وضعیت عجیب و ناگوار بافت تاریخی یزد + تصاویر

جی پلاس؛ یکی از مهم‌ترین عوامل ارتقای کیفی بافت‌های تاریخی، حفظ کیفیت زیست‌محیطی آن است چرا که تمیزی باعث می‌شود که یک محله یا منطقه همیشه سرزنده باشد و به آن هویت می‌بخشد.اما سئوال اینجاست که آیا احیای هویت تاریخی، حفظ و نگه‌داری بافت تاریخی یزد منطبق بر نیازهای زیست‌محیطی ساکنان این منطقه است یا خیر؟

ایلنا در ادامه نوشت: بافت تاریخی شهر یزد گنجینه‌ای از میراث ملموس و ناملموس تاریخ کشور است و از منظر فرهنگی اهمیت فراوانی دارد زیرا با حافظه تاریخی و هویت اجتماعی ساکنان شهر پیوند خورده است. بافت تاریخی شهر و ساختمان‌های آن که روزگاری حیات و زندگی در آن جریان داشت، به‌تدریج و با تغییر سبک زندگی شهری، دچار فرسودگی شده و باعث شده این بافت دیگر رونق گذشته را نداشته باشد.

سال‌هاست که دنیا وارد عصر تکنولوژی شده است اما در بافت تاریخی شهر یزد هنوز کارگران با گاری‌هایشان زباله جمع می‌کنند. این گاری‌ها از سرعت تولید زباله عقب مانده و اکنون خانه‌ها، آب‌انبارها و بناهای بافت تاریخی یزد یکی‌یکی تبدیل به زباله‌دانی می‌شوند. در چند سال گذشته بافت تاریخی یزد دچار مشکل بزرگی شده است: انباشت زباله‌ها در بناهای تاریخی؛ از خانه اربابی، عرب مازار و بسیاری خانه‌های ثبت ملی شده گرفته تا آب‌انبارها و حتی بقعه‌های مقدس. به نظر می‌رسد که مردم به هیچ مخروبه‌ای رحم نمی‌کنند، بنا هرچقدر بی‌سر و سامان‌تر باشد، برای ریختن آشغال مناسب‌تر است.

خانه های خالی مکانی برای انباشت زباله

بعضی از فعالان حوزه گردشگری معتقدند فرصت زندگی از بافت تاریخی یزد گرفته شده و وقتی امکانات و فرصت‌هایی که خارج از بافت تاریخی وجود دارد، در داخل بافت نباشد، طبیعی است که ساکنان از آنجا مهاجرت می‌کنند. ساکنان بومی بافت تاریخی رفته‌اند و ساکنانی جدید شرایط فرهنگی و مصرفی‌شان متفاوت است. در بافت قدیم، عواملی چون تعداد بالای ساکنان مسن و سالخورده، بی‌سواد و کم‌سواد و بیشتر غیربومی، سطح درآمدی پایین و نهایتاً شرایط نامناسب کالبدی بیشترین اثر را بر رفتار نامناسب دفع زباله ساکنان در این مناطق داشته است. از طرفی دیگر نحوه جمع‌آوری زباله‌ها از بافت تاریخی هنوز به شیوه سنتی انجام می‌شود. شاید باورش سخت باشد که در بافت تاریخی یزد هنوز به شیوه کارگر و گاری زباله‌ها جمع‌آوری می‌شوند؛ این شرایط سبب شده تا بافت تاریخی یزد کم‌کم پویایی و نشاط خود را از دست بدهد.

بعضی از مسئولان شهری در خصوص جمع‌آوری زباله از بافت قدیم، بر این باورند که شهرداری در زمینه جمع‌آوری زباله‌ها کوتاهی نکرده است و از وسایل به‌روز و مکانیزه برای جمع‌آوری زباله بهره می‌گیرد، اما عرض کم معابر در درون بافت مانع از جمع‌آوری زباله به‌وسیله ماشین‌های مکانیزه می‌شود و علاوه بر این ناآشنایی ساکنان غیربومی دلیل دوم و اصلی این مشکل است.

اما آنچه  مشخص است، این که در حال حاضر دو سه کوچه و خیابان از بافت تاریخی هرسال مرمت شده و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد که این کوچه‌ها محل عبور گردشگران داخلی و خارجی هستند اما بقیه بافت به حال خود رها شده است. زندگی تغییر کرده و اگر حداقل‌های زیبایی بصری در بافت تاریخی یزد فراهم نباشد، جوانان شوقی به زندگی در این بافت ندارند و به‌سرعت آن را تخلیه می‌کنند کمااینکه این اتفاق ظرف چند سال گذشته افتاده است و این تهدیدی برای بافت تاریخی است.

بافت تاریخی یزد نیازمند امکاناتی متناسب با این بافت از جمله پارکینگ، روشنایی معابر، نظافت معابر، امکانات اطفای حریق، ساماندهی کوچه‌ها و خیابان‌ها، مرمت و بازسازی، امکانات به‌روز مخابراتی و ... است. دسترسی به این امکانات اولیه شهری حتی برای صاحبان بسیاری از خانه‌ها مقدور نیست درحالی‌که خانه‌های آنها یا ویران شده، یا در معرض ویرانی قرار گرفته است.

فاضلاب تهدیدی جدی برای بافت تاریخی

با به ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، ساخت‌وساز هتل و بوم‌گردی نیز در این بافت افزایش یافت. به‌طوری‌که عده‌ای از فعالان حوزه گردشگری این حجم از ساخت‌وساز هتل و خانه‌های سنتی را تهدیدی برای محیط‌زیست شهری بافت تاریخی یزد می‌دانند. محسن عباسی هرفته عضو دوره پنجم شورای اسلامی و رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد چندی پیش در خصوص وضعیت خطرناک فاضلاب و تهدید سلامت ساکنین بافت تاریخی شهر هشدار داده بود و آن را بزرگ‌ترین و نگران‌کننده‌ترین مسئله بافت دانست.  

وی معتقد بود که در طول سال‌های گذشته هیچ‌گاه برای بافت تاریخی، طرحی در خصوص فاضلاب و مدیریت آن طرحی اجرا نشده و همیشه جدای از شهر دیده شده که نیازمند نگاه جدی به آن است و بعد از اینکه یزد به ثبت جهانی رسید، حجم فاضلاب در بافت تاریخی در حال افزایش است و هر چه که زمان می‌گذرد، سلامت ساکنان و گردشگران بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرد.

هشدار مسئولان شهری در خصوص بافت تاریخی

در مردادماه سال جاری خطر رطوبت برای بافت تاریخی یزد و فاضلاب آن، از سوی محسن صادقیان معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار یزد مطرح شد و به‌عنوان تهدیدی جدی، موردتوجه قرار گرفت. سیدمصطفی فاطمی مدیرکل پیشین میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد نیز در این خصوص گفته بود که در سال‌های اخیر به دلیل اتصال فاضلاب خانه‌های بافت تاریخی به قنات‌ها، مشکلات مهمی در این زمینه به وجود آمده که در برخی مناطق به دلیل ریزش و مسدود شدن قنوات، سبب نفوذ بیشتر رطوبت در بافت تاریخی و تأثیر تخریبی در برخی بناهای تاریخی موجود در این بافت زنده و پویا شده است.

جوکار نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی نیز از وضعیت انباشت زباله در بافت تاریخی یزد هم گلایه‌مند است و وضعیت بافت تاریخی را در شأن فرهنگ تاریخی یزد نداست.

به گفته وی انباشته شدن زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی، ویران شدن خانه‌های بدون صاحب، ساکن شدن اتباع بیگانه در بافت تاریخی، پرسه‌زدن معتادان و اوباش در این بافت به‌هیچ‌وجه شایسته بافت تاریخی نیست و مردم و مسئولان باید با عزمی جدی به ساماندهی آن بپردازند.

بارها و بارها دوستداران میراث‌فرهنگی و دلسوزان و علاقه‌مندان این حوزه از ضرورت توجه جدّی به مقولۀ نظافت بافت تاریخی و نگاهی ویژه به این مسئله سخن رانده‌اند. حتی پیشنهاد شد تعدادی رفتگر فقط در این قسمت از شهر فعالیت داشته و در تمام طول ایام سال فقط مشغول نظافت بافت باشند. فعالان حوزه گردشگری بر این باورند که بافت تاریخی یزد مکانی ویژه در شهر ماست، هم به لحاظ نوع معماری و شهرسازی هم به لحاظ نوع و ترکیب جمعیتی فعلی ساکن در آن و هم از منظر گردشگری.

آلودگی محیطی بافت تاریخی و نگاهی خلاقانه به نظافت بافت 

محمد پورروستائی؛ فعال حوزه گردشگری بر این باور است که نظافت بافت تاریخی نگاهی ویژه و مددی مضاعف نیاز دارد. این راهنمای حوزه گردشگری با اشاره به این که بافت تاریخی هرچقدر هم مرمت شده و نو نوار باشد اما لبریز از زباله، دل هر بازدیدکننده و رهگذری را می‌زند، تاکید می‌کند که نظافت و تمیزی بافت تاریخی و اهمیت دادن به مقوله نباید فقط ویژۀ ایام تعطیلات عید یا قبل از بازدید مسئولان  باشد.

از نظر وی آلودگی محیطی بافت تاریخی فقط مصالح ساختمانی به جا مانده از تخریب خانه‌ها و اماکن موجود در بافت نیست بلکه تجمع زباله‌ها و پسماندهای حاصل از زندگی ساکنان بافت هم کم آزاردهنده نیست مخصوصاً زباله‌هایی که به همان خانه خرابه‌ها سرازیر می‌شود.

او در خصوص این موضوع که فعالان حوزه میراث و گردشگری چه راهکارهایی برای موضوع نظافت بافت تاریخی دارند، می‌گوید: نظافت بافت تاریخی نگاهی ویژه و خلاق می‌طلبد، چرا که شرایط بافت تاریخی ویژه است. تا نوع نگاه و رویکرد در این قسمت عوض نشود همۀ این مشکلات ادامه خواهد داشت.

این فعال حوزه گردشگری فرهنگ‌سازی در این حوزه را بسیار مهم دانسته و ادامه داد: باید با یک سری اقدامات، برنامه‌ها و فعالیت‌های به‌اصطلاح نرم‌افزاری برای ساکنان بافت و لزوم توجه جدی‌تر به مقولۀ نظافت محیط پیرامونی را به آنها گوشزد کرد. هرچند که این کار هم زمان بر و هزینه‌تراش است اما مطمئناً در آینده جواب می‌دهد.

 او معتقد است که همکاری شهرداری و میراث‌فرهنگی نسبت به مسدود شدن خانه خرابه‌ها و مکان‌هایی که محل تجمع زباله است، هم می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش زباله در بافت باشد و باعث می‌شود تا هم نمای بافت شکل زیباتری داشته باشد و هم از انباشت زباله توسط ساکنان در این محل‌ها جلوگیری شود.

هرچند که نظافت روزانه و مستمر در تمام مسیرها و کوچه‌ها حتی‌الامکان مسیرهای ویژۀ گردشگری و پر رفت‌وآمد می تواند راهکار مناسبی برای تمیزی بافت تاریخی شهر باشد اما بعضی از محل‌ها عجیب قابلیت جذب زباله دارند، مثل پایاب آب‌انبارها و ... بنابر این باید برای این قبیل مکان‌ها برنامه‌ای خاص و ویژه داشت نه اینکه رفتگر کوچه را تا پای پلۀ آب‌انبار جارو بزند و داخل پایاب و راه‌پله‌ها را اصلاً جزو کوچه نداند!

وضعیت فعلی بافت تاریخی شهر یزد می طلبد تا متولیان امر تصمیم جدیتری در این خصوص داشته باشند به ویژه که مشکلات بافت منحصر به زباله نیست و بسیاری از دلسوزان از مرمت و نگهداری بافت تاریخی نیز دل پر خونی دارند.