داده‌های بانک مرکزی حاکی از این است که در آبان ماه، به تعداد چک‌های مبادله شده نسبت به مهر ماه افزوده شد، اما ارزش چک‌ها نتوانست پا به پای تعدادشان حرکت کند.
رشد تعداد چک‌های مبادله شده
داده‌های مربوط به تحولات چک به‌روزرسانی شد. بانک مرکزی آخرین نسبت چک‌های برگشتی مربوط به آبان ماه ۱۳۹۸ را منتشر کرد. در دومین ماه پاییز، به تعداد ۷ میلیون و ۶۰۷ هزار فقره چک مبادله شد که در قیاس با آبان ماه سال گذشته، ۲/ ۶ درصد رشد کرده است. اگر سرانه چک‌ها در آبان ماه را محاسبه کنیم، تقریبا به ازای هر ۱۱ ایرانی، یک چک مبادله شده است. تعداد چک‌های مبادله شده در میانه پاییز، نسبت به ابتدای پاییز نیز با رشد همراه بوده و تعداد چک‌های مبادله شده در حدود ۲۵۰ هزار فقره افزایش یافته است. تعداد چک‌های مبادله شده در ۷ ماه ابتدایی سال معادل ۶ میلیون و ۹۹۵ هزار فقره بوده است. از این رو تعداد چک‌های مبادله شده در هشتمین ماه سال، از میزان میانگین ۷ ماهه بیشتر بوده است. در حقیقت افتی در دادوستد این ابزار پرداخت و تسویه مشاهده نشده است. با این‌حال، ارزش چک‌های مبادله شده در آبان ماه نسبت به مهر ماه افت کرد. ارزش ریالی چک‌ها در دومین ماه پاییز برابر با ۵/ ۸۳ هزار میلیارد تومان ثبت شده است. در حالی‌که در ۷ ماه ابتدایی سال میانگین ارزشی چک‌های مبادله شده در هر ماه معادل ۶/ ۸۴ هزار میلیارد تومان بوده است. از این‌رو با توجه به شرایط تورمی، ارزش حقیقی چک‌ها در آبان ماه افت محسوسی را تجربه کرد و قدرت خرید هر چک کاهش یافت. در حقیقت به‌رغم اینکه ارزش چک‌ها در آبان نسبت به مهر، با رشد ۶/ ۳ درصدی همراه بوده، ارزش چک‌ها به میزان یک درصد کاهش یافت. این معادله سبب شد ارزش هر چک مبادله شده در هشتمین ماه سال، به حدود ۱۱ میلیون تومان برسد، در حالی‌که در مهر ماه، ارزش میانگین هر چک ۵۰۰ هزار تومان بیشتر بود. پایین آمدن ارزش هر چک، می‌تواند سیگنالی از این مساله باشد که خریدهای با ارزش کوچک، محبوبیت بیشتری در بازارها یافته است.
برگشت ۱۰ هزار میلیارد تومان چک
از کل تعداد چک‌های مبادله شده در آبان ماه در سطح اقتصاد ایران، ۹۱ درصد وصولی و ۹ درصد برگشتی گزارش شده است. تعداد چک‌های برگشت خورده در آبان، به میزان ۶۸۵ هزار فقره بوده که ارزشی برابر با ۱۰ هزار میلیارد تومان داشته است. تعداد چک‌های برگشتی نسبت به مهر ماه در حدود ۱۱ درصد افزایش یافت، اما ارزش چک‌ها افت ۵/ ۲ درصدی را تجربه کرد. افت ارزشی چک‌های برگشتی در آبان ماه، نسبت به افت ارزش چک‌های مبادله‌ای بیشتر بوده است. یعنی ارزش هر چک برگشتی، با شتاب بیشتری نسبت به چک‌های وصولی افت کرد. میانگین ارزش هر چک برگشت خورده در اولین ماه پاییز در حدود ۱۶ میلیون و ۶۵۱ هزار تومان بوده است که این عدد در دومین ماه پاییز، با سقوط ۲ میلیون تومانی مواجه شد. این مساله نیز می‌تواند حاکی از این باشد که احتمال برگشت چک در مبالغ خرد در آبان ماه نسبت به مهر ماه، افزایش یافته است. از نظر نسبی، چک‌های برگشتی وضعیت بی‌ثباتی را مخابره نمی‌کنند. اگر چه، نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در آبان ماه نسبت به مهر ماه افزایش یافته، اما این افزایش محسوس نبوده و همچنان درصد چک‌های برگشتی در محدوده تک رقمی به سر می‌برد(معادل ۹ درصد). از آن سو، از نظر ارزشی نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در هشتمین ماه سال، برابر با ۱۲ درصد گزارش شده که نسبت به مهر ماه بهبود یافته است. درصد چک‌های برگشتی چه از نظر ارزشی و چه از نظر تعدادی، در آبان ماه سال گذشته عدد بالاتری را نشان می‌داد. تحولات فنی و زیرساختی در مورد چک‌ها، باعث شده که از بهمن ماه پارسال، نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به زیر ۱۰ درصد برسد و در محدوده تک رقمی تثبیت شود. از نظر ارزشی نیز نسبت چک‌های برگشتی یک روند کاهشی را دنبال کرده است، در سال ۹۶ نسبت ارزشی برابر ۵/ ۲۱ درصد بود که در سال ۹۷ به محدود ۵/ ۱۴ درصدی رسید. به دنبال این کاهش، در سال جاری نیز نسبت ارزشی چک‌های برگشتی هیچ‌گاه از ۱۳ درصد فراتر نرفت.
طیف استانی
نسبت چک‌های برگشتی در استان‌ها در یک طیف نسبتا باز ثبت شده است. با اینکه میانگین نسبت تعدادی چک‌های برگشتی معادل ۹ درصد در کل کشور بوده، در استان‌ها بین ۵/ ۶ تا ۱/ ۱۷ درصد متفاوت بوده است. در ماه‌های گذشته نیز چنین پدیده‌ای مشاهده شده است. گیلان بهترین وضعیت چک برگشتی از نظر تعداد را ثبت کرده است. در این استان تنها ۵/ ۶ درصد چک‌ها با برگشت مواجه شده است. تعداد استان‌هایی که در آنها، نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به مبادله‌ای زیر ۱۰ درصد بوده، قابل توجه است. داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد در ۱۴ استان، نسبت چک برگشتی تک رقمی بوده است. بدترین وضعیت چک برگشتی نیز در کهگیلویه و بویراحمد تجربه شده است. در این استان، تقریبا از هر ۱۰۰ چک مبادله شده، ۱۷ چک برگشت خورده که تقریبا ۲ برابر میانگین کشوری است. دو استان دیگری که وضعیت چک برگشتی در آنها نامطلوب بوده شامل چهارمحال و بختیاری و خراسان شمالی می‌شود. در حقیقت عمده استان‌هایی که درصد محرومیت در آنها بالا بوده، درصد تعدادی چک‌های برگشتی نیز بالاتر ثبت شده است.
همچنین از نظر ارزشی، در استان‌های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان، قم، سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری و اردبیل، نسبت چک‌های برگشتی بالاتر از ۱۵ درصد بوده است. در عمده این استان‌ها نیز درصد محرومیت از سایر نقاط کشور بالاتر است. بدترین وضعیت مربوط به خراسان جنوبی است. در این استان معادل ۵/ ۲۰ درصد ارزش چک‌ها برگشت خورده است؛ یعنی به‌طور میانگین از هر ۱۰۰ میلیون تومان چک مبادله شده، ۵/ ۲۰ میلیون تومان از چک‌ها، با مهر برگشت مواجه شده‌اند که عدد قابل‌توجهی است. در این بین، تنها در استان گیلان از نظر ارزشی نسبت چک‌های برگشتی به بیش از ۱۰ درصد نرسیده است. در پرجمعیت‌ترین استان کشور نیز وضعیت چک‌ها نسبت به میانگین کشوری مطلوب بوده است. نسبت تعدادی چک‌های برگشتی در تهران ۵/ ۸ درصد و نسبت ارزشی، ۷/ ۱۰ درصد گزارش شده است.
