در روز هوای پاک، مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرده که به نهادهای مختلف اجازه تخریب بیش از اندازه جنگل ها را می دهد.
جی پلاس، محیط زیست امروزه از یک دغدغه فرهنگی و شیک به موضوعی جدی بدل شده است. بر اساس مقدمه «سند جامع حمایت‌طلبی کنترل آلودگی هوا و کاهش تبعات آن بر سلامت» که فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران شهریورماه امسال منتشر کرده است، در سال ۱۳۹۴، پنج هزار و ۸۳۴ مورد مرگ منتسب به آلودگی هوا در اثر مواجهه بلندمدت با ذرات معلق زیر ۲/۵ میکرون بوده است. آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در دنیاست و اثرات زیان‌باری برای سلامت افراد دارد و منجر به بیماری های قلبی و عروقی، برونشیت، اختلالات تنفسی، سرطان و مرگ زودرس می‌شود. طبق آخرین برآورد بانک جهانی، آلودگی هوا در سال ۲۰۱۳ در ایران ۳۰ میلیارد و ۵۹۹ میلیون دلار خسارت اقتصادی به دنبال داشته است.
کارشناسان معتقدند یکی از اعضای حیاتی بدنه محیط زیست هر کشوری جنگل‌ها هستند و اکنون درست در آستانه روز هوای پاک، مجلس ایران بندی را در لایحه استراحت جنگل آورده که فریاد کارشناسان را بلند کرده و دست متخلفان را برای برداشت‌های بعدی از جنگل باز می‌گذارد.
بر اساس تبصره‌هایی که در مصوبه مجلس درمورد ممنوعیت هرگونه بهره برداری از چوب جنگل های کشور در برنامه ششم توسعه آمده چوب‌های جنگلی دست‌کاشت قابل برداشت هستند، همچنین اجازه داده شده در برخی موارد در طرح‌ها و پروژه‌های اساسی جنگل‌ها، می‌توانند درختان را قطع کنند و از سویی دیگر از درختان «پیر» و چوب‌های پوسیده نیز می‌توان برداشت کرد.
قائم مقام رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تأکید می‌کند که این تبصره‌ها قابل تفسیر و سوء‌استفاده است و اگر این مصوبه به همین شکل از شورای نگهبان بگذرد حتماً باید در هیئت وزیران آیین‌نامه‌ای متقن برای مهار آن تصویب شود. اما رئیس انجمن جنگل‌بانی ایران معتقد است که با ادامه روند کنونی دور از ذهن نیست که تا ۳۰ سال دیگر جنگلی در ایران باقی نماند.
سد بزرگ طبیعی در مقابل آلودگی هوا ترک می‌خورد
کارشناسان معتقدند که جنگل‌ها نقش مهمی در بهبود کیفیت هوا دارند. یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا حرکت و جابه جایی ذرات گرد و غبار به وسیله باد است. مواد سمی موجود در هوای شهرها فقط از لوله اگزوز ماشینها و یا دودکش کارخانه‌های داخل شهر خارج نمی‌شود بلکه بادهایی که از اطراف می‌آیند نیز گرد و غبار و گازهای کارخانه‌های بیرون شهر را با خود به شهر می‌آورند. این در حالی است که یک درخت صد ساله راش با ۲/۵ تن وزن چوب خشک، در طول عمر خود ۱۲/۵ میلیون متر مکعب گاز کربنیک هوا را جذب کرده تا بتواند این مقدار چوب را تولید کند. همچنین درختان، باد حامل ذرات ریز را پالایش می‌کنند و هر هکتار جنگل تا ۶۸ تن گرد و غبار را رسوب می‌دهد. همگام با شانه کردن گرد و غبار هوا، جنگل، مقدار زیادی از باکتریها و میکروبهای معلق در هوا را لای شاخ و برگ خود رسوب می‌دهد.
دانشمندان می‌گویند درختان کاج، گردو، پیسه‌آ، آبیس سیبری، بلوط، فندق، اوکالیپتوس، ارس، افرا، بید، زبان گنجشک و داغداغان نه تنها در پالایش هوا از گرد و غبار که در ضد عفونی کردن هوا از باکتریها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات مضر نیز نقش دارند. مراتع نیز در مناطق بیابانی همچون پوششی روی خاکها و ماسه‌ها را گرفته و اجازه حرکت به آنها نمی‌دهند و در مناطقی که حرکت خاک وجود داشته باشد مقادیر زیادی از آن پای بوته‌ها رسوب می‌دهد.
باید با مصوبه هیئت وزیران جلوی سوء استفاده را بگیریم
قائم مقام رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که آیا تبصره مربوط به برداشت در موارد خاص و پروژه‌های اساسی قابل سوء‌استفاده نیست، تأکید می‌کند: حتماً هست. یک تبصره هم این است که به منظور امور بهداشتی می‌توان درختان پیر را قطع کرد! اصلاً این اصطلاح علمی نیست. اتفاقاً جنگل‌های شمال اصلاً به لحاظ اینکه جنگل کهن است ارزش تاریخی و باستانی و تنوع زیستی دارند.
ناصر مقدسی تصریح می‌کند: در برخی الفاظ باید بیشتر دقت می‌شد. حتماً این تبصره را می‌شد بهتر انشا کرد و این متاسفانه به سلیقه کسانی که نوشته‌اند بر می‌گردد. مثلاً گفته‌اند طرح‌های عمرانی که به مساله جنگل ورود می‌کند یا با عرصه جنگلی تداخل دارد با مجوز سازمان مجاز است اما این‌طور نمی‌شود از جنگل صیانت کرد. ما بایستی بگوییم وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها پروژه‌های خودشان را خارج از زون جنگل طراحی کنند و در صورتی که هیچ سناریو و راه دیگری متصور نباشد باید از شیوه‌های خاص طراحی استفاده شود.
وی توضیح می‌دهد: ما نمی‌توانیم در مورد احداث راهها و انتقال گاز و … همان شیوه‌ای را که در مناطق بیابانی داریم در زون جنگلی انجام دهیم. در بسیاری از جنگل‌ها وقتی وارد زون جنگلی می‌شویم از تونل یا پل استفاده می‌کنند تا خود سطح جنگل را کاهش ندهند. من با شما هم عقیده‌ام که این تبصره را می‌شد بهتر نوشت. اینکه نوشته شده با موافقت سازمان، سازمان به هر حال یک سازمان محدودی به لحاظ سطح اختیارات و اقتدار است. این دو تبصره قابل تفسیر است و قانون باید جامع و مانع باشد و قابل تفسیر نباشد.
قائم مقام رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در پاسخ به اینکه اکنون با تصویب این قانون برای نجات جنگل‌های ایران چه می‌توان کرد توضیح می‌دهد: اتفاقی که باید انجام شود این است که اگر این در شورای نگهبان هم تأیید شد و از آن عبور کرد برای این دو تبصره واقعاً یک دستورالعمل یا آیین‌نامه متقنی بنویسیم. در مورد پروژه‌های عمرانی باید کاری کنیم که در دولت این قانون ضابطه‌مند شود و همین بحث را در آیین‌نامه دولت بیاوریم و به نوعی نحوه برخورد طرح‌ها با عرصه جنگلی را مشخص کنیم که واقعاً سطح جنگل کاهش پیدا نکند. یا مثلاً جای دیگر نوشته است که برای طرح‌های بهداشتی، سازمان جنگل ها مجاز به برداشت است و آن را هم باید ساز و کاری تعبیه کرد که تفسیر و برداشت مضر میسر نباشد.
مقدسی تأکید می‌کند: ای کاش در مورد این دو تبصره‌ی پروژه‌های عمرانی و بهره‌برداری از درختان خشک و پیر و آفت‌زده و آسیب‌دیده خودِ قانون، جامع و مانع بود که قابل تفسیر نبود اما حال که چنین شده باید یک مصوبه هیئت وزیران داشته باشیم که هم تعاریف دقیق در آن روشن باشد و هم قابل تفسیر نباشد و چهارچوب کار کاملاً مشخص باشد.
با همه عوامل تخریب برخورد کنیم نه فقط برداشت چوب
وی درباره کلیات مصوبه مجلس نیز توضیح می‌دهد: درباره طرح تنفس یا استراحت جنگل دو گزینه از چند ماه پیش مطرح بود. یک گزینه استراحت یک مرحله‌ای بود یعنی از ابتدای برنامه ششم و از ابتدای سال ۱۳۹۶ بهره‌برداری از جنگل‌های شمال متوقف شود. گزینه دو مرحله‌ای به صورت پلکانی و تدریجی بود که مجلس سقف زمانی سه سال را برای آن قائل شده و از ابتدا سال چهارم برنامه بایستی هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی قطع شود.
قائم مقام رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید: سازمان ما به عنوان متولی جنگل هر دو سناریو را با الزاماتش پیشنهاد داده بود اما به هر صورت آنچه اکنون در مجلس گذشته، باید به شورای نگهبان برود و با تأیید این شورا قانونی می‌شود. یکی از تبصره‌ها هم این است که طرح‌هایی که تمام می‌شود مجاز به عقد قرارداد نیستیم. همچنین طرح‌هایی که زمان آنها فراتر از این سه سال است نیز تنها تا پایان این سه سال مجاز به بهره‌برداری خواهند بود. در سال کنونی قراردادهایی که تمام شده ۱۵ قرارداد با حدوداً ۱۵۰ هزار هکتار است. البته پیش از این هم بخشنامه وزیر بود و آن هم همین حکم را داشت که قراردادهایی که تمام می‌شوند تمدید نشوند و ما هم این کار را می‌کردیم. یعنی قبل از قانون هم ما در سال ۱۳۹۵ قراردادهایی که تمام شد را تمدید نکردیم اما الان دیگر اصلاً فرمت قراردادهای ما قرارداد حفاظتی است یعنی با کارگزاران معتمد برای حفاظت قرارداد می‌بندیم.
مقدسی با تأکید بر اینکه مشکل جنگل فقط بهره‌برداری نیست هشدار می‌دهد: اما به رغم تصویب این تبصره از سایر عوامل تهدید غافل هستیم. مساله بهره‌برداری حتی اگر به شکل مجاز و قانونی باشد، در شرایط حاضر جنگل‌ها که در تنش هستند بر اکوسیستم جنگل فشار وارد می‌کند و به همین دلیل است که می‌گوییم باید این فشار برداشته شود. اما واقعیت آن است که اگر قرار باشد به تمام معنا مساله صیانت از جنگل‌های شمال انجام شود باید همه عوامل تخریبی و تهدیدی درمان شود. خود من جزو مدافعان استراحت یک مرحله‌ای بودم اما همان هم اگر انجام می‌شد باز باید به سرعت سراغ سایر عوامل می‌رفتیم. مثلاً مساله قاچاق چوب یک مساله مهم است. ما باید سازمان منابع طبیعی را از لحاظ نیروی انسانی، اعتبارات و تجهیزات بسیار مقتدر کنیم یا اینکه واقعاً سازمان‌های دیگری که به موجب این قانون باید در کنار این سازمان باشند در این حرکت ملی کمک کنند تا مساله قاچاق چوب را ریشه‌کن کنیم.
وی در پاسخ به اینکه اصولا سازمان متبوع وی چه برنامه‌ای برای حفاظت از جنگل‌های کشور در شرایط بحرانی کنونی دارد، تشریح می‌کند: مدل کار آینده ما مبتنی بر حضور و مشارکت مردم در مدیریت جنگل است منتها این مقداری زمان می‌برد. ما چهار حوضه آبخیز جنگلی داریم که در طراحی‌های آینده ما بر اساس مدل مشارکت و جنگل‌داری اجتماعی اداره خواهد شد. آنجا چون خود مردم حضور دارند و فعال هستند پایداری بیشتری برای حفاظت حاصل خواهد شد. سایر ظرفیت‌های اقتصادی را هم فعال خواهیم کرد اما اینکه جنگل‌داری که فقط بهره‌برداری بود را تنوع بخشی کنیم کمی زمان می‌برد. اما برای کوتاه‌مدت باید واقعاً یک کار ملی برای صیانت جنگل‌های شمال انجام دهیم و دستگاه‌های توسعه‌ای و عمرانی باید تصمیم عازم بگیرند که پروژه‌هایشان را به هیچ وجه روی جنگل مکان‌یابی نکنند.
جنگل‌های زاگرس نابود شده و جنگل‌های شمال را هم نابود می‌کنیم
روزانه ۴۰ هزار هکتار از جنگل‌های شمال مورد تخریب کمی و کیفی قرار می‌گیرد. رئیس انجمن جنگل بانی ایران پیش‌بینی می‌کند: شاید در ۳۰ سال آینده در شمال کشور هیچ جنگلی نبینید.
هادی کیادلیری با اشاره به نابودی کامل جنگل های شمال کشور تا ۳۰۰ سال آینده می گوید: این موضوع را به لحاظ بصری هم می شود دید. شاهد این مدعا هم مرگ و میر دسته جمعی درختان است.
وی می گوید: عوامل تخریب در کشور ما غیرطبیعی است و از سوی دیگر اکوسیستم ما بسیار بسیار شکننده است، چون ۹۳درصد کشور خشک و نیمه خشک است و کمتر از ۷ درصد جنگل داریم و از این آمار تنها یک درصد جنگل های شمال کشور است.
این استاد دانشگاه ادامه می دهد: جنگل های زاگرس به نوعی نابود شده است و جنگل های شمال کشور هم در حال نابود شدن است.
کیادلیری به مرگ ۴۰ میلیون درخت کهنسال اشاره می کند و می گوید: در شمال کشور بر اساس یک آمار در سه چهار سال اخیر ۴۰ میلیون درخت ۳۰۰ ساله خشک شده است و جنگل در حال فروپاشی است.
رئیس انجمن جنگل بانی ایران تأکید می‌کند: یک بخشی از تخریب جنگل در زاگرس، کشاورزی است. بعد بحث فرهنگی است؛ توسعه باید در بستر فرهنگی جامعه ایجاد شود. وقتی دولت هزار هزار کامیون درخت قطع می کند نمی توانید به مردم بگویید که از درخت محافظت کنند.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: آمار قاچاق سال قبل ۲۲هزار متر مکعب بوده است که در قیاس با ۵۰۰ هزار متر مکعب که دولت قطع می کند و ۲۵۰۰ متر مکعب که قبلا قطع می کرد چیزی نیست. ضمن اینکه معتقدم قاچاق از بیرون اتفاق نمی افتد. یک قاچاقچی با یک اره موتوری چقدر می تواند ببرد؟ باید جلوی قطع قانونی را گرفت که در گذشته چند برابر استاندارد جهانی است و موجودی ما از بابت این بهره برداری به نصف رسیده است.
منبع: مهر
