شیوه نامه بازگشایی مدارس در سال تحصیلی 1399-1400 از سوی وزارت آموزش و پرورش ابلاغ شد.
به گزارش جی پلاس، متن شیوه نامه بازگشایی مدارس در سال تحصیلی پیش رو به شرح زیر است:
یکی از ویژگی های سال جدید تحصیلی در جهان و کشور ما نگرانی از شیوع بیماری کووید 11 است و اظهارنظرها حاکی از ضرورت برنامه ریزی برای وضعیت های متغیر است. عدم قطعیت و ناپایداری شرایط ایجاب میکند تا برنامه ریزی ها در عرصه های مختلف از انعطاف برخوردار باشد تا خدمت رسانی نهادها و دستگاه ها با کمترین وقفه ممکن روبه رو شود و امکان ارائه خدمات موثر و فراگیر در هر زمانی میسر باشد. بهداشت، ایمنی و سلامتی دانش آموزان و معلمان در سال تحصیلی -1399 1400 اولویت اصلی وزارت آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش در شرایط موجود با تعامل با ستاد ملی مقابله با کرونا و درمان آخرین اطلاعات و راهنمایی های مربوط به مسائل بهداشتی مدارس را دریافت و اجرا خواهد کرد.
آموزش و پرورش در ماه های گذشته موضع فعال و موثری را در ارائه خدمات آموزشی در پیش گرفت. تجارب به دست آمده از گذشته و ملاحظه و مطالعه تجارب جهانی تصویر روشنتری را برای برنامهریزی در وضعیت نامعلوم برای ما پدید آورده است. از اسفند 1399که شیوع ویروس کووید 11 منجر به تعطیلی مدارس در کشور شد، مسائلی چون زمان بازگشایی مجدد، نحوه برگزاری امتحانات، روشهای متنوع ارائه آموزش و... از موضوعاتی بود که برنامه ریزی های ما را تحت تاثیر جدی قرار میداد و توانستیم با تلاش همکاران، مبتنی بر وضعیت های مختلف تا حدود قابل توجهی آموزش را در محیط های مختلف استمرار بخشیده و اجازه ندهیم شرایط غافلگیر کننده، توقف غیر قابل جبرانی را در آموزش دانش آموزان به وجود آورند.
اکنون شناخت و تجارب در سطح ستادی و استانی و منطقهای در اختیار ما بوده و میتوانیم مبتنی بر این شناخت برنامه ریزی مطلوب تری انجام دهیم. ویژگیهای این برنامهریزی مانند گذشته برخورداری از انعطاف لازم برای رو به رو شدن با شرایط پایدار فعلی و عدم قطعیت است.
مدارس با اتخاذ تدابیر مناسب قادر خواهند بود جریان تربیت و یادگیری را در هر شرایطی استمرار بخشیده و با شناخت دقیق مخاطب و بهرهگیری از روشهای مختلف، ضمن تقویت کیفیت یادگیری دانش آموزان از طریق بهبود روشهای تجربه شده امکان رصد و پایش ارائه خدمات را بیش از پیش در اختیار گرفته و نظارت خود را برای اطمینان از پوشش صد درصدی دانش آموزان ثبت نام شده افزایش دهد.
با توجه به شرایط حاضرر با استفاده از روش پسا برنامه ریزی، با در نظر گرفتن فرض های متفاوت، اقدامات متناسب در هر وضعیت را پیش بینی کرده و برای اجرای آن آماده می شویم. آموزش و پرورش برنامه بازگشایی مدارس در سال تحصیلی 1399-1400 را مدون کرده و پروژه مهر سال تحصیلی آتی را آغاز نموده است. در این دستورالعمل با بهره گیری از روش سناریو نگاری، ضمن خلق سناریوهای متفاوت برای وضعیت های متفاوت (سفید – زرد- قرمز) تلاش داریم با رویکرد کنشگرایانه تا حد امکان این بدیل ها را به طور مناسب پوشش دهیم.
تعاریف و مفاهیم:
آموزش حضوری و چهره به چهره:
نوعی از آموزش است که برای وضعیتی با حضور آموزش دهنده و آموزش گیرنده در یک مکان (کلاس) و در زمان معین، به صورت چهره به چهره طراحی و ارائه میشود و در آن امکان کنش و واکنش متقابل بین یاددهنده و یادگیرنده وجود دارد.
آموزش از راه دور:
آموزش از راه دور نوعی فرآیند آموزشی شناخته شده است که طی آن صرف نظر از محدودیت های زمانی و مکانی، تمام یا بخشی از آموزش از طرف یاددهنده (معلم) به یادگیرنده (دانش آموز) ارائه می شود. امکان آموزش افراد در هر زمان و هر مکان از ویژگیها و قابلیتهای شاخص این نوع از آموزش به شمار میرود. در این نوع از آموزش الزاماً یادگیرنده و یاددهنده به صورت فیزیکی در یک زمان و یک مکان مشخص حضور ندارند و قابلیتها، ابزارها و برنامه های آموزشی متعددی را برای استفاده در هر شرایطی به خدمت میگیرد. آموزشهای تلویزیونی، آموزشهای مجازی، ارائه بسته های آموزشی از انواع شناخته شده آموزش از راه دور هستند که بر حسب میزان حضور معلم و دانش آموز در فرایند آموزش، طیفی از آموزش های نیمه حضوری تا غیر حضوری را در بر میگیرد:
آموزشهای غیر حضوری: از جمله معروفترین انواع آموزش از راه دور هستند که بدون الزام به حضور فیزیکی معلم و دانش آموز در یک مکان مشخص، با استفاده از رسانه های نوشتاری، صوتی، تصویری، الکترونیکی، وسایل ارتباطی صورت میگیرد و آموزش برندگان با استفاده از مطالب خودآموز مانند کتاب، فیلم، جزوه، درسنامه، و نظایر آن، یادگیری های خود را توسعه میدهند.
آموزش نیمه حضوری: شیوهای از آموزش است که بخشی از آن به صورت حضوری در کلاس درس و بخشی دیگر به صورت غیر حضوری و از راه دور و از طریق رسانه های آموزشی یا ارسال منابع درسی از قبیل کتاب ها،جزوه ها، چند رسانه ای ها یا فناوری اطلاعات و ارتباطات و نظایر آن ارائه میشود.
رویکرد یادگیری ترکیبی:
رویکرد یادگیری ترکیبی، راهکار میانی بین آموزش معلم محور یا همان آموزش سنتی صِرف و آموزش مجازی یا دانش آموز محور است و بهترین قالبهای یادگیری هر دو روش (حضوری و مجازی) را ارائه میدهد . در واقع این رویکرد چندین روش ارائه مواد آموزشی و یا منابع آموزش آنلاین را با آموزشهای معلم ترکیب میکند و این فرصت را فراهم می آورد تا یاد دهنده و یادگیرنده با توجه به شرایط پیش آمده و امکانات در دسترس بین دنیای آموزش مجازی و فیزیکی به نسبت های مختلف در حرکت باشند. این رویکرد، آموزش شخصی سازی شده را به نوعی محقق میسازد.
آموزش الکترونیکی:
مجموعه وسیعی از نرم افزارهای کاربردی و روشهای آموزشی شامل آموزش مبتنی بر تلویزیون و رایانه، آموزش مبتنی بر وب، کلاسهای مجازی و غیره است.
شبکه آموزشی دانش آموز (شاد):
بستری مجازی برای ارائه آموزشهای الکترونیکی به دانش آموزان با مالکیت انحصاری وزارت آموزش و پرورش است که مجموعه وسیعی از نرم افزارهای کاربردی و روشهای آموزشی شامل آموزش مبتنی بر رایانه، آموزش مبتنی بر وب، کلاس های درس مجازی و غیره را برای مدیران، معلمان، دانش آموزان و والدین با سطوح دسترسی متفاوت فراهم می آورد.
تنها پلتفرم رسمی و مورد تأیید آموزش و پرورش است که در حال حاضر به عنوان بزرگترین شبکه اجتماعی ملی«شاد» آموزشهای تعاملی مجازی را در محیطی ایمن و قابل پایش میسر ساخته است.
آموزش تراکمی(تجمیعی):
به روشی گفته میشود که طی آن آموزش یک درس یا کارگاه متناسب با برنامه درسی به صورت فشرده و پیوسته در طول چند روزبه شیوه حضوری انجام میشود.
وضعیت های سه گانه سفید، زرد، قرمز
با ورود ویروس کرونا به ایران، مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا به تبعیت از سازمان بهداشت جهانی و به منظور مدیریت هر چه بهتر شهرها و استانها نسبت به شیوع بیماری، کشور را با رنگ هایی مشخص و تقسیم بندی کردند. در واقع بر اساس این رنگها که عبارتند از سفید، زرد و قرمز، در استان ها و شهرستان ها میتوان میزان ابتلاء، مرگ و میر و شیوع ویروس را تشخیص داد. با توجه به این که وضعیت تعطیلی و یا دایر بودن مدارس در شرایط بحران همهگیری کرونا تابع این شرایط است، در شیوهنامه حاضر برنامههای آموزش و پرورش متناسب با هر وضعیت پیشبینی و ابلاغ شده است:
وضعیت سفید : رنگ سفید نشانه عادی بودن شرایط از حیث شوع و گسترش کرونا است. در استانها و شهرستان هایی که از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا عنوان وضعیت سفید به آن ها اطلاق شده است، فعالیت های آموزشی و تربیتی به شیوه ضروری آغاز شده و استمرار می یابد.
با این حال، با توجه به سیاست «رویکرد یادگیری ترکیبی» استفاده از آموزش مجازی مورد توجه بوده و با بهره گیری از همه امکانات موجود، درصدی از آموزش ها متناسب با دوره تحصیلی به صورت آموزش مجازی ارائه خواهد شد.
وضععیت زرد : رنگ زرد نشان از حد متوسط شیوع کرونا و میزان ابتلاء و مرگ و میر ناشی از آن در پهنه جغرافیای کشور است. با توجه به این که در این و ضعیت به دلیل اعمال سیاست فاصله گذاری اجتماعی، تداوم فعالیت آموزشی و تربیتی مدارس به شیوه حضوری و با تمام ظرفیت مقدور نخواهد بود، مدرسه ناگزیر است با تدابیری چون تقلیل تراکم دانش آموزان در کلاسهای درس و یا زوج و فرد کردن حضور دانش آموزان، جریان یادگیری را مدیریت کند. در این صورت متنا سب با شرایط حداقل 51 در صد آموزش ها در ب ستر مجازی ارائه خواهد شد.
وضعیت قرمز : رنگ قرمز حاکی از وخامت اوضرراع به لحاظ شیوع ابتلاء و مرگ و میر است که همانند دو وضعیت پیشین تشخیص آن در صلاحدید ستاد ملی مقابله با کرونا است. در این وضعیت حضور دانش آموزان در مدارس مقدور نخواهد بود و آموزش و پرورش به طور کامل از ظرفیتهای« آموزش مجازی » برای ادامه آموزش و یادگیری بهره خواهد برد. در این نوع از آموزش لازم ا ست مدرسه و معلم برنامه در سی را به صورت غیرحضوری و در بستر مجازی و یا با استفاده از فرصت هایی چون مدرسه تلویزیونی، آموزش مجازی در بستر «شاد» و یا بسته های آموزشی و سایر ابزارهای آموزش از راه دور برای مناطقی که دسترسی به اینترنت با کیفیت مقدور نیست، ارائه و مدیریت نماید.
اهداف:
این شیوه نامه در جهت ایجاد هماهنگی کلیه عوامل سهیم و موثر در شروع و تداوم جریان آموزش و یادگیریدر جهت تحقق اهداف زیر و با اولویت آموزش های حضوری - رسمی و عمومی در سال تحصیلی 1399-1400 تدوین و ابلاغ شده است.
1-شروع به هنگام سال تحصیلی جدید و تداوم جریان تربیت و یادگیری.
2- پوشش تحصیلی کلیه لازمالتعلیمان )به خصوص مناطق کمتر برخوردار و لازم التوجه) جهت دسترسی به آموزش و یادگیری با کیفیت مناسب.
3- حفظ امنیت و سلامت دانش آموزان و ایجاد آرامش در خانوادهها.
4- وحدت مدیریت و ایجاد انسجام و انعطاف و هماهنگی لازم برای تغییر از یک وضعیت به وضعیت دیگر.
5- تنوع بخشی به روشهای آموزشی و تربیتی با تاکید بر آموزش مجازی.
اصول حاکم:
صرف نظر از این که آموزش و پرورش در چه شرایطی جریان دارد، اصول بنیادینی وجود دارد که ضرورت دارد سرلوحه تمامی فعالیتهای آموزشی و مورد توجه همه مسئولان و کارگزاران نظام آموزشی قرار گیرد. این اصول همواره ثابت که زمینه دستیابی به اهداف را محقق می سازند عبارتند از:
تضمین سلامت و بهداشت جسمانی و روانی دانش آموزان.
- ارائه ی برنامه ی درسی قصد شده به دانش آموزان و تحقق زمان مصوب آموزشی.
- ایجاد انعطاف لازم در مقررات و ضوابط اداری، مالی و آموزشی.
- استفاده از فناوری های نوین برای استمرار آموزش و یادگیری در طول سال تحصیلی.
- استفاده از مشارکت کلیه دستگاه ها، نهادهای مردمی و خانواده ها.
- بهبود مستمر کیفیت آموزش و یادگیری.
- جلوگیری از افت کیفیت آموزش و ایجاد شکاف آموزشی بین مناطق کشور.
- حداکثر استفاده مطلوب از ساعت موظفی معلمان.
- پرهیز از ایجاد هزینه های غیرمتعارف برای خانوادهها و دولت.
- استفاده از محصولات، خدمات و فناوریهای بومی و امن.
سیاست های اجرایی مهم :
رعایت پروتکلهای بهداشتی و فاصلهی اجتماعی: رعایت دستورالعمل های بهداشتی که توسط وزارت بهداشت و درمان تدوین و ابلاغ می گردد، الزامی است.
الف) این دستورالعمل ها را باید از منابع رسمی( از طریق بخشنامه یا پورتال وزارت متبوع) دریافت و به همه عوامل سهیم و موثر اطلاع رسانید کنید.
ب) باید به دانش آموزان بیاموزید که فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک را در مسیر مدرسه، در زمان ورزش، زنگ تفریح و... رعایت کنند.
پ) به همکاران یادآوری شود، در زمان استراحت و جلسات شورای معلمان فاصله گذاری را رعایت نمایند.
گروهبندی مخاطبان: باید تعداد دانش آموزان و معلمانی که با هم در یک زمان و مکان (کلاس، کارگاه) در تماس چهره به چهره هستند، تا حد امکان به حداقل ممکن برسانید برای تحقق این مورد بایستی:
الف) دانش آموزان به نحوی گروهبندی شوند که فاصلهی اجتماعی مورد تاکید در دستورالعملهای بهداشتی رعایت گردد.
ب) دانش آموزانی که در یک روز در کلاس نیستند باید به نحوی مدیریت شوند که مشغول به انجام کارهای مرتبط با برنامه درسی خود باشند.
پ) معلمان باید برنامه هایی را تهیه کنند که بتوانند از طریق آن متناسب با حضور دانش آموزان در کلاس و در فضای مجازی، فعالیت های یادگیری آنها را پوشش دهند.
فرصت ها و قالب های عرضه آموزش: آموزش در سه وضعیت متحمل به یک یا ترکیبی از فرصت های زیر عرضه خواهد شد:
الف) آموزش حضوری در کلاس و مدرسه.
ب) آموزش در بستر شبکه آموزشی دانش آموز.
ج) آموزش در مدرسه تلویزیونی ایران) شبکه آموزش، شبکه قران، شبکه چهار، رادیو و ...).
د) آموزش تجمیعی همراه با ارسال بسته های یادگیری خودآموز.
ه) سیستم های مدیریت یادگیری ویژه مدارس خاص که مورد تایید و نظارت آموزش و پرورش است.
شبکه سازی، تعامل و نظارت: ارتباط و تعامل عوامل و عناصر سهیم و موثر در بازگشایی مدارس و تداوم جریان یادگیری و آموزش، رکن اصلی موفقیت برنامههاست. بر این اساس باید اطمینان های زیر حاصل شود.
الف) هر سطحی از مدیریت (ستاد، استان، منطقه و مدرسه) باید با کلیه عوامل زیر مجموعه خود به طور مستمر در ارتباط و تعامل بوده و قادر باشد پیام ها ، توصیه ها و دستورالعمل های جدید را با فوریت، در بستری قابل اعتماد منتقل نماید.
ب) هر سطحی از مدیریت (ستاد، استان، منطقه و مدرسه) باید اطمینان حاصل کند که عوامل اجرایی زیر مجموعه پیام ها را به درستی دریافت کرده و بازخورد مناسب را داده است.
پ) هر سطحی از مدیریت(ستاد، استان، منطقه و مدرسه) باید مطمئن شود توصیه ها و دستورالعمل ها به خوبی و بدون نقص اجرا شده و نتایج مورد نظر حاصل شده است.
نقشها و مسئولیتها
ستاد
ستاد وزارت متشکل از همه معاونان وزیر و روسای سازمانهای تابعه، مراکز و ادارات کل ستادی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی، سازمان بسیج فرهنگیان، انجمن اولیاء و مربیان، سازمان بسیج دانش آموزی و سازمان و مجلس دانش آموزی به مدیریت و راهبری وزیر آموزش و پرورش علاوه بر نقشها و مسئولیتهای اختصاصی، شش نقش کلیدی شامل:
راهبری و تامین زیرساختها هماهنگی در سطح ملی سیاستگذاری و نهادسازی در خصوص بازگشایی ارائه بازخوردها و ارزشیابی، کنترل و بازخورد هدایت و تامین منابع مدارس را بر عهده دارد که متناسب با شرایط و اقتضائات کشور به ایفای تعهدات خود اقدام خواهند کرد.
اداره کل آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش متشکل از معاونان، مدیرکل نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس، دانشگاه فرهنگیان، مدیر کانون پرورش و فکری کودکان و نوجوانان، شوراها، تشکل ها و گروههای علمی و آموزشی معلمان، مدیران آموزش و پرورش شهرستانها، مناطق و نواحی استان با مسئولیت مدیرکل آموزش و پرورش استان، علاوه بر نقش و مسئولیت اختصاصی، عهده دار وظایف زیر هستند که باید با احساس مسئولیت و هماهنگی کامل نسبت به انجام آن اقدام نمایند:
آسیب شناسی دقیق از مدیریت و نحوه ارائه آموزشهای حضوری و غیرحضوری اسفندماه تا خردادماه گذشته و تدابیر لازم برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت و استفاده بهینه از همه فرصتهای موجود استان.
بررسی دقیق وضعیت استان از حی دسترسی کلیه لازمالتعلیمان به آموزش، اتخاذ تدابیر حمایتی و مداخله به هنگام برای رفع موانع دستیابی فراگیران به آموزش ، به طوری که هیچ دانش آموزی خارج از پوشش آموزشی نماند.
بررسی دقیق وضعیت نیروی انسانی، شناسایی مناطق دارای کمبود شدید و اتخاذ تدابیر لازم برای تامین نیروی مورد نیاز، در چارچوب شیوهنامه ساماندهی نیروی انسانی، به طوری که هیچ کلاس بدون معلم نباشد.
ایجاد شبکه ارتباطی فراگیر، پایدار و مطمئن با کلیهی مدیران تابعه و برنامهریزی برای توجیه و آموزش مستمر آنها و اجرای مانورهای متعدد برای حفظ و ارتقاء آمادگی مدیران برای شروع سال تحصیلی.
آموزش و آمادهسازی افکار عمومی و به خصوص والدین برای تبیین چرایی و چگونگی مدیریت و راهبری کلاسها و مدارس در هر کدام از وضعیتها و نحوه انتقال از یک وضعیت به وضعیت دیگر با بسیج همه رسانههای ارتباطی استان.
سازماندهی معلمان با تجربه و متخصص برای تولید محتوای آموزشی با کیفیت جهت ارائه در بستر شاد، صدا و سیما یا بسته های آموزشی.
شناسایی ظرفیتها و ایجاد هماهنگی کلی برای تامین و تحویل مواد ضد عفونی کننده و بهداشتی برای مدارس.
تهیه اطلس مناطقی که تحت پوشش صدا و سیما یا نرمافزار شاد نبوده و اتخاذ تدابیر لازم برای تداوم آموزش و یادگیری دانش آموزان این مناطق با روشهای جایگزین از قبیل آموزش حضوری تراکمی یا ارسال بسته های یادگیری.
شناسایی دقیق دانش آموزانی که به دلیل نداشتن سخت افزار مناسب (تلویزیون، گوشی هوشمند، رایانه) امکان دسترسی به آموزشها را ندارند و سازماندهی کمکهای خیرین و دستگاههای اجرایی برای تامین سختافزار مناسب.
تعیین اعضای شورای معاونان اداره کل به عنوان معین هر کدام از شهرستانها، مناطق و نواحی و پایش مستمر و مداوم روند آمادهسازی و تداوم جریان آموزش در هر کدام از مناطق .
اداره آموزش و پرورش شهرستان / منطقه / ناحیه
اداره آموزش و پرورش متشکل از معاونان، کارشناسان، راهبران آموزشی، شوراها، تشکلها و گروههای علمی و آموزشی معلمان، بسیج فرهنگیان و دانش آموزی، مدیران مدارس شهرستانها، ناحیه و منطقه با مسئولیت مدیر آموزش و پرورش شهرستان/ناحیه/منطقه، عهدهدار وظایف زیر هستند که باید با حضور مستمر، تلاش و جدیت مداوم، هماهنگی و تبعیت از سیاستهای ابلاغی، اقدام نمایند:
1- بررسی دقیق عملکرد شهرستان در فاصله اسفند تا خردادماه گذشته در خصوص نحوه ارتباط با مدیران مدارس، نحوه مدیریت عرضه آموزش در تمام نقاط شهرستان و تجارب مفید ناشی از نظارت و کنترل فرایند آموزشی و تدابیر لازم برای رفع نارسایی ها.
2- بررسی دقیق وضعیت شهرستان منطقه یا ناحیه از حی دسترسی کلیه لازمالتعلیمان به مدرسه، اتخاذ تدابیر حمایتی و مداخله به هنگام برای رفع موانع حضور فراگیران در کلاسها ، به طوری که هیچ دانش آموزی خارج از مدرسه نماند.
3- بررسی دقیق وضعیت نیروی انسانی، شناسایی نقاط دارای کمبود شدید و اتخاذ تدابیر لازم برای تامین نیروی مورد نیاز، در چارچوب شیوهنامه ساماندهی نیروی انسانی، به طوری که هیچ کلاس بدون معلم نباشد.
4- برنامه ریزی برای تامین و توزیع درست و عادلانه مواد ضد عفونی کننده و بهداشتی مدارس با مشارکت شورای آموزش و پرورش شهرستان و خانواده ها.
5- ایجاد شبکه ارتباطی فراگیر، پایدار و مطمئن با کلیهی مدیران مدارس و برنامهریزی برای توجیه و آموزش مستمر آنها و اجرای مانورهای متعدد برای حفظ و ارتقاء آمادگی مدیران برای شروع سال تحصیلی.
6- اتخاذ تدابیر لازم برای استمرار فعالیتهای مدارس در طول هفته برای انجام ثبت نام و توجیه والدین در خصوص نحوه ارائه آموزش در هر کدام از وضعیتهای سفید، زرد و قرمز.
7- شناسایی و معرفی معلمان با تجربه و متخصص برای تولید محتوای آموزشی با کیفیت جهت ارائه در بستر شاد، صدا و سیما یا بسته های آموزشی.
8- شناسایی مدارسی که تحت پوشش صدا و سیما یا نرمافزار شاد نیستند و تعیین روش آموزش و یادگیری جایگزین متناسب با شرایط و اقتضائات جغرافیایی و فرهنگی
9- شناسایی دقیق دانش آموزانی که به دلیل نداشتن سخت افزار مناسب(تلویزیون، گوشی هوشمند، رایانه) امکان دسترسی به آموزشها را ندارند.
10- شناسایی مدارس و کلاسهایی که امکان ارائه آموزشهای حضوری را دارند.
11- سازماندهی کارشناسان و راهبران برای تعامل مستمر با مدیران و معلمان مدارس در هر کدام از وضعیتهای سه گانه سفید، زرد و قرمز در طول سال تحصیلی و رصد و پایش مستمر فعالیت مدارس.
مدرسه
مدرسه رکن اصلی بازگشایی مطلوب مدارس در سال تحصیلی آینده و عنصر کلیدی تداوم و استمرار آموزش و یادگیری در طول سال تحصیلی در وضعیتهای سهگانه و روشهای آموزشی مختلف محسوب می شود و متشکل از کلیه معاونان، مربیان، معلمان، شورای مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان، شورای دانش آموزی، بسیج دانش آموزی و انجمن اسلامی دانش آموزی است که با مسئولیت مدیر مدرسه، علاوه بر وظایف محوله قبلی، عهده دار مسئولیتهای زیر است:
1- حضور مداوم و فعال مدیر و کلیه همکاران در شبکه آموزشی دانش آموز (شاد) به عنوان بخشی از محیط کار.
2- شناسایی، ثبت نام، آموزش و نگهداشت کلیه دانش آموزان مدرسه و عضویت آنها در شاد.
3- اصلاح اطلاعات و مشخصات همکاران و دانش آموزان مدرسه در سناد برای تشکیل کلاسها در بستر شاد.
4- تعیین روش دسترسی دانش آموزان به هرکدام از روش های آموزشی، متناسب با شرایط و اقتضائات هر کدام از آنها.
5- پایش مستمر کیفیت ارتباط و تعامل دانش آموزان با معلمان و دبیران و کنترل مستمر و مداوم جریان آموزش تک تک دانش آموزان با روشهای ذکر شده در وضعیت های سه گانه.
6- تعامل و ارتباط با خانوادهها و دانش آموزان با استفاده از فرصتهای مختلف حضوری، غیرحضوری و مجازی.
7- ضدعفونی مستمر کلاسها، سرویسهای بهداشتی و محیط مدرسه با مشارکت اولیاء و نهادهای مسئول.
8- نظارت بر وضعیت بهداشتی سرویسهای ایاب و ذهاب دانش آموزی و توجیه والدین.
9- تعامل مستمر با راهبران آموزشی، کارشناسان معین و مسئولان ادارات آموزش و پرورش.
10 حضور مستمر مدیر و کارکنان اجرایی مدرسه در محل کار در تمام روزهای کاری هفته در تمام وضعیت ها.
برنامه آموزش و یادگیری در مدارس دوره پیش دبستانی و ابتدایی
ملاحظات اجرایی دوره پیش دبستانی و ابتدایی:
با توجه به مصوبه ستاد ملی مدیریت کرونا، فعالیت رسمی مدارس در سال تحصیلی 1399-1400 اعم از حضوری یا غیرحضوری از 15 شهریورماه 1399 ، با رعایت شرایط و ضوابط اعلام شده در این دستورالعمل، آغاز خواهد شد.
آموزشهای لازم به عوامل اجرایی و آموزشی به ویژه معلمان و مربیان پیشدبستان، برای روش های متنوع ارائه خدمت تا قبل از آغاز سال تحصیلی به اتمام برسد. این آموزشها می تواند در بستر سامانه آموزشی دانش آموز(شاد) به صورت متمرکز انجام می شود. ادارات کل آموزش و پرورش استان و مناطق نیز می توانند آموزش های تکمیلی در این زمینه داشته باشند.
برنامه ریزی، نظارت و کنترل لازم برای ثبت نام دانش آموزان و نوآموزان و استفاده از خدمات ارائه شده در سامانه آموزشی دانش آموز (شاد) توسط مدیر مدرسه انجام می شود.
در مورد هر منطقه صورت میگیرد. لذا شورای مدرسه « ستاد ملی مبارزه با کرونا » تغییر وضعیت مطابق با اطلاعیه های متناسب با شرایط مدارس و دانش آموزان و نوآموزان و با تاکید بر جداول ذکر شده ، نحوه تغییر وضعیت و ایفای
وظایف و نقش های جدید را مدیریت خواهد کرد.
در تنظیم قرارداد سرویس ایاب و ذهاب دانش آموزان و نوآموزان، پیشبینیهای لازم در خصوص آثار ناشی از تغییر احتمالی وضعیت (سفید، زرد، قرمز) در ضمن سال تحصیلی، موردتوجه قرار گیرد.
در وضعیت زرد و در صورت ضرورت، تقسیم دانش آموزان و نوآموزان یک کلاس به دو گروه به منظور رعایت فاصله گذاری، الزامی است. مدیر مدرسه موظف است، دانش آموزان و نوآموزان هرکلاس را ( با توجه به مساحت کلاس و تعداد دانش آموز و نوآموز) به گونهای توزیع نماید که رعایت حداقل فاصله مورد انتظار مطابق پروتکلهای بهداشتی، امکان پذیر باشد. بنا براین ممکن است در وضعیت زرد، مدارس با حضور تمام یا بخشی از دانش آموزان و نوآموزان دایر باشند.
کلاسهای درسی کمجمعیت و کلاسهای درسی چندپایه (به نحوی که مغایر با پروتکلهای بهداشتی نباشد) با تمام دانش آموزان تشکیل و آموزش حضوری به روال معمول برگزار شود. از سامانه شاد برای انجام فعالیتها و تکالیف درسی نوآموزان یا دانش آموزان با نظارت و هدایت والدین و ارائه بازخورد توسط مربی یا معلم به آنان استفاده می شود.
مدیران مدارس می توانند به منظور مدیریت فاصلهگذاری فیزیکی در شرایط آموزشهای حضوری در وضعیت زرد، با توزیع متناسب زنگ تفریح در پایه های مختلف، تراکم دانش آموزان و نوآموزان را در حین رفت و آمد و در حیاط مدرسه کاهش دهند.
در وضعیت قرمز فعالیتهای آموزشی و تربیتی به صورت مجازی در سامانه شاد و یا با استفاده از سایر روش های متناسب، در تمامی روزهای هفته انجام میشود. در این وضعیت حضور و غیاب دانش آموزان و نوآموزان، ارائه درس جدید، ارزشیابی، تعیین تکالیف و سایر فعالیتهای مرتبط با فرایند آموزش و یادگیری در سامانه شاد استمرار می یابد.
دستورالعمل تکمیلی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی توسط معاونت آموزش ابتدایی، تدوین و ابلاغ خواهد شد.
برنامه آموزش و یادگیری در مدارس دوره متوسطه اول و دوم (نظری)
ملاحظات اجرایی دوره اول و دوم متوسطه
درصورت عدم امکان ارائه تمام یا بخشی از ساعات آموزش در فضای حقیقی، معلمان موظفند درسقف ساعات ابلاغ خود مطابق برنامه هفتگی، تمام یا بخشی از آموزشها را در فضای مجازی ارائه نمایند) بجز دروس کارگاهی).
حضور و غیاب دانش آموزان در مدرسه و فضای مجازی مطابق ضوابط مربوط انجام می شود.
انجام وظایف و حضور و غیاب معلمان و کارکنان مطابق برنامه توسط مدیر و در مدرسه و فضای مجازی انجام می شود و گزارشهای لازم به صورت ماهانه به اداره آموزش و پرورش منطقه ارسال می شود.
با توجه به مصوبه ابلاغی ستاد ملی مدیریت کرونا، مدارس می توانند از ظرفیت روز پنجشنبه به منظور ارائه خدمات آموزشی و تربیتی به دانش آموزان استفاده نمایند.
در همه روشهای ارائه آموزش)حضوری، غیرحضوری، نیمهحضوری و تراکمی)، معلم مربوط )دارای ابلاغ اعم از موظف و غیر موظف) مکلف به رصد مستمر، مستند سازی و ثبت وقایع در سامانههای پیش بینی شده، کنترل و تسهیل
فرایند یاددهی و یادگیری دانش آموزان، ارزشیابی و ... بوده و وظایف خود را تا پایان سال تحصیلی پیگیری می نماید.
ضروری است معلمان با انجام ارزشیابی آغازین در نخستین روزهای آموزش، برنامه ریزی لازم را برای جبران کاستی های احتمالی وتعیین نقطه شروع فعالیت آموزشی انجام دهند.
مجموع ساعات برنامه ریزی شده حضوری، نیمه حضوری، غیر حضوری و تراکمی معلمان، نباید کمتر از ساعات تعهد آن ها برای تدریس(اعم از موظف و غیر موظف)در هر هفته باشد.
مدیران مدارس موظفند از روشهای تأیید شده توسط وزارت آموزش و پرورش برای ارائه خدمات آموزشی و تربیتی در فضای مجازی، استفاده نمایند.
زمان هر جلسه آموزش غیر حضوری در فضای مجازی، در دوره متوسطه 95 دقیقه می باشد.
ارائه فعالیتهای آموزشی و تربیتی در مدارس بزرگسالان، آموزش از راه دور و ایثارگران در سه وضعیت )سفید، زرد و قرمز) مطابق مصوبات ستاد ملی مدیریت کرونا و مشابه مدارس روزانه می باشد.
با توجه به سیاست توسعه آموزشهای مهارتی در دوره اول متوسطه، توصیه می شود دروس کار و فناوری و فرهنگ و هنر در برنامه هفتگی در یک روز ارائه شود و تا حد امکان اجرای برنامههای آتی مهارتآموزی به شیوه تراکمی(تجمیعی) در این زمینه مهیا گردد.
دروضعیت قرمز با توجه به ضرورت کوتاه شدن زمان آموزش در فضای مجازی، مدارس نوبت اول (شیفت صبح) و مدارس نوبت دوم (شیفت عصر) میتوانند زمان آموزش دروس را مطابق جدول ذیل برنامه ریزی نمایند. بدیهی است در هر حال برنامه های مدارس تغییری نخواهد کرد و فقط شروع و پایان آموزش در چهار وقت توزیع شده و امکان توزیع بار ترافیکی و بهبود کیفیت را فراهم خواهد کرد.
مدارسی که برنامه هفتگی کلاس های خود را در بیش از سه زنگ تنظیم کرده اند، با تغییر در ساعت شروع فعالیت کلاس ها و زمان استراحت ظرفیت لازم را برای اجرای آموزش فراهم نمایند به نحوی که قبل از شروع زمان آموزش کلاس ها در وقت دوم در هر نوبت، تدریس معلمان خاتمه یابد.
برنامه هفتگی شیفت صبح مدارس دوره متوسطه در وضعیت قرمز
ارائه خدمات آموزشی، تربیتی:
براساس ضوابط و دستورالعمل ها، در مدارس غیر دولتی، نمونه دولتی، هیأت امنایی، استعدادهای درخشان و مدارس شاهد، ساعاتی علاوه بر ساعات تکلیفی)جدول مصوب دروس)، در جدول دروس پایه ها و دوره ها ارائه می شود.
با توجه به شرایط:
چنانچه وضعیت استانها، مناطق و نواحی در وضعیت سفید باشد، مطابق ضوابط و مقررات در دستورالعملهای ابلاغی، تشکیل کلاس تا سقف ساعت مجاز، بلامانع خواهد بود.
در صورتی که وضعیت استانها، مناطق و نواحی در وضعیت زرد قرار گرفته و امکان تشکیل کلاسها به صورت حضوری با رعایت پروتکلهای بهداشتی مجاز باشد، به نحوی که علاوه بر اجرای ساعات مندرج در جدول دروس پایه تحصیلی به صورت حضوری و غیرحضوری(به میزان مندرج در این دستورالعمل)،شرایط اجرای فوقبرنامه را نیز به دلیل تراکم پایین کلاسها و یا گسترش زمان آموزش (فراتر از ساعات مندرج در جدول دروس در برنامه هفتگی) داشته باشد و شرایط اجرای فوق برنامه نیز از هر جهت مهیا باشد، در صورت داشتن مجوز ارائه درس یا فوق برنامه، مدارس می توانند با رعایت همه ضوابط و دریافت مصوبات لازم، نسبت به ارائه دروس فوقبرنامه در(مدارس غیر دولتی و هیات امنایی)، محتوای تکمیلی و کاپ سمپاد(در مدارس استعدادهای درخشان)، مکمل و تقویتی (در مدارس شاهد)، به صورت حضوری با رعایت ضوابط ابلاغی و ترتیبات مقرر در آخرین دستورالعملها، حداکثر تا سقف ساعات مجاز اقدام نمایند.
ارائه دروس فوق برنامه، محتوای تکمیلی و کاپ سمپاد، مکمل و تقویتی، در فضای مجازی(در هر سه وضعیت) با رعایت شرایط زیر مجاز است.
همه دروس به میزان ساعات تعیین شده در جدول دروس و با رعایت مفاد این دستورالعمل(به صورت حضوری یا غیر حضوری) در برنامه هفتگی قرار گرفته باشد و تدریس شود.
در صورتی که به دلیل ضرورت رعایت پروتکلهای بهداشتی در شرایط زرد، کلاس ها به دو گروه تقسیم شده باشد، میزان هزینه دریافتی از دانش آموزان از زمان قبل از تقسیم کلاس بیشتر نشود.
ساعت اجرای فوق برنامه در درون برنامه هفتگی دانش آموزان قرار نگیرد، مگر آنکه براساس ضوابط و دستورالعملهای قبلی، ورود آن درس به داخل برنامه هفتگی مجاز بوده و مانعی نداشته باشد.
در صورت مجاز بودن برای ارائه، آموزش این دسته از دروس در فضای مجازی با رضایت دانش آموز و خانواده وی انجام شود.
تبصره: مدارسی که بر اساس قوانین، ضوابط، اساسنامه تأسیس یا دستورالعملهای ابلاغی، مجاز به ارائه فوق برنامه نبوده اند، نمیتوانند با استناد به مفاد این دستورالعمل، اقدام به ارائه کلاس فوق برنامه درسی یا غیر درسی نمایند.
در صورتی که به هر دلیل تمام یا بخشی از ساعات تعیین شده جهت ارائه فوقبرنامه و آموزشهای مکمل و نظایر آن که مدرسه مجاز به ارائه آن بوده است، در ضمن سال یا پایان سال تحصیلی ارائه نگردد، مدیر مدرسه موظف است هزینه دریافتی بابت آن را مسترد نموده و اسناد آن را در پرونده دانش آموز نگهداری نماید.
برنامه آموزش و یادگیری در هنرستانهای فنی و حرفهای و کاردانش
در شرایط تغییر وضعیت از قرمز به زرد رعایت موارد زیر الزامی است:
مدیر هنرستان به منظور حفظ کیفیت فرآیند یاددهی یادگیری در شرایط تغییر وضعیت قرمز به زرد، برنامه ریزی ساعت هفتگی را به گونهای انجام دهد تا بین نوع ارائه آموزش به صورت حضوری و نیمهحضوری و حتی میزان ، درس مشترک زمینه صنعت « ساعت ارائه آموزش در یک روز خلل و تداخلی صورت نپذیرد. این موضوع در استاندارد آموزش مهارت شاخه فنیوحرفهای و تخصصی کارگاهی 7 رشته خاص و دروس کارگاهی 1 ساعته شاخه کاردانش مورد تاکید است.
در شرایطی که آموزش و ارزشیابی دروس کارگاهی هنرجویان به صورت تراکمی ضرورت یابد، اولویت با پایه دوازدهم خواهد بود. در این صورت اداره آموزش و پرورش شهرستان، منطقه، ناحیه موظف است هماهنگی های لازم را انجام دهد.
زمان اجرای درس کارآموزی/کارورزی در شرایط تغییر وضعیت از قرمز به زرد، با مصوبه شورای مدرسه و تأیید شورای کارآموزی/کارورزی شهرستان، منطقه، ناحیه می تواند از تابستان پایه یازدهم تا پایان دیماه سال آینده(سال 1400) به صورت حضوری و تراکمی(تجمیعی) با رعایت پروتکلهای بهداشتی انجام شود.
روش های آموزش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی شاخه کاردانش و فنی و حرفه ای به طور خلاصه در جدول زیر اعلام
شده است.
تو جه : درهمره توافقرات و قرادادهرا برا ذی نفعران ارایره کننرده خدمات آموزشی و پشتیبانی در درون و برون هنرستان دستگاه های متولی، بخش غیردولتی، خصوصی، جوار، وابسته و... پیش بینی تغییر وضعیت و تبعات ناشی ازآن، وفق ضوابط قید و پذیرفته شود.
خدمات ویژه آموزشی، توان بخشی و مشاوره ای
الف : خدمات توان بخشی در دوره های پیش دبستان و ابتدایی
ارایه خدمات توان بخشی انفرادی به نوآموزان و دانش آموزان با نیازهای ویژه حاضر در مدرسه؛
برگزاری جلسات آموزشی با پیش نیاز فعالیت های توان بخشی و ارائه راهبردهای لازم به والدین جهت اجرا در منزل به صورت غیر
حضوری؛
ارجاع برخی نوآموزان و دانش آموزان در وضعیت زرد به مراکز توان بخشی خارج از مدرسه جهت دریافت خدمات در مدارس فاقد
نیروی توان بخشی؛
تهیه کلیپ و فیلم های آموزشی توسط نیروهای توان بخشی و ارایه در سامانه شاد.
ب : مشاوره و راهنمایی خانواده در دوره های پیش دبستان ، ابتدایی و متوسطه
برگزاری جلسات آموزش خانواده به روش مجازی؛
برگزاری جلسات توجیهی برای اعضای انجمن اولیا و مربیان مدرسه به صورت مجازی؛
شناسایی نوآموزان و دانش آموزان نیازمند به خدمات مشاوره و مددکاری و اجرای برنامه های مشاوره ای برای آنان با توجه به رایط
آموزش حضوری و غیر حضوری؛
تهیه و تدوین بروشور، جزوات، فیلم های آموزشی و... به منظور آشنایی خانوادهها و نوآموزان با خدمات راهنمایی، مشاوره و رایه به اولیا به صورت غیرحضوری؛
ارایه محتواهای مشاوره و راهنمای خانواده نوآموزان و دانش آموزان با نیازهای ویژه در سامانه شاد؛
ارایه خدمات راهنمایی و مشاوره خانواده به والدین به صورت غیر حضوری ) بسته آموزشی و تلفنی)
ج : مراکز راهنمایی و مشاوره خانواده دانش آموزان با نیاز های ویژه
برنامهریزی در جهت ارتقا سطح بینش و دانش خانواده ها جهت پیشگیری از بروز مسائل و مشکلات خانوادگی، تحصیلی و ربیتی
فرزندان و رفع آن از طریق ارایه خدمات مشاوره انفرادی حضوری و غیر حضوری؛
بررسی و شناسایی منابع و فرصت های در دسترس با تعیین نیاز ها و اولویت های ارائه خدمات مطلوب به والدین و دانش آموزان
(بیمارستانها، مراکز بهداشتی و بهزیستی و ...) ؛
تهیه کلیپ، بروشور و ارایه به مراجعان، مخاطبان و سامانه شاد؛
برگزاری آموزش خانواده با رعایت فاصله گذاری اجتماعی به صورت حضوری؛
اعلام ساعات مشاوره تلفنی و نصب آن در مرکز و اطلاع رسانی به مدارس و ...
ملاحظات اجرایی مدارس استثنایی
ضرورت توجه به تفاوت های فردی و مهارتهای یادگیری دانش آموزان.
تدوین برنامه آموزش هفتگی متناسب با روزهای حضور دانش آموزان در مدرسه و گروههای مختلف استثنایی با اولویت بندی
دروس در آموزش حضوری؛
مدیران مدارس استثنایی موظف هستند قبل از شروع سال تحصیلی وضعیت دانش آموزان را در هر یک از شرایط زیر مشخص نموده و در برنامه ریزی، تصمیمگیری و ارایه خدمات آموزشی، توان بخشی و مشاورهای به دانش آموزان از آن بهره مند شوند.
شناسایی دانش آموزان دارای بیماری های خاص و زمینه ای، مشکلات شدید رفتاری، معلول جسمی– حرکتی شدید و اختلال طیف اتیسم با کمتوانی ذهنی؛
شناسایی دانش آموزان دارای والدین کم سواد؛
شناسایی دانش آموزان فاقد وسیله ارتباطی هوشمند؛
شناسایی دانش آموزانی که قادر به یادگیری آموزشهای مجازی نمیباشند و والدین نیز نمیتوانند در این خصوص کمک کنند.
شناسایی دانش آموزانی که در استفاده از فضای آموزش مجازی برای یادگیری مشکلی ندارند.(باسوادی والدین یا توانایی دانش آموز)
به منظور افزایش کیفیت آموزش در تقسیم روزها بین نوآموزان و دانش آموزان تفکیک پایه ها در کلاسهای چندپایه مد نظر قرار گیرد.
با توجه به محدودیت زمان آموزش حضوری، تقسیم روزها، بر اساس سطح یادگیری نوآموزان و دانش آموزان و موضوعات درسی صورت گیرد.
به منظور افزایش کیفیت فرایند آموزش در شرایط حاضر، در صورت امکان معلمان با نوآموزان و دانش آموزان پایهای که در سال گذشته به تدریس مشغول بودهاند ادامه فعالیت آنان در سال جدید با همان گروه سازماندهی شوند.
با توجه به اینکه اکثریت دانش آموزان با نیازهای ویژه برای رفت و آمد از سرویس استفاده می کنند با ضرورت تعدیل ظرفیت استفاده از وسیله نقلیه و رعایت پروتکلهای بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی در زمان تدارک سرویس پیش بینی های لازم صورت گیرد.
نحوه ساماندهی دانش آموزان خوابگاهی مدارس شبانه روزی استثنایی متعاقباً ارسال می شود.
از محتواهای آموزشی پایگاه آموزش مجازی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور و کانال محتوای آموزش سامانه شاد در جهت تسهیل و تسریع در آموزش استفاده شود.
در ابتدای سال تحصیلی، قبل از شروع آموزش، نوآموزان و دانش آموزان مورد ارزشیابی قرار گرفته و ضمن تعیین سطح، معلم با پیش بینی آموزشهای ترمیمی، فرایند یادگیری را کامل نماید.
تمامی کارکنان آموزش و پرورش استثنایی طبق دستورالعملها و ضوابط وزارت متبوع موظف به حضور و ارایه خدمت در مدارس می باشند.
فعالیت های حوزه تربیت بدنی و سلامت
ملاحظات اجرایی در مورد فعالیت های پرورشی و فرهنگی
معاونین، مربیان پرورشی و مشاوران مدارس می بایست کلیه برنامههای ابلاغی حوزه پرورشی را برابر دستورالعملهای ارسالی در هر کدام از وضعیتهای پیش بینی شده)سفید، زرد، قرمز) در بستر مورد نظر اجرا نمایند و از ظرفیت همه عوامل اجرایی و معلمان و مدیران و کلاسهای ایجاد شده برای تحقق اهداف پرورشی و فرهنگی استفاده نمایند.
لازم است مدیران مدارس با توجه به اینکه مسئولیت اصلی راهبری کلیه فعالیتهای آموزش و پرورش را برعهده دارند، بسترهای لازم شامل ایجاد کانال، گروه، تولید محتوا، نظارت بر تولیدات ، توجیه اولیا و دانش آموزان و... را جهت اجرای کامل فعالیتهای پرورشی و فرهنگی را در هرکدام از وضعیت های پیش بینی شده )زرد، سفید، قرمز) فراهم آورند.
ضروری است با ب ه کارگیری ظرفیتهای کلیه همکاران شاغل در مدرسه ، اولیای متخصص و دانش آموزان توانمند و علاقهمند و تقسریم بندی وظایف بین همکاران ، نسربت به تولید محتوای مورد نیاز در راسرتای اجرای کامل فعالیتهای پرورشی و فرهنگی اقدام لازم را به عمل آورند.
مدیران مدارس می بایست نسبت به ایجاد گروهها و کانال های مورد نیاز معاونین مربیان و مشاوران برای ارتباط دو طرفه در سطح مدرسه با دانش آموزان در شبکه شاد در سال تحصیلی جدید اقدام نمایند.
مدیران مدارس می بایست زمان لازم و پشتیبانی مناسب را برای اجرای برنامه ها و فعالیتهای پرورشی و فرهنگی منظور نموده و بستر لازم برای اجرای فعالیتها را مهیا نمایند. به ویژه فعالیت پرورشی در شرایط زرد و قرمز نباید مورد غفلت قرار گیرد.
لازم است مشاورین محترم مدارس در زمینه اقدامات مشاورهای به دانش آموزان متناسب با شرایط و نیازهای آنان برنامهریزی نموده و اقدامات لازم را به عمل آورند.
برگزاری دوره آموزشی توجیهی از طریق بستر پخش زنده شاد با حضور مربیان و معاونین پرورشی در خصوص توجیه برگزاری برنامهها و شکل اجرای آنها در قالب وضعیت های قرمز، زرد و سفید در بستر فضای مجازی؛
برای مربیان در تولید و ارائه محتوای الکترونیکی در بستر فضای مجازی برگزاری دورههای آموزش ضمن خدمت ایام تابستان.
