با بروز کرونا همه افراد بر پیشگیری از ابتلا به این بیماری متمرکز اند، اما نکته قابل توجه این است که هشدارهایی درباره مصرف بی‌رویه این محلول‌ها وجود دارد.
جی پلاس، "دست ها را بشویید"، "ماسک بزنید" و " ضد عفونی کنید" از جمله عباراتی است که از همان روزهای آغازین اسفند با شیوع کرونا در کشور و شاید هم ماه‌های قبل از آن برای پیشگیری از ابتلا مکرر به گوش می‌رسید. اکثر قریب به اتفاق مردم همچنان به پیروی از این توصیه‌ها پایبندند؛ دستها را مداوم با صابون می‌شویند، همه جا ماسک می‌زنند و به وسایل مشکوک به آلودگی، محلول‌های ضدعفونی کننده الکلی اسپری می‌کنند. کار درست هم همین است، دانشمندان با آزمایش‌ها و مطالعات فراوان تقریبا مطمئنند که مواد بر پایه الکل ویروس را می‌کشد.
ایسنا نوشت، اما به دلایلی که شاید کاربرد آسان یکی از آنها باشد، استقبال مردم از محلول‌های ضدعفونی کننده الکلی به جای شست‌وشوی مداوم با صابون افزایش پیدا کرد که به طبع معایبی هم با خود به همراه دارد؛ طبق یکی از مطالعاتی که توسط پژوهشگران آلمانی در Journal of Hospital Infection منتشر شده است، استفاده از اسپری‌ها یا دستمال‌های ضدعفونی کننده روی پوست ممکن است باعث تحریک پوست و چشم شود. اسپری‌ها و دستمال‌های ضدعفونی کننده برای تمیز کردن سطوح است، نه افراد یا حیوانات.
بر اساس این پژوهش، پتانسیل تحریک کنندگی الکل‌هایی که معمولاً در داروهای ضد عفونی کننده دست استفاده می‌شود، بسیار کم است. اگر پوست از قبل تحریک شده باشد، به عنوان مثال با شوینده‌ها یا آب، در استفاده از الکل‌ها می‌توانند احساس سوزش کنند، اما واکنش آلرژیک نیست و به پوست آسیب نمی‌رساند، البته باید توجه داشت در استفاده طولانی مدت و ناصحیح یا به صورت ترکیب با مواد شیمیایی دیگر می‌توانند ایجاد حساسیت‌های پوستی و آلرژیک کنند.
سازگاری باکتری‌های بیماری‌زا با ضدعفونی کننده‌های الکلی
از سوی دیگر، این مصرف بی‌رویه خبر از یک سازگاری عجیب دارد؛ همانطور که در این مطالعه عنوان شده است ضد عفونی کننده‌های مبتنی بر الکل ده‌ها سال است که در بهداشت بیمارستان مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما تاکنون، انواع باکتری‌ها علائم غلبه بر این عوامل شست و شوی دست را نیز نشان داده‌اند. باکتری‌ها در حال مقابله هستند. هر کجا که یک روش را بارها و بارها تکرار کنیم، خواه در بیمارستان باشد یا در خانه یا هر جای دیگر، شما به باکتری‌ها فرصت می‌دهید تا خود را سازگار کنند.
سویه‌های جدید تحمل بیشتری نسبت به الکل‌های موجود در ضد عفونی کننده‌ها دارند. یک مطالعه جدید که توسط Peter Doherty Institute for Infection and Immunity and Austin Health۲ منتشر شده است، نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۰ سویه‌های انتروکوکوس فاسیوم، یک باکتری بیماری‌زای مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی، ظهور کرده‌اند که ۱۰ برابر تحمل بیشتری نسبت به الکل دارند.
طبق این مطالعه، باکتری‌های انتروکوک که جزئی طبیعی از باکتری‌های روده انسان هستند، در بیمارستان‌ها شیوع بیشتری پیدا می‌کنند و می‌توانند باعث عفونت‌هایی شوند که درمان آنها بسیار مشکل است. یکی از گروه‌های انتروکوک که ایجاد مشکلات جدی می‌کند دسته‌ای از آنهاست که مقاومت کننده به آنتی بیوتیک وانکومایسین هستند. این باکتری‌ها به عنوان انتروکوک‌های مقاوم به ونکومایسین (VRE) شناخته می‌شوند. خصوصاً برای بیمارانی که تحت درمان با آنتی بیوتیک قرار می‌گیرند، خطرناک است، زیرا دارو میکروبیوم روده آنها را از بین می‌برد.
همچنین در این مقاله آمده است: این پایان بهداشت بیمارستان‌ها نیست، روش موجود یکی از موثرترین روش‌های کنترل عفونت است که در سراسر جهان معرفی شده است، اما نمی‌توانیم فقط به ضد عفونی کننده‌های مبتنی بر الکل اعتماد کنیم و برای مقابله با برخی از باکتری‌ها، مانند VREو دیگر باکتری‌ها به اقدامات و سیاست‌های تکمیلی نیاز داریم. برای بیمارستان این رژیم‌های بهداشتی ضد عفونی، شامل استفاده از ضد عفونی‌کننده‌های جایگزین، ممکن است مبتنی بر کلر باشد. همچنین سطح اضافی کنترل عفونت، که فقط به مواد ضد عفونی کننده مبتنی بر الکل وابسته نباشند نیز لازم است. در نتیجه این می‌تواند یک نگرانی نوظهور باشد: "باکتری‌های مقاوم در برابر الکل".
خطرات احتمالی محلول‌های ضدعفونی کننده خانگی
دانشمندان در این مطالعه در خصوص افزایش تعداد گونه‌های باکتریایی مقاوم در برابر آلودگی‌ها بر اثر استفاده بیش از حد محصولات و ضدعفونی کننده‌ها نیز هشدار دادند؛ اگرچه این یافته‌های اولیه هستند، اما در نظر گرفتن معنای باکتری‌های مقاوم در برابر الکل در محیط‌های بالینی مهم است. این نگرانی وجود دارد که استفاده بیش از حد ناگهانی در تمیز کردن محصولات و ضدعفونی کننده‌های دست در طی شیوع همه‌گیری منجر به افزایش تعداد گونه‌های باکتریایی مقاوم در برابر میکروبی می‌شود که با آن روبه‌رو هستیم.
همچنین در این مطالعه آمده است، این فشار بیشتر بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی که در حال حاضر درحال مبارزه هستند، وارد می‌شود و احتمالاً منجر به مرگ بیشتر می‌شود. علاوه بر این، مشکل می‌تواند مدت‌ها پس از پایان همه‌گیری کنونی ادامه یابد. بدتر اینکه "متخصصان" اینترنت و رسانه‌های اجتماعی در مورد ساخت مواد ضدعفونی کننده دست خانگی که ادعا می‌کنند می‌توانند ویروس را از بین ببرند، مشاوره می‌دهند که برای اکثر این محصولات، هیچ مدرک علمی در مورد موثر بودن آنها وجود ندارد. همچنین هیچ گونه اثرات جانبی احتمالی ناشی از استفاده از آنها در نظر گرفته نشده است. آنچه ما می‌دانیم این است که بسیاری از این محصولات خانگی حاوی موادی مانند الکل هستند که دارای مقدار ضد باکتری در مقادیر مناسب هستند. هر چیزی که ضد باکتری باشد، می‌تواند مقاومت ضد میکروبی را افزایش دهد.
ضدعفونی‌کننده‌های الکلی DNA را هم نشانه می‌گیرند!
طبق گفته متخصصان، آسیب به DNA نیز از دیگر مواردی است که پژوهشگران از آن به عنوان عارضه استفاده بی رویه از محلول های ضدعفونی کننده بر پایه الکل، یاد کرده‌اند؛ نگرانی موجود این است که میکروارگانیسم‌های بیشتری در نتیجه جهش‌های ناشی از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی موجود در مواد تمیز کننده فروشگاهی و خانگی و محصولات ضدعفونی کننده دست، می‌توانند مقاوم شوند. بسیاری از این موارد (از جمله فنل‌ها و پراکسید هیدروژن) پتانسیل آسیب زدن یا تغییر DNA دارند و بعضی اوقات به عنوان عوامل ژنوتوکسیک شناخته می‌شوند.
همچنین بر اساس مطالعات، ترکیبات رایج بسیاری از مواد تمیز کننده و ضدعفونی کننده‌های دست شامل الکل‌ها، ترکیبات آمونیوم کواترنر، فنل‌ها، پراکسید هیدروژن، سورفاکتانت‌ها، کلرید بنزالکونیوم و تریکلوزان است. استفاده از برخی از این ترکیبات قبلاً به افزایش مقاومت ضد میکروبی مرتبط بوده است.
تلاش ما برای محافظت از خود در برابر COVID-۱۹ همچنین ممکن است محیطی ایجاد کند که حتی میکروارگانیسم های مقاوم در برابر ضد میکروب نیز بیشتر ظهور کنند. با توجه به اینکه مقاومت ضد میکروبی در حال حاضر باعث بیش از ۷۰۰ هزار مرگ سالانه در سراسر جهان می شود، مهم است که برای جلوگیری از تأثیر بیشتر با احتیاط رفتار کنیم.
محلول‌های ضد عفونی‌کننده هم پروتکل مصرف دارند!
از زمان شروع همه‌گیری کرونا ویروس، دانشمندان و دولتها در مورد بهترین روش‌های بهداشتی برای حافظت از خود به مردم توصیه می‌کردند. این توصیه باعث افزایش چشمگیر در فروش و استفاده از محصولات تمیز کننده و ضد عفونی کننده دست شده است.
متأسفانه، این دستورالعمل‌ها به ندرت با مشاوره در مورد استفاده از آنها با مسئولیت پذیری یا عواقب سوء استفاده از آنها همراه هستند. اما همانند استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک‌ها، استفاده بیش از حد از محصولات تمیز کننده و ضد عفونی کننده‌های دست می‌تواند منجر به مقاومت ضد میکروبی در باکتری‌ها شود.
به جای بی اعتبار کردن اثر ضد عفونی کننده‌های مبتنی بر الکل، مطالعات نشان می‌دهند که بسیاری از افرادی که از این محصولات استفاده می‌کنند، برای از بین بردن کامل آثار باکتری‌ها، دست خود را برای مدت زمان کافی به هم نمی‌مالند و پروتکل صحیح شست و شوی دست را هنگام استفاده از این ضدعفونی کننده‌ها انجام نمی‌دهند، در نتیجه کارآمدی آنها را از بین می‌برند. مدت زمان مطلوب توصیه شده ۲۰ تا ۳۰ ثانیه است.
با ضدعفونی کننده‌ها مطابق تجویز دارویی برخورد کنید
در نتیجه اطلاع‌رسانی صحیح در خصوص نحوه درست مصرف، نگهداری و موارد هشدار در خصوص این مواد باید توسط دولتها و رسانه‌ها صورت گیرد. همچنین توجیه افراد به تغییر دیدشان به این مواد ضد عفونی نیز مهم است که باید این مواد را همچون مواد دارویی در نظر بگیرند و هنگام استفاده از ضد عفونی کننده‌های دستی و مواد تمیز کننده، مطابق تجویز دارویی با آنها رفتار کنند.
افراد باید از رقیق کردن یا ترکیب محصولات از پیش آماده شده با سایر محصولات خودداری کنند و فقط مواد بهداشتی و تمیز کننده خانگی را با استفاده از دستورالعمل‌های سایت‌های دولتی یا فروشگاه‌های معتبر تهیه کنند. مهم ترین مورد آگاهی افراد و مردم در نحوه استفاده از این موارد است که با استفاده از رسانه‌ها می‌تواند صورت گیرد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در پایان این پژوهش آمده است: با توجه به اینکه میزان استفاده از این مواد در پی همه گیری کووید-۱۹ به شدت بالا رفته و مطالعات موجود در خصوص مقاومت باکتری‌ها و ارگانیسم‌های مختلف در برابر ضدعفونی کننده‌های بر پایه الکل بسیار محدود یا در بازه‌های زمانی کوتاه صورت گرفته است، پیشنهاد می‌شود بررسی‌های جامع در اشکال جامع و زمان‌بندی طولانی در خصوص تغییرات هم فلورهای دست انسان و هم مقاومت احتمالی در باکتری‌های مختلف مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد و پس از آن نیز به نظر می‌رسد تحقیقاتی در مورد مواد جایگزین که اثربخشی مناسب را داشته باشند، مورد نیاز است.
منابع:
۱) Loffler H, Kampf G, Hand Disinfection: How Irritant are Alcohols? Journal of Hospital Infection, ۲۰۰۸; ۷۰(S۱): ۴۴-۴۸.
۲) Pidot S, Gao W, Buultjens A, Monk I, Guerillot R, Carter G, Lee J, Increasing Tolerance of Hospital Enterococcus Faecium to Handwash Alcohols, Science Translational Medicine, ۲۰۱۸; ۱۰(۴۵۲)
