیرانه سطح سوم می‌تواند مسیرهای بازگشت به زندگی اثربخش و مفید را بیاموزاند.
وی یادآور شد: در فرایند ارتقای آگاهی عمومی مهم این است به طور دقیق بدانیم برای چه جامعه هدفی و چه محتوایی تولید و منتشر کنیم شاید یکی از مهمترین عواملی که برنامه‌های آگاه‌ساز را در پیشگیری از وقوع جرم بی‌تاثیر و ناکارآمد می‌کند، انتخاب نادرست در هریک از مواردی است که در مقوله های ذیل جلوه می‌کند؛
نبود تناسب بین سطح هشدار و ظرفیت روانی مخاطب
وحدانی نیا گفت: لازم است مرزهای هشدار و انذار رسانه ای از طرفی و از سویی ایجاد واماندگی و ناامیدی از تغییر رفتار باید تعریف و تبیین شود به عبارتی هشدار اگر آنچنان شدتی داشته باشد که راه بازگشت و اصلاح را برای فرد دست یافتنی نباشد، او را دچار یاس و واماندگی می‌کند.
شیوه اطلاع رسانی، متناسب با گستردگی آسیب
وی اظهار داشت: برخی از آسیب‌های اجتماعی، هنوز آنقدر شایع نشده‌اند که از رسانه جمعی، تبیین و تشریح شوند به عبارتی در این موارد آگاه‌سازی جای خود را به تبلیغ و ترویج می‌دهد و خود عامل تقویت حس کنجکاوی یا چالش‌جویی افراد بویژه جوانان می‌شود.
وحدانی نیا یادآور شد: فرض کنیم یک ماده مخدر نوین، در حد بسیار محدود وارد کشور شده باشد به طور یقین تولید برنامه به ظاهر آگاه‌ساز و پخش آن از رسانه‌های جمعی، اقدامی هوشمندانه نخواهد بود حتی انجام مصاحبه در خصوص ورود چنین مخدری کار منطقی نیست.
پرهیز از رهاسازی مخاطب در خلاء اطلاعاتی
وی تصریح کرد: مخاطب باید بداند راه پیشگیری یا علاج مساله‌ای که نسبت به آن برحذر داده شده چیست؟ به عنوان نمونه چنانچه راه‌های شناسایی اعتیاد در جوانان به خانواده‌ها آموزش داده می‌شود، باید راه‌های پیشگیری و مقابله پدر، مادر یا همسر در مواجهه با آن مورد و حمایت‌های اجتماعی، فنی و تخصصی که توسط دولت و نهادهای عمومی از آنها می‌شود نیز آموزش داده شود.
باور غلط آسیب‌ناپذیری و شکست‌ناپذیری
معاون اجتماعی دادگستری خراسان جنوبی گفت: تصور ناشناس ماندن یا عدم دستگیری توسط برخی مجرمین را می‌توان از مصادیق تصور شکست‌ناپذیری دانست در این موارد، لازم است عواقب شوم ارتکاب به جرم، سرعت، قطعیت و حتمیت مجازات را برای افرادی که انگیزه مجرمانه در آنها شکل گرفته است ترسیم کردد تا با تحلیل هزینه‌های بالای جرم در مقابل منافع اندک آن از ارتکاب به جرم منصرف شوند.
مساله آگاهی، نگرش و رفتار
وی تصریح کرد: یکی از قدیمی‌ترین مدل‌های تغییر رفتار، اشاره به آگاهی، به عنوان پایه و مبنای تغییر رفتار است در این مدل، آگاهی عنصر لازم برای تغییر رفتار و رویکرد قلمداد می شود ولی کفایت ندارد.
وی اضافه کرد: چه بسا بسیاری از متخصصان رشته‌های پزشکی، که خود سیگار می‌کشند؛ درحالیکه بهتر از هر شخص دیگری به عوارض نامطلوب آن واقف هستند لذا آن آگاهی می‌تواند موجب تغییر رفتار شود که ایجاد انگیزه کند و در دسترس باشد نه رویایی و دست نایافتنی.
توجه به میل، سلیقه و رژیم رسانه‌ای مخاطب
معاون دادگستری خراسان جنوبی در ادامه یادآور شد: باید توجه داشت رسانه که ابزار انتقال پیام است، همچون غذا واجد تنوع و خاصیت‌های مختلفی است باید در انتخاب نوع رسانه متناسب با پیامی که منتقل می‌شود و مخاطبی که آن را دریافت می‌کند، قالببندی محتوا، حجم، دفعات و نحوه تکرار پیام دقت ویژه به عمل آید.
کارشناسان حقوقی بر این باورند که بسیاری از جرایمی که در جامعه اتفاق می‌افتد برگرفته از نبود اطلاع از قوانین و فقر دانش حقوقی افراد است که این جرایم در پرونده‌های مواد مخدر، طلاق و ضرب و جرح بیشتر به چشم می‌خورد.
۳۲۱۵* ۶۰۵۴
