سیستم موقعیت‌یاب جهانی برای وسایل نقلیه به ویژه هواپیما یکی از ارکان اصلی به شمار می‌رود. در واقع هواپیمایی که این سیستم را نداشته باشد، در هوا سردرگم خواهد شد. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که اگر سیستم موقعیت‌یاب هواپیما از کار بیفتد، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
به گزارش خبرنگار علم و فناوری جی پلاس؛ اول از هر چیز باید بدانید که خطوط هوایی سیستم‌های ناوبری مخصوص به خود را دارند که همه آنها از فناوری GPS یا موقعیت‌یاب جهانی استفاده می‌کنند. این «سیستم‌های ناوبری داخلی» یا به اصطلاح هوانوردان INS، موقعیت هواپیما را با اندازه‌گیری تغییرات پارامترهایی مثل سرعت تخمین می‌زنند. پس اگر روزی هواپیمایی سیستم GPS خود را از دست دهد، ظاهرا بدون هیچ مشکلی می‌تواند به راه خود ادامه دهد.
INS همان سیستمی است که زیردریایی‌ها هم از آن استفاده می‌کنند و حتی می‌توانند با کمک آن شش ماه را در زیر دریا طی کنند و هر لحظه موقعیت خود را ارزیابی کنند.
هواپیماهای عمومی نیز قابلیت‌های ناوبری‌ای به غیر از GPS دارند، هر چند که به گفته کارشناسان، GPS «استاندارد طلایی» این ابزارها به شمار می‌رود. دو سیستم این‌چنینی که روی زمین و اتفاقا به طور گسترده‌ای هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی «محدوده گیرنده یا فرستنده فرکانس بسیار بالا» یا VOR و دیگری «مسیریاب اتوماتیک» یا ADF است. هر دوی این سیستم‌ها می‌توانند حتی در وسط اقیانوس هم کار کنند.
اما اگر بخواهیم منصفانه‌تر بگوییم، NDB ( بیکون غیر جهت‌دار، نوعی فرستنده سیگنال رادیویی است که برای مقاصد ناوبری در هوانوردی و دریانوردی استفاده می‌شود. همانگونه که از نام آن پیداست، این سیگنال‌ها حاوی اطلاعات درمورد جهت نیستند. ) از هر دو سیستم بهتر است، زیرا دارای طولانی‌ترین دامنه پذیرش است. می‌توان آن را روی یک فرکانس ناوبری هوایی یا حتی یک ایستگاه رادیویی معمولی تنظیم کرد.
به غیر از این، خلبان‌ها نقشه‌ای با نام «چارت آکا» دارند که جزئیات زمین را نشان می‌دهد و خیلی راحت می‌توانند موقعیت هواپیما را نشان دهند. فرض کنید که هواپیما ADF ندارد. بعدش چه می‌شود؟
پاسخ ساده این است که خلبان همچنان به پرواز ادامه می‌دهد تا به خط ساحلی برسد. زمانی که هواپیما به یک خط ساحلی می‌رسد، در آن نقطه می‌تواند با مرکز کنترل ترافیک هوایی ارتباط برقرار کند و در نتیجه می‌تواند از VOR برای ادامه مسیریابی استفاده کند.
سوال منطقی این است که چرا خلبان زمانی که GPS از کار می‌افتد، بلافاصله با مرکز کنترل ترافیک هوایی تماس نمی‌گیرد؟
در جواب باید گفت که امواج و ارتباط رادیویی در وسط اقیانوس بهتر از هر زمان دیگری جواب می‌دهد. در حالی که فرکانس‌های نرمال برای صحبت با مرکز کنترل به وسط اقیانوس نمی‌رسد. با این حال، رادیوهایی وجود دارند که می‌توانند برای مسیریابی از آنها استفاده کرد که البته تعداد هواپیماهایی که این دستگاه را دارند، زیاد نیست.
اگر GPS روی زمین از کار بیافتد، راهکار آن راحت‌تر است. فرض کنید که هواپیما در حال ناوبری از طریق GPS بوده و خلبان باید در ابتدا همان مسیر را ادامه دهد. اما اینجاست که VOR به کار می‌آید. همه خلبان‌ها قبلا نحوه کاربری VOR را آموزش می‌بینند. با این حال اگر به دلایلی خلبان کار کردن با این سیستم را بلد نیست و زیادی به GPS متکی است، می‌تواند با مرکز کنترل تماس بگیرد و آنها از روش جهت حرکت پرواز هواپیما، مکان دقیق آن را اعلام کنند.
البته یک روش قدیمی‌تر هم وجود دارد که «ناوبری کور» نامیده می‌شود و آن هم با کمک پارامترهایی چون جهت پرواز و سرعت هواپیما، می‌توان محاسبه کرد که تا مقصد چقدر دیگر مانده است. این روش در واقع فرمولی دارد که فاصله تقسیم بر سرعت مساوی است با زمان پرواز. در نتیجه با محاسبه زمان پرواز می‌توان به راحتی دریافت که چطور به مقصد رسید.
در دنیای واقعی به ندرت از سرعت باد برای موقعیت‌یابی هواپیما استفاده می‌کنند. اما قبل از ورود فناوری‌های ناوبری، خلبان‌ها با استفاده از ناوبری کور و با به کار بردن یک سری موارد شناسایی روی زمین مثل دریاچه‌ها، پیچ رودخانه‌ها و شهرها در مسیر خود، موقعیت هواپیما را تخمین می‌زدند.
بدترین وضعیت این بود که در مسیر هیچ نشانه زمینی وجود نداشته باشد و هواپیما به نقطه نامشخصی وارد شود که دیگر نتواند مقصد را پیدا کند. در این صورت خلبان باید از بادها کمک بگیرد. به طور مثال، اگر باد از سمت راست می‌وزد، شانس زیادی وجود دارد که هواپیما به سمت راست حرکت کند، به خط ساحلی برسد.
