بر اساس برداشتی که از روایات داریم، امام حسن عسکری (ع) یا بیشتر اوقات در حصر خانگی به سر می بردند یا به مناطق مختلف تبعید می شدند به همین دلیل امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) پیوسته خود را از بسیاری شیعیان به جز عده ای از خواص پنهان می کردند و اینگونه شرایط برای عصر غیبت فراهم می شد.
به گزارش جی پلاس،در هشتم ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ قمری، امام حسن عسکری، علیه السلام، یازدهمین امام شیعیان متولد شدند. دوران امام مانند ایام زندگی پدر بزرگوارشان تحت تدابیر شدید امنیتی گذشت اما ایشان از راه های مختلف با شیعیان ارتباط برقرار می کردند. گفت و گوی زیر را که خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام بهزاد قاسمی مدیر حوزه علمیه مکتب الصادق (ع) و استاد حوزه علمیه درباره نقش امام علیه السلام در فرهنگ شیعه انجام داده، با هم می خوانیم:
امام حسن عسکری (ع) چه جایگاه و نقشی در فرهنگ شیعه داشتند؟
وظایف امام حسن عسکری (ع) در کنار هدایت اعتقادی و فرهنگ سازی، مقابله با شبهات اعتقادی، مبارزه با کفر، استکبار و مشخص کردن حق از باطل بود که این مهم در شیوه ائمه معصومین (ع) وجود داشته است اما در سیره این امام بزرگوار برخی نکات قابل توجه وجود دارد؛ اینکه ایشان با اخلاق نیکوی خود دوست و دشمن را به سمت اسلام و تشیع سوق می دادند و این نشان می دهد که اخلاق امام (ع) نخستین سلاح وی برای فرهنگ سازی مکتب شیعه بوده است؛ ضمن اینکه گفت و گو، مناظره حضرت با عالمان نیز در این امر نقش مهمی داشت که می توان به گفت و گو و مناظره ایشان با ادیان مختلف حتی اشخاص بی دین و رفع فرقه صوفیه یا دوگانه پرستان اشاره کرد. همچنین معجزات سومین سلاح امام حسن عسکری (ع) برای فرهنگ سازی مکتب شیعه در جامعه بود که به این وسیله ایشان مفاهیم و معارف اسلام را در جامعه پیاده می کردند. طبق روایت، شخصی به نام ابو هاشم همراه حضرت شدند که قبل از بازگو کردن حاجت شان امام حاجت وی را برطرف کردند، ضمن اینکه اشخاص دیگری هم بودند که توسط امام (ع) تامین معاش می شدند. چهارمین حربه، حربه حضرت در فرهنگ سازی مکتب تشیع گره گشایی از مشکلات غیر شیعیان بود که با مراجعه به ایشان امورات شان برطرف می شد؛ بنابراین می توان گفت امام (ع) از طریق اخلاق، مناظره و گفت و گو مباحثات علمی، معجزات و گره گشایی از امورات مردم نقش مهمی در فرهنگ سازی مکتب تشیع داشتند.
مهمترین اقدامات امام (ع) در دوران حیات پر برکت شان چه بود؟
موضع گیری در قبال فرقه صوفیه در سیره تمامی معصومین (ع) مشخص و مشهود بود اما امام حسن عسکری (ع) در موضع گیری هایی که در برابر رافعی ها و فرقه ثنوی یا دوگانه پرستان داشتند با تربیت و آماده سازی شاگردان خود برای مقابله با شبهات و مبارزه با کفر شخصا برای پاسخگویی وارد می شدند اما رسالت اصلی ایشان آماده سازی جامعه برای ظهور و تولد منجی بود و با توجه به اینکه خلفای عباسی می دانستند که منجی کسی است که بعد از وجود مقدس امام حسن عسکری (ع) متولد خواهد شد لذا از زمان امام جواد (ع) یک نوع محاصره خانگی برای حضرات معصومین (ع) (امام جواد (ع)، امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)) در پیش گرفتند تا به هر شکلی که شده از تولد منجی (امام زمان (ع)) جلوگیری کنند؛ بر همین اساس رسالت اصلی امام حسن عسکری (ع) آماده سازی جامعه برای تولد منجی بود.
چگونه امام حسن عسکری (ع) شیعیان را برای دوره غیبت آماده می کردند؟
همه حضرات معصومین علیهم السلام هم اصحاب و شاگردانی داشتند که آنها را برای ترویج اسلام و بیان معارف دینی تربیت می کردند که امام حسن عسکری (ع) نیز از این امر مستثنی نبود ولی این مسئله در زمان ایشان به دلیل شرایط خاص یعنی تولد آخرین منجی و آخرین امام (ع) و آماده سازی برای عصر غیبت حساس تر شده بود لذا نیاز به آماده سازی بیشتری توسط امام (ع) داشت. بر اساس برداشتی که ما از روایت داریم، امام حسن عسکری (ع) یا بیشتر اوقات در حصر خانگی به سر می بردند یا به مناطق مختلف تبعید می شدند به همین دلیل امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) پیوسته خود را از بسیاری شیعیان به جز عده ای از خواص پنهان می کردند. این امر نشان می دهد که مراجعات نزد محضر حضرات معصومین (ع) بیشتر شده بود. خلفای بنی عباس هم فشار بیشتری به ویژه بر امام حسن عسکری (ع) وارد می کردند؛ به همین دلیل حضرت یا از پشت پرده با خواص و غیر خواص ارتباط برقرار می کردند یا در مسیری که خلفای بنی عباس ایشان را به دربار احضار می کردند با شیعیان خاص خود تکلم می کردند؛ بنابراین یکی از راه های آماده سازی مقدمه ارتباط مردم با امام زمان (ع) در دوره غیبت همین بود که امام حسن عسکری (ع) مردم با مسئله غیبت امام و عدم حضور ایشان در میان جامعه آشنا کنند یعنی شیعیان را با این مسئله مأنوس کنند تا از غیبت امام زمان (عج) وحشت نداشته باشند.
امام حسن عسکری (ع) چه نقشی در توسعه شبکه وکالت داشتند؟
گرچه امام به حکم شرایط نامساعد و محدودیت بسیار شدیدی که حکومت عباسی برقرار کرده بود موفق به گسترش دانش دامنه دار خود در جامعه نشد اما در عین حال با همان فشار و خفقان شاگردانی تربیت کرد که هر کدام به سهم خود در نشر و گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان نقش موثری داشتند. شیخ طوسی تعداد شاگردان آن حضرت را متجاوز از ۱۰۰ نفر عنوان کرده است که در میان آنها چهره های معروف و وارسته ای مانند احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابوهاشم داود بن قاسم جعفری، ابوعمر عثمان بن سعید امام علی، علی بن جعفر و محمد بن حسن صفار به چشم می خورد.
در زمان امام حسن عسکری (ع) تشیع در مناطق و شهرهای متعددی مانند کوفه، بغداد، قم، نیشابور، خراسان، مدائن، ری، آذربایجان، سامرا، بصره و گرگان گسترش یافت. گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاد می کرد تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو و ارتباط آنان را با یکدیگر از سوی دیگر برقرار سازد تا از این طریق آنان را از نظر دینی و سیاسی رهبری و سازماندهی کند. این نیاز از زمان امام جواد (ع) احساس می شد و شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون به منظور برقراری چنین برنامه ای از آن زمان به مورد اجرا گذاشته می شد. این برنامه در زمان امام حسن عسکری (ع) نیز ادامه یافت. بر همین اساس بنی عباس از این مسئله هراسان بود که مبادا امام از این طریق می خواهد شورشی علیه حکومت داشته باشد در صورتی که سیره امام چنین نبود بلکه ایشان شاگردان خود را بیشتر به صلح و آرامش دعوت می کردند لذا ایجاد شبکه ارتباطی وکالت و انتصاب نمایندگان در مناطق مختلف برای ترویج معارف دینی از زمان امام جواد (ع) بوده منتهی در دوره امام حسن عسکری (ع) منسجم تر و سیستمی تر شده بود و نمایندگان امام به صورت سلسله مطالب فعالیت های خود را انجام و مشکلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را بررسی و به دست امام حسن عسکری (ع) می رساندند.
ضمن اینکه به دلیل برخی سخت گیری ها و مشکلاتی که حکومت بنی عباس به وجود آورده بود، حضرت شخصا در منازل برخی از اصحاب حاضر می شدند و مشکلات وکلا و نایبان خود را بررسی می کردند. همچنین برای دعوت به خویشتن داری و پذیرش ولایت و غیبت امام زمان (ع) در مناطق مختلف نیز از پیک استفاده می کردند.
