به گزارش ایرنا آیین های عزاداری مطابق با رسوم، آداب و سنت ها در مناطق مختلف این استان متفاوت است و در همه این آیین ها می توان جلوه ای از شور و اشتیاق و محبت به سالار شهیدان را مشاهده کرد.
همانند سایر نقاط ایران اسلامی مردم آن به فرهنگ عاشورایی دلبسته و با آن عجین هستند، سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی، سنگ زنی، بیل زنی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از آیین عزاداری ویژه ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستان های خراسان جنوبی است.
بر پایی ایستگاه های توزیع شربت و شیر، اطعام دسته های عزاداری در مساجد و حسینیه ها، برپایی مراسم شام غریبان، پخت غذاهای نذری از جمله غلور، دخیل بستن بر روی علم از دیگر آیین های رایج مردم این خطه در ماه محرم به شمار می رود.
همزمان با ماه محرم، شور حسینی(ع) با برگزاری آیین های سنتی و مذهبی در شهرهای خراسان جنوبی برپا شده هر کسی با هر توانی و با برتن کردن لباس عزا و ریختن اشک ماتم و ندای « یالثارات الحسین » دلش را به عشق بی کران حسین(ع) گره می زند.
**بیل زنی خوسف؛ با قدمت 200 ساله
مراسم بیل زنی از آیین های مذهبی بی نظیر روز عاشورا در شهرستان خوسف است که نماد عشق بی پایان شیعیان برای حضور در صحرای کربلا و تدفین پیکرهای بی جسم شهدا در زیر آفتاب سوزان دشت های عراق است.
این مراسم نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای کربلا است که پس از سه شبانه روز در 13 محرم سال 61 هجری در میان حزن و اندوه، پیکر مطهر شهدا را با بیل و یا ابزار دیگری که در دست داشتند به خاک سپردند.
برای برپایی این مراسم در هر یک از دو هیئت شهر خوسف، دو دسته 15 نفری که در مجموع چهار دسته هستند، تشکیل می‌شود، افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌برند و افراد در حال حرکت به هوا پریده همه یک صدا و با آهنگی مخصوص می گویند «حیدر علی» و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یکدیگر می‌خورند.
بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید بر علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد.
مراسم بیل زنی به شماره 508 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
**نخل بندان و نخل گردانی در شهرستانهای فردوس و طبس
در حوزه کویر هر کدام از شهرستان های نهبندان، بشرویه، سرایان، فردوس و طبس مراسم نخل گردانی را با زیبایی و شکوه خاصی اجرا می کنند، نخل به اصطلاح یک حجله از چوب است که با تمثال های رنگارنگ مثل آیینه، پارچه های قیمتی، گل و سبزه تزیین می‌شود و در روز عاشورا در مراسم روضه خوانی و تعزیه به عنوان تابوت نمادین امام حسین(ع) حرکت داده می‌شود.
در طبس گلشن مراسم نخل برداری یا نخل گردانی یکی از مراسم‌های عزاداری است شاید مهم ترین دلیل برای رواج این مراسم این باشد که در روایات ذکر شده پیکر امام حسین (ع) را روی شاخه های درخت خرما گذاشته و به محل دفنش برده اند.
در طبس نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهای تاسوعا و عاشورا همراه هیئت‌های عزاداری حرکت داده می شود، این مراسم با هدف تشییع پیکر مقدس سید الشهدا (ع) در روز عاشورا برپا می‌شود در این شهر در روز عاشورا 2 نخل برای امام حسین(ع) و یک نخل بلند برای حضرت ابوالفضل (ع) گردانده و در محل عزاداری چند بار نخل ها را دور می دهند و بعد به زمین می گذارند تا عزاداران آن را زیارت کنند.
در شهرستان فردوس هم پنج هیئت مذهبی نخل های آذین‌بندی شده را بعد از نماز ظهر عاشورا به محل امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) برده و در آنجا این آیین را برگزار میکنند.
از صبح روز تاسوعا، نهم محرم‌الحرام کار پوشش و تزئین نخل ها در فردوس آغاز می‌شود و بسیاری از جوانان در کنار بزرگان برای آماده کردن نخل همراه و هم قدم می‌شوند.
وظیفه هدایت و حرکت نخل هم نسل در نسل از پدران به فرزندان بزرگتر منتقل می‌شود، نخل گردان ها آن را بر روی دوش گذاشته و با حرکت به انتها و ابتدای صحن امامزادگان مراسمی بسیار باشکوه و پرحرارت را به وجود می‌آورند.
**مشعل گردانی میراث معنوی روستاهای خور و برکوه
مشعل از چند تسمه آهنی که به شکل استوانه‌ای درست شده است و داخل آن را با قطعه چوب آغشته به روغن پنبه دانه و یا نفت پر میکنند و آتش می‌زنند و در کنار روشنایی آن به عزاداری می‌پردازند این مراسم در حال حاضر فقط در روستاهای خور و برکوه خراسان جنوبی اجرا می‌شود.
در روستای برکوه عصر تاسوعا و در روستای خور شب عاشورا مراسم مشعل انجام می‌شود پس از مراسم آتش را خاموش نمی‌کنند و می‌گذارند تا خودش خاموش شود.
مراسم مشعل را به یاد مشعل هایی که در شب عاشورا در اطراف خیمه ابا عبدالله(ع) روشن بود، برپا میکنند و مردم برای مشعل احترام زیادی قائل هستند به طوری که برخی زمین های زراعی خود را وقف روشنایی مشعل ها کرده‌اند.
مراسم مشعل گردانی به شماره 629 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
**خیرات سیدالشهدا؛ نمایش وحدت شیعه و سنی
همزمان با روز عاشورای حسینی، مراسم خیرات سیدالشهدا به همت برادران اهل تسنن در شهرستان درمیان برگزار می‌شود.
برادران اهل سنت در سنتی دیرینه همه ساله در روز عاشورا با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سید الشهدا (ع) ارادات خود را به امام حسین(ع) به نمایش می‌گذارند تا ضمن عزاداری برای امام حسین(ع) باری دیگر وحدت شیعه و سنی را به نمایش گذارند.
در شهر اسدیه مرکز این شهرستان و اغلب روستا‌ها عزاداران اهل سنت به اطعام مردم می پردازند و در این مراسم اهل سنت علاوه بر قرائت قرآن، سخنرانان آنان نیز درباره مقام و منزلت حضرت امام حسین (ع) سخنرانی میکنند.
**هیئت کفن‌پوشان و زیرنخلی های بشرویه
یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در بشرویه توسط هیئت کفن پوشان که حدود 100 نفر هستند اجرا می شود، در این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا روانداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه خوانی میکنند.
همچنین هیئت زیرنخلی های بشرویه افرادی هستند که زیرنخل در مراسم نخل بندان اقدام به عزاداری میکنند.
**تعزیه خوانی آیین ماندگار در قاینات
هنر تعزیه خوانی یا شبیه خوانی بخش جدا نشدنی مراسم عزاداری مردم برخی نقاط استان خراسان جنوبی از جمله قاینات به ویژه در ایام محرم است، این هنر سینه به سینه از گذشته تا به حال به ارث رسیده و همچنان مورد توجه مردم است.
در این مراسم هر شبیه خوان نقش یکی از شخصیت های عاشورا را اجرا می‌کند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند، این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود که از صدای خوبی برخوردارند و توانایی ارائه نمایش را دارند.
در این مراسم افرادی که نقش یاران امام حسین (ع) را ایفا میکنند موافق خوان به طور معمول لباس‌های سبز و سفید و یا سیاه به تن دارند و اشعارشان را با آهنگ می‌خوانند و لباس های مخالف خوان‌ها به رنگ قرمز و معمولا چکمه و پالتو می‌پوشند و کلاه خود بر سر می‌گذارند و دستمال‌هایی رنگی و قرمز به کمرشان می‌بندند.
بازیگران این نمایش مذهبی همراه با مرثیه سرایی و استفاده از ادوات جنگی کهن شامل کلاه خود، زره، شمشیر و نیزه به بیان و نمایش مهمترین رخدادهای واقعه کربلای حسینی از جمله شهادت حضرت علی اکبر(ع)، حضرت قاسم(ع)، طفلان مسلم، حر، حضرت عباس(ع)، حضرت امام حسین (ع) و واقعه ظهر عاشورا می پردازند.
**هفت منبر و گرفتن حاجات
هفت منبر از آیین های سنتی زنان خراسان جنوبی در عزای سالار شهیدان برای دعوت افلاکیان هفت آسمان به مجلس عزا امام حسین(ع) است.
این مراسم در غروب تاسوعا تا پیش از اذان مغرب اجرا می‌شود و بانوانی که نذر و نیازی دارند به هفت مکان مشخص از جمله (حسینه ها، مساجد، منازل، بقاع متبرکه و ...) می‌روند و در آن جا برای حاجت گرفتن شمع روشن میکنند.
مراسم هفت منبر به شماره 507 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
** «سنگ زنی» سنتی دیرینه در درخش
مردم متدین درخش در خراسان جنوبی با برگزاری آیینی دیرینه به نام «سنگ زنی» در شب پنجم محرم به سوگواری امام حسین (ع) و یاران وفادارشان می‌پردازند.
آیین سنگ‌زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکرهای بی‌سر و پاره پاره امام حسین(ع) و یارانش مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
در آیین سنگ‌زنی 2 تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری که بیشتر از چوب درخت عناب یا گردو ساخته می‌شود و نخی از آن عبور کرده است، پشت دست سنگ‌زنان قرار می‌گیرد و با کوبیده شدن روی یکدیگر، صدای سنگ ایجاد می‌شود.
ریتم موزون تک ضرب و سه ضرب سنگ زدن یا همان دو تکه چوب خراطی شده آن چنان دلنشین است که اگر برای تماشای آن ساعت‌ها وقت بگذاریم هیچ‌گاه خسته‌کننده و کسل‌کننده نیست.
روستای درخش خراسان جنوبی هشت نفر سنگ‌زن دارد که این کار را از پدرانشان آموخته‌اند و پس از درگذشت پدر، فرزند ذکور ورثه به جای پدر در سنگ‌زنی شرکت می‌کند.
این هشت نفر سنگ‌زن از میان خود، یک نفر را به‌عنوان آخوند (نوحه‌خوان) انتخاب میکنند، این آیین همراه با هیئت و با آهنگ نوحه، سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌شود، مداحان نیز در آیین سنگ‌زنی نوحه خاصی می‌خوانند.
مراسم سنگ‌زنی درخش به شماره 626 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
7556*6054
انتهای پیام همانند سایر نقاط ایران اسلامی مردم آن به فرهنگ عاشورایی دلبسته و با آن عجین هستند، سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی، سنگ زنی، بیل زنی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از آیین عزاداری ویژه ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستان های خراسان جنوبی است.
بر پایی ایستگاه های توزیع شربت و شیر، اطعام دسته های عزاداری در مساجد و حسینیه ها، برپایی مراسم شام غریبان، پخت غذاهای نذری از جمله غلور، دخیل بستن بر روی علم از دیگر آیین های رایج مردم این خطه در ماه محرم به شمار می رود.
همزمان با ماه محرم، شور حسینی(ع) با برگزاری آیین های سنتی و مذهبی در شهرهای خراسان جنوبی برپا شده هر کسی با هر توانی و با برتن کردن لباس عزا و ریختن اشک ماتم و ندای « یالثارات الحسین » دلش را به عشق بی کران حسین(ع) گره می زند.
**بیل زنی خوسف؛ با قدمت 200 ساله
مراسم بیل زنی از آیین های مذهبی بی نظیر روز عاشورا در شهرستان خوسف است که نماد عشق بی پایان شیعیان برای حضور در صحرای کربلا و تدفین پیکرهای بی جسم شهدا در زیر آفتاب سوزان دشت های عراق است.
این مراسم نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای کربلا است که پس از سه شبانه روز در 13 محرم سال 61 هجری در میان حزن و اندوه، پیکر مطهر شهدا را با بیل و یا ابزار دیگری که در دست داشتند به خاک سپردند.
برای برپایی این مراسم در هر یک از دو هیئت شهر خوسف، دو دسته 15 نفری که در مجموع چهار دسته هستند، تشکیل می‌شود، افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌برند و افراد در حال حرکت به هوا پریده همه یک صدا و با آهنگی مخصوص می گویند «حیدر علی» و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یکدیگر می‌خورند.
بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید بر علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد.
مراسم بیل زنی به شماره 508 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
**نخل بندان و نخل گردانی در شهرستانهای فردوس و طبس
در حوزه کویر هر کدام از شهرستان های نهبندان، بشرویه، سرایان، فردوس و طبس مراسم نخل گردانی را با زیبایی و شکوه خاصی اجرا می کنند، نخل به اصطلاح یک حجله از چوب است که با تمثال های رنگارنگ مثل آیینه، پارچه های قیمتی، گل و سبزه تزیین می‌شود و در روز عاشورا در مراسم روضه خوانی و تعزیه به عنوان تابوت نمادین امام حسین(ع) حرکت داده می‌شود.
در طبس گلشن مراسم نخل برداری یا نخل گردانی یکی از مراسم‌های عزاداری است شاید مهم ترین دلیل برای رواج این مراسم این باشد که در روایات ذکر شده پیکر امام حسین (ع) را روی شاخه های درخت خرما گذاشته و به محل دفنش برده اند.
در طبس نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهای تاسوعا و عاشورا همراه هیئت‌های عزاداری حرکت داده می شود، این مراسم با هدف تشییع پیکر مقدس سید الشهدا (ع) در روز عاشورا برپا می‌شود در این شهر در روز عاشورا 2 نخل برای امام حسین(ع) و یک نخل بلند برای حضرت ابوالفضل (ع) گردانده و در محل عزاداری چند بار نخل ها را دور می دهند و بعد به زمین می گذارند تا عزاداران آن را زیارت کنند.
در شهرستان فردوس هم پنج هیئت مذهبی نخل های آذین‌بندی شده را بعد از نماز ظهر عاشورا به محل امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) برده و در آنجا این آیین را برگزار میکنند.
از صبح روز تاسوعا، نهم محرم‌الحرام کار پوشش و تزئین نخل ها در فردوس آغاز می‌شود و بسیاری از جوانان در کنار بزرگان برای آماده کردن نخل همراه و هم قدم می‌شوند.
وظیفه هدایت و حرکت نخل هم نسل در نسل از پدران به فرزندان بزرگتر منتقل می‌شود، نخل گردان ها آن را بر روی دوش گذاشته و با حرکت به انتها و ابتدای صحن امامزادگان مراسمی بسیار باشکوه و پرحرارت را به وجود می‌آورند.
**مشعل گردانی میراث معنوی روستاهای خور و برکوه
مشعل از چند تسمه آهنی که به شکل استوانه‌ای درست شده است و داخل آن را با قطعه چوب آغشته به روغن پنبه دانه و یا نفت پر میکنند و آتش می‌زنند و در کنار روشنایی آن به عزاداری می‌پردازند این مراسم در حال حاضر فقط در روستاهای خور و برکوه خراسان جنوبی اجرا می‌شود.
در روستای برکوه عصر تاسوعا و در روستای خور شب عاشورا مراسم مشعل انجام می‌شود پس از مراسم آتش را خاموش نمی‌کنند و می‌گذارند تا خودش خاموش شود.
مراسم مشعل را به یاد مشعل هایی که در شب عاشورا در اطراف خیمه ابا عبدالله(ع) روشن بود، برپا میکنند و مردم برای مشعل احترام زیادی قائل هستند به طوری که برخی زمین های زراعی خود را وقف روشنایی مشعل ها کرده‌اند.
مراسم مشعل گردانی به شماره 629 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
**خیرات سیدالشهدا؛ نمایش وحدت شیعه و سنی
همزمان با روز عاشورای حسینی، مراسم خیرات سیدالشهدا به همت برادران اهل تسنن در شهرستان درمیان برگزار می‌شود.
برادران اهل سنت در سنتی دیرینه همه ساله در روز عاشورا با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سید الشهدا (ع) ارادات خود را به امام حسین(ع) به نمایش می‌گذارند تا ضمن عزاداری برای امام حسین(ع) باری دیگر وحدت شیعه و سنی را به نمایش گذارند.
در شهر اسدیه مرکز این شهرستان و اغلب روستا‌ها عزاداران اهل سنت به اطعام مردم می پردازند و در این مراسم اهل سنت علاوه بر قرائت قرآن، سخنرانان آنان نیز درباره مقام و منزلت حضرت امام حسین (ع) سخنرانی میکنند.
**هیئت کفن‌پوشان و زیرنخلی های بشرویه
یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در بشرویه توسط هیئت کفن پوشان که حدود 100 نفر هستند اجرا می شود، در این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا روانداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه خوانی میکنند.
همچنین هیئت زیرنخلی های بشرویه افرادی هستند که زیرنخل در مراسم نخل بندان اقدام به عزاداری میکنند.
**تعزیه خوانی آیین ماندگار در قاینات
هنر تعزیه خوانی یا شبیه خوانی بخش جدا نشدنی مراسم عزاداری مردم برخی نقاط استان خراسان جنوبی از جمله قاینات به ویژه در ایام محرم است، این هنر سینه به سینه از گذشته تا به حال به ارث رسیده و همچنان مورد توجه مردم است.
در این مراسم هر شبیه خوان نقش یکی از شخصیت های عاشورا را اجرا می‌کند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند، این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود که از صدای خوبی برخوردارند و توانایی ارائه نمایش را دارند.
در این مراسم افرادی که نقش یاران امام حسین (ع) را ایفا میکنند موافق خوان به طور معمول لباس‌های سبز و سفید و یا سیاه به تن دارند و اشعارشان را با آهنگ می‌خوانند و لباس های مخالف خوان‌ها به رنگ قرمز و معمولا چکمه و پالتو می‌پوشند و کلاه خود بر سر می‌گذارند و دستمال‌هایی رنگی و قرمز به کمرشان می‌بندند.
بازیگران این نمایش مذهبی همراه با مرثیه سرایی و استفاده از ادوات جنگی کهن شامل کلاه خود، زره، شمشیر و نیزه به بیان و نمایش مهمترین رخدادهای واقعه کربلای حسینی از جمله شهادت حضرت علی اکبر(ع)، حضرت قاسم(ع)، طفلان مسلم، حر، حضرت عباس(ع)، حضرت امام حسین (ع) و واقعه ظهر عاشورا می پردازند.
**هفت منبر و گرفتن حاجات
هفت منبر از آیین های سنتی زنان خراسان جنوبی در عزای سالار شهیدان برای دعوت افلاکیان هفت آسمان به مجلس عزا امام حسین(ع) است.
این مراسم در غروب تاسوعا تا پیش از اذان مغرب اجرا می‌شود و بانوانی که نذر و نیازی دارند به هفت مکان مشخص از جمله (حسینه ها، مساجد، منازل، بقاع متبرکه و ...) می‌روند و در آن جا برای حاجت گرفتن شمع روشن میکنند.
مراسم هفت منبر به شماره 507 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
** «سنگ زنی» سنتی دیرینه در درخش
مردم متدین درخش در خراسان جنوبی با برگزاری آیینی دیرینه به نام «سنگ زنی» در شب پنجم محرم به سوگواری امام حسین (ع) و یاران وفادارشان می‌پردازند.
آیین سنگ‌زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکرهای بی‌سر و پاره پاره امام حسین(ع) و یارانش مواجه می‌شوند به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می‌دارند و به سر و صورت خود می‌زنند.
در آیین سنگ‌زنی 2 تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری که بیشتر از چوب درخت عناب یا گردو ساخته می‌شود و نخی از آن عبور کرده است، پشت دست سنگ‌زنان قرار می‌گیرد و با کوبیده شدن روی یکدیگر، صدای سنگ ایجاد می‌شود.
ریتم موزون تک ضرب و سه ضرب سنگ زدن یا همان دو تکه چوب خراطی شده آن چنان دلنشین است که اگر برای تماشای آن ساعت‌ها وقت بگذاریم هیچ‌گاه خسته‌کننده و کسل‌کننده نیست.
روستای درخش خراسان جنوبی هشت نفر سنگ‌زن دارد که این کار را از پدرانشان آموخته‌اند و پس از درگذشت پدر، فرزند ذکور ورثه به جای پدر در سنگ‌زنی شرکت می‌کند.
این هشت نفر سنگ‌زن از میان خود، یک نفر را به‌عنوان آخوند (نوحه‌خوان) انتخاب میکنند، این آیین همراه با هیئت و با آهنگ نوحه، سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌شود، مداحان نیز در آیین سنگ‌زنی نوحه خاصی می‌خوانند.
مراسم سنگ‌زنی درخش به شماره 626 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
7556*6054
کپی شد
