شیخ هاشم قزوینی؛ عالمی که هزار شاگرد پرورش داد، از رهبر انقلاب تا استاد شفیعی کدکنی

به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این مطلب به زندگینامه عالم پارسا، شیخ هاشم قزوینی اختصاص دارد که در سال ۱۲۷۰ متولد شد و پس از عمری تلاش در جهت رواج علوم اسلامی و پرورش حدود هزار شاگرد، در بیستم ربیع الثانی ۱۳۸۱ قمری رحلت کرد. از شاگردان برجسته وی می توان به رهبر معظم انقلاب اشاره کرد.

 

زندگینامه شیخ هاشم قزوینی

مرحوم آیت اللّه حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی، سال ۱۲۷۰ هجری شمسی در روستای قلعه هاشم خان قزوین، در خانواده ای کشاورز دیده به جهان گشود.

وی از دوران کودکی، با محبت و عشق به اهل بیت علیهم السلام تربیت و رشد کرد، به طوری که عمل به واجبات و پرهیز از محرمات را از همان دوران مراعات می کرد.

 

تحصیلات و اساتید

آیت اللّه حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی مقدمات و ادبیات را در قزوین فرا گرفت و پس از تکمیل ادبیات عرب، نزد استادان ادبیات، در محضر اساتید قزوین، که در رأس آنها حاج ملا علی طارمی و آخوند ملا علی اکبر بودند، سطوح عالیه فقه و اصول را خواند و در همین شهر فلسفه اشراق و مشّاء را نزد مرحوم آیت اللّه حاج سید موسی زرآبادی قزوینی آموخت و آن گاه برای تکمیل مدارج عالیه استنباط به اصفهان عزیمت کرد و در آنجا نزد مرحوم کلباسی و فشارکی به کسب علم پرداخت و پس از شش سال، به قزوین بازگشت.

 

طی این مدت، وصف حوزه علمیه مشهد را که در آن دوران سرآمد مجامع علمی به شمار می آمد شنید و طبع دانش پژوهی، او را مایل به مهاجرت به این سامان کرد و به شوق وصول به این کانون معرفت، بار سفر بست. در مشهد از محضر آیات حاج آقا حسین قمی و میرزا محمد آقا زاده خراسانی (فرزند آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، صاحب کفایه) کسب کمال کرد و از دو استاد اخیر به اجازه اجتهاد مفتخر شد و همین اجازه از طرف آیت اللّه العظمی سید ابوالحسن اصفهانی به توقیع «صدر عن اهله و وقع فی محله» موشّح شد.

 

او با مهاجرت آیت اللّه میرزا مهدی اصفهانی به مشهد در سال ۱۳۴۰ هجری قمری مدتی نیز از محضر ایشان بهره برد و مبانی اصولی میرزا نائینی را از ایشان فرا گرفت.

 

شاگردان شیخ هاشم قزوینی 

مرحوم آیت اللّه حاج شیخ هاشم قزوینی قبل از حادثه گوهرشاد و پس از سقوط رضاشاه و احیای مجدّد حوزه مشهد، یکی از بهترین مدرسان سطوح عالی بود. در دوران حضور پربرکت چهل ساله مدرس قزوینی در مشهد مقدس، شخصیت های بسیاری از محضر او بهره برده اند.

به نقل از استاد واعظ زاده خراسانی، شاید بیش از هزار طلبه در مدت مدید تدریس آیت اللّه حاج شیخ هاشم قزوینی از درس او استفاده کردند.

از شاگردان مرحوم حاج شیخ هاشم می توان به شخصیت های زیر اشاره کرد:

۱- آیت اللّه العظمی خامنه‌ای

۲- شهید آیت اللّه سعیدی

۳- آیت اللّه صالحی مازندرانی

۴- آیت اللّه خزعلی

۵- آیت اللّه میرزا حسنعلی مروارید

۶- آیت اللّه واعظ زاده خراسانی

۷- آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی

۸- آیت اللّه سید جواد سبزواری

۹- آیت اللّه شمس

۱۰- آیت اللّه لنگرودی

۱۱- آیت اللّه محمد باقر ملکی

۱۲- مرحوم آیت اللّه میرزا محمد انواری

۱۳- آیت اللّه واعظ طبسی

۱۴- آیت اللّه حاج میرزا مهدی نوغانی

۱۵- آیت اللّه عبد الجواد غرویان

۱۶- استاد محمد رضا حکیمی

۱۷- حجت‌الاسلام والمسلمین استاد محمد کاظم مدیر شانه چی

۱۸- استاد محمد تقی شریعتی مزینانی

۱۹- حجت‌الاسلام والمسلمین محمد شریف رازی

۲۰- حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا قدّوسی

۲۱- حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید جواد مصطفوی

۲۲- استاد محمد باقر بهبودی

۲۳- دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی

۲۴- دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی

۲۵- دکتر عبد الجواد فلاطوری

۲۶- شهید حسین آستانه پرست

۲۷- مرحوم حاج علی اصغر عابدزاده

۲۸- استاد شاعر، مرحوم ذبیح اللّه صاحبکار

 

در کلام شاگردان

استاد شفیعی کدکنی درباره‌ اش می‌ نویسد: «در زندگی من، بعد از پدرم چند نفر بوده‌ اند که بیشترین تأثیر را داشته‌ اند و یکی از مهم‌ ترین ایشان، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ هاشم قزوینی است، که علاوه بر فقه و اصول عملاً به ما آموخت که از تنگ‌ نظری‌های قرون وسطایی به در آییم، و در یادگیری و دانش‌اندوزی، مرزهای تعصب را بشکنیم».

 

در زمستان‌های سرد مشهد پیاده به راه می‌ افتاد و برای تدریس، خود را به مدرسه نواب می‌ رساند. بر روی فرش‌ های حصیری مندرس، بدون وسیله گرمکن، اما با علاقه و نشاط درس می‌ گفت و به پرورش طلاب همت می‌ گماشت.

 

یکی از شاگردانش می گوید: «... تصور می‌ کنم ما طلبه‌ ها را خیلی دوست می‌ داشت، چون ما طلبه‌ ها نیز او را خیلی دوست می‌ داشتیم».

اگر طلبه‌ای مریض می‌ شد، به عیادتش می‌ رفت و در ایام تعطیلی نیز در حجره آن طلبه حاضر می‌ شد و با یک دنیا صفا و مهر به او درس می‌ داد.

 

به زمانه خود آگاهی داشت و «... آن زمان که اهل علم، اهل روزنامه‌ خوانی و مجله خوانی و این چیزها نبودند، ایشان مرتباً مجلات مختلف را می‌ گرفت و در جیبش می‌ گذاشت، طوری که کاملاً دیده می‌شد ...» (مقام معظم رهبری).

 

شعر استاد شفیعی کدکنی در وصف شیخ هاشم قزوینی

کرامات فراوانی نیز از او نقل شده است که گمان می رود در برابر اخلاق، علم و معرفتش چندان به چشم نمی آید. بخش هایی از شعر دکتر شفیعی کدکنی را، که در رثای استادش حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی سروده است، می آوریم:

امروز بامداد هراسان بود

گیسوی آفتاب پریشان بود

می خواست شمع صبح برافروزد

دست سپیده خسته و لرزان بود

و آن روشنای صبحدم آفاق

مشرق نبود، چاک گریبان بود

در هر کرانی از افق مشرق

اندوه بیکرانه نمایان بود

انبوه سایه گستر اندوهش

در سوگ آفتاب خراسان بود

آن که درفش بارقه فضلش

بر آسمان علم چو کیوان بود

بهر شفای نفس، اشاراتش

قانون رمز حکمت ایمان بود

آن کو به بوی مائده علمش

صد بوعلی طفیلی و مهمان بود

             ***

سیراب کرد، تفته دل ها را

سرچشمه معارف قرآن بود

آموخت فرق باطل و حق ما را

رمز آشنای معنی فرقان بود

گاه ستیز در ره حق جویی

یکتا مبارز صف میدان بود

در ملک زهد و کشور استغنا

بی تاج و تخت، حاکم و سلطان بود

              ***

آن مشعل هدایت انسانی

بنیاد فخر کشور ایران بود

تنها نه افتخار تبار ما

بل افتخار دوده انسان بود

نارَد چنو، زمانه، به صدها قرن

زیرا سرآمد همه اقران بود

 

مبارزات سیاسی

مدرس قزوینی آزادمردی بود که در عین زهد و دوری از دنیا اجتماعی بود و در مسائل سیاسی حضور فعال داشت.

استاد محمّدرضا حکیمی نقل می‌کند که روزی برای تدریس به مدرسه نواب آمده بود برای درس عصر و چون کمی به وقت مانده بود، در راهرو مدرسه روی سکوی زیر طاق نشسته بود، به خدمتش رسیدم و فرصت را مغتنم شمرده، از مبارزات مسلحانه و اقدامات نواب صفوی پرسیدم و نظرش را در این باره جویا شدم. دستش را به طرف عمامه اش برد و با اشاره به تحت الحنک خود گفت: «با تحت الحَنَک نمی شود از دین دفاع کرد.

روحانیون در طول تاریخ، هماره ستیزی خونبار علیه زورگویان و دین ستیزان داشته و این بین مستضعفان و روحانیون یک اعتماد دو جانبه به وجود آورده است.

یکی از این مبارزات مربوط است به حادثه مسجد گوهر شاد مشهد در سال ۱۳۱۴ ش که در این مورد، عالمان شجاع و انقلابی، اساتید و بزرگان حوزه علمیه مشهد در برابر تهاجم فرهنگی یعنی از بین بردن حجاب و انهدام ارزش های ملی اسلامی به واسطه مجبور کردن مردم به گذاشتن کلاه پهلوی ایستادند تا هویت اسلامی را از گزند حمله دشمنان مصون دارند.

یکی از این عالمان بزرگ آیت اللّه حاج شیخ هاشم قزوینی است؛ دانشمندی که در این راه زحمت تبعید را به جان خرید و مدت هفت سال دوری از تدریس و درس را متحمل شد و در زادگاه خویش قلعه هاشم قزوین به صورت تبعید به سر برد.

 

ویژگی های اخلاقی

از مهم ترین ویژگی های اخلاقی آیت اللّه حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی می توان به توجه به خانواده، آزاد مردی، مناعت طبع، شجاعت، بی رغبتی به دنیا، سعه صدر و توجه به مقتضیات زمان و غیره اشاره کرد.

 

وفات

مدرس والامقام حوزه علمیه مشهد، پس از ۶۹ سال عمر با برکت، چهل سال تدریس و تربیت شاگردان برجسته و وارسته در تاریخ ۲۲ مهر ماه ۱۳۳۹ هجری شمسی همزمان با بیستم ربیع الآخر ۱۳۸۱ قمری درگذشت و در مدخل ورودی حرم مطهر رضوی، از طرف ضلع شمالی صحن آزادی (صحن نو) کفشداری شماره ۷، به خاک سپرده شد.