به‌تازگی خبرهایی از یک قربانی جدید به‌گوش می‌رسد؛ مال‌سازان به باغ «برال» در محله «اراج» نیاوران چشم طمع دوخته‌اند.
پس از اتمام ساخت سریال شب‌های برره، براساس شواهد و عکس‌های هوایی از آن، مالک«بنیاد مستضعفان» اقدام به خشک کردن درخت‌های باغ می‌کند.
در سه سال اخیر براساس خواسته اهالی، شهرداری منطقه با روش‌های مختلفی سعی کرده است جلوی خشک شدن و از بین رفتن درختان این باغ را بگیرد.
در چند روز اخیر فعالیت‌های مشکوکی در باغ فرشته درحال انجام است که به مراحل آماده‌سازی باغ پیش از گودبرداری شبیه است؛ مساله‌ای که موجب نگرانی افکار عمومی شده است.
سعیدی‌کیا درحالی ادعای نگهداری از باغ‌ها و آبیاری درخت‌ها را با تانکر دارد که به‌گفته اهالی فرشته، بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ فرشته تاکنون مانع آبیاری این باغ توسط اهالی شده است.
باغ فرشته، تنها یادگار باغهای سرسبز و خرم این محله است. نکته قابل توجه اینجاست که مالک این باغ نیز بنیاد مستضعفان است. شهرداری‌تهران برای مالک آن پروانه ساخت یک برج در باغ را صادر کرده است.
باغ‌کشی رسم مدیران تهرانی شده است، هفت هزار هکتار باغی که در 13 سال گذشته در تهران ناپدید شده‌اند، گواه روشنی بر این رسم نامبارک است. این روزها در هر کوی و برزنی که می‌نشینید، صحبت از بین رفتن باغ‌ها و فضای سبز پایتخت است.
تهران روزگاری به باغهای سبز و خرمی معروف بود که مانند زمردی در پایتخت می‌درخشیدند و هوش از سر مردمش می‌بردند اما امروز تنها خاطره‌ای از آن همه باغ در یاد تهرانی‌ها مانده است.
اندک باغ‌هایی که در چند دهه اخیر باقی مانده‌اند نیز حال و روز خوشی ندارند، هر روز خبری از یورش بیل‌های مکانیکی، قطع درختان، ریختن سم و اسید پای درختان، آتش‌زدن درختان و... از آن‌ها منتشر می‌شود.
اخباری که دل هر دوستدار این سرزمین را به‌درد می‌آورد. شاید جالب باشد بدانیدکه در بیشتر پرونده‌های نابودی باغهای تهران پای ارگان‌های دولتی درمیان بوده است.
بنیاد مستضعفان در سال‌های اخیر رتبه نخست تخریب باغهای پایتخت را کسب کرده است. بسیاری از باغ‌هایی که تحت مالکیت این سازمان بوده‌اند، تبدیل به مال یا برج شده یا در مرحله تخریب قرار دارند.
سایه شوم تخریب بر سر باغ برره
باغ برره یکی از باغهای تحت مالکیت سازمان بنیاد مستضعفان است که در چند هفته اخیر، اخبار مربوط به آن حاشیه‌های فراوانی به‌دنبال داشته است.
خبر آتش‌سوزی شبانه باغ برره دوباره این باغ را به صدر اخبار پایتخت بازگردانده است. علی اعطا ،سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران پس از انتشار این خبر در شبکه‌های اجتماعی بلافاصله در محل حضور یافته و شبانه بازدیدی از باغ برره انجام داده است.
او به ایسنا در این‌باره گفت:« در پی اطلاع از ترددهای مشکوک در باغ «برره» و وجود کامیون و ... بلافاصله به همراه نیروهای شهرداری از باغ معروف «برره» بازدید کردم.در تصاویر مشخص بود که آتشی در باغ روشن شده اما در بازدید از این باغ مشخص شد که بحث آتش زدن باغ جدی نبوده است.
البته با توجه به برخی از شواهد یعنی وجود کامیون و نیروی انسانی، فعالیت‌هایی در راستای تخریب باغ در جریان بوده است.از شهردار خواستم این باغ را در رصد جدی شبانه قرار دهد تا هیچ‌گونه فعالیتی در این زمینه صورت نگیرد.متاسفانه از باغ چیز زیادی باقی نمانده است اما امروز این مساله را دقیق‌تر دنبال می‌کنیم».
اما ماجرای شهرت این باغ به ساخت سریالی در آن بازمی‌گردد. باغ برره در دهه 80 به‌عنوان لوکیشن ساخت سریال شب‌های برره مورد استفاده قرار گرفت.
اینکه چگونه باغ «برره» تاکنون از دسترس برج‌سازان در امان مانده، خود جای پرسش است اما هم‌اکنون مالک باغ سودای ساخت برجی 21 طبقه در آن را دارد. پس از درخواست بنیاد مستضعفان، شهرداری تهران برای باغ 22 هزار متری بنیادمستضعفان در منطقه سعادت آباد، بلوار کوهستان، با وجود کاربری فضای سبز (G211) پروانه ساختمانی برج- باغ صادر می‌کند.
صدور پروانه برج، اعتراض گسترده فعالان محیط زیست را درپی داشت.
اجرای تخریب باغ برره به دهه 80 باز می‌گردد. پس از اتمام ساخت سریال شب‌های برره، براساس شواهد و عکس‌های هوایی از آن، مالک اقدام به خشک کردن درخت‌های باغ می‌کند.
در سکوت مسئولان هر روز تعداد بیشتری از درختان باغ خشک می‌شوند.
پس از آنکه مالک، درخواست ساخت برج 21 طبقه‌ای را به شهرداری تهران می‌دهد، شهرداری با استناد به مصوبه شوم برج‌باغ برای 30 درصد از ملک مورد نظر، مجوز ساخت برج 21طبقه‌ای را صادر می‌کند.
براساس شواهد، مالک مجاز به ساخت و ساز تنها در هفت هزار متر است و طبق حکم دادگاه 15 هزار متر آن باید حفظ شود اما به‌گفته احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران، آثاری از اسید، بنزین و...وجود دارد که نشان می‌دهد سودجویان قصد تخریب باقی مانده باغ را دارند.
اعتراض‌های گسترده به خشکاندن باغ برره توسط مالک، پرونده را به کمیته‌های فنی شورای شهر کشاند. علی اعطا، عضو شورای شهر تهران نیز پیش از این درمصاحبه‌ای با اشاره به اینکه پرونده باغ شب‌های برره در کمیته‌های فنی شورای شهر درحال بررسی است، گفت:« باغ شب‌های برره در محله سعادت‌آباد قرار دارد که روند خشک شدن آن از دهه ٨٠ به بعد آغاز شد؛ باغی که بعد از انقلاب به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شد.
در سال‌های گذشته به دلیل تعریض خیابان بالادستی این باغ، جلوی ورود آب قنات به آن گرفته و درختان آن هم خشک شد. پرونده خشک‌شدن باغی معروف به شب‌های برره برای بررسی‌های تکمیلی به کمیته معماری و طرح‌های شهری ارجاع داده شده است.
کمیته به دقت ابعاد مختلف این پرونده را بررسی کرده و چنانچه تخلف‌هایی مشخص شود برای تصمیم‌گیری در مورد تخلف وارد عمل می‌شویم.تصاویر هوایی سالیان گذشته و نقشه‌ها و مدارک موجود بررسی خواهد شد».
در این مسیر نقشه‌های هوایی سالیان گذشته (یک‌دهه قبل) و نقشه‌های کنونی بررسی می‌شود و مطالعات میدانی و پرس‌وجو از اهالی محل هم صورت خواهد گرفت و نتیجه کار پس از بررسی‌های کمیته معماری و طرح‌های شهری اطلاع‌رسانی خواهد شد.
این باغ که سریال شب‌های برره در دهه ٨٠ به کارگردانی مهران مدیری در آن ساخته شد، حالا مجوز یک برج ٢١طبقه را دارد و بنیاد مستضعفان نیز آگهی مزایده آن را منتشر کرد.
مساحت این باغ 21هزار و600 متر مربع است و در دوره مدیریت شهری گذشته با استفاده از مصوبه برج- باغ‌ها، مجوز ساخت برج ٢١طبقه برای 6هزار و 480 متر مربع آن صادر شده است».
کابوس برج‌سازی در آخرین باغ فرشته
باغ فرشته، تنها یادگار باغهای سرسبز و خرم این محله است.
نکته قابل توجه اینجاست که مالک این باغ نیز بنیاد مستضعفان است.
شهرداری‌تهران برای مالک آن( بنیاد مستضعفان) پروانه ساخت یک برج در باغ را صادر کرده است.
شهرداری منطقه یک، در سال 95 با استناد به این موضوع که در این باغ، درختی وجود ندارد، پروانه‌ای برای ساخت برج در باغ صادر کرد.
بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ، بهمن‌همان سال شبانه با بیل‌هایی به باغ یورش برد و تعداد بسیاری از درختان باغ را قطع کرد. این مساله موجب حساسیت افکار عمومی شد و مسئولان بسیاری به این موضوع ورود پیدا کردند.
از آن زمان تاکنون 227 اصله درخت در باغ قطع شده است. همسایگان باغ، بارها نسبت به قطع و تخریب درختان اعتراض کرده‌اند.
براساس شواهد مالک باغ، سازمان بنیاد مستضعفان است.
پس از صدور مجوز ساخت برج در باغ، در آن زمان مختاری، مدیر عامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران، در نامه‌ای با اذعان به این مساله که در باغ، تعداد بسیاری درخت وجود دارد، به‌شهرداری منطقه یک اعلام کرد:«براساس نظر اعضای کمیسیون ماده 7 مبنی بر عدم صدور مجوز ساخت تا اعلام رای، شهرداری نمی‌تواند مجوزی برای باغ مذکور صادر کند».
متاسفانه برخلاف درخواست و اعلام سازمان پارک‌ها و فضای سبز، شهرداری منطقه یک اقدام به تمدید این پروانه ساختمانی کرده است.
در شورای شهر دوره چهارم نیز مقرر شد که به هیچ‌وجه اجازه ساخت برای این باغ صادر نشود و پرونده نیز به مراجع قانونی ارجاع داده شده است.
بهمن سال 95 خبر یورش شبانه بیل‌های مکانیکی به باغ و قطع تعدادی بسیاری از درختان آن خبرساز شد.
پس از رسانه‌ای شدن و حساسیت افکار عمومی نسبت به آن، پرونده باغ فرشته به صحن شورای شهر رفت و شورا خواستار لغو مجوز این پروژه شد. پرونده‌ای که همچنان باز و هر لحظه ممکن است که مالک باغ عملیات ساخت برج را در آن آغاز کند.
در این میان نیز مالک اقدام به قطع یا خشکاندن درخت‌های باغ کرده است.
مدتی است که اهالی محله فرشته برای حفظ باغ به مسئولان و مراجع قانونی مراجعه کرده‌اند و علاوه‌بر حفاظت، خواستار جلوگیری از قطع و خشک شدن درختان شده‌اند.
از دوسال قبل بیش از 500 درخواست اهالی به 137 ارسال شد که در آن‌ها اعلام کردند درختان باغ به مرور در حال از بین رفتن هستند.
اهالی چندین بار به شهرداری منطقه و شورای شهر دوره چهارم و پنجم نامه ارسال کردند و تعداد قابل توجهی از اهالی نیز، نامه را امضا کردند.
آن‌ها میگویند با توجه به اینکه در این محله باغ موزه هنر ایرانی، مجموعه دکتر حسابی ،خانه سینما و خانه موسیقی قرار دارد و روزانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری از این محله بازدید می‌کنند، درخواست تبدیل باغ به فضای سبز یا فرهنگی برای محله را بیان کرده‌ایم.
آزمون حناچی برای نجات باغهای پایتخت
در سه سال اخیر براساس خواسته اهالی، شهرداری منطقه با روش‌های مختلفی سعی کرده است که جلوی خشک شدن و از بین رفتن درختان این باغ را بگیرد.
حتی در زمانی که مالک، جوی‌های آب را با قیر بسته بود، اهالی محله با شلنگ و تانکر آب آن‌ها را آبیاری کرده اند.
در چند روز اخیر فعالیت‌های مشکوکی در باغ فرشته درحال انجام است که به مراحل آماده‌سازی باغ پیش از گودبرداری شبیه است؛ مساله‌ای که موجب نگرانی افکار عمومی شده است.
چرا که ممکن است هر لحظه بنیاد مستضعفان اقدام به گودبرداری در این باغ کند. آن زمان دیگر فرصتی برای نجات آخرین باغ محله فرشته باقی نمی‌ماند. حال پرسش این است، آیا باغ فرشته به سرنوشت هفت هزار هکتار باغ ناپدید شده در پایتخت دچار خواهد شد؟
درحال حاضر چشم امید همه به معاونت تازه از راه رسیده شهرسازی، شهرداری تهران است.
پیروزحناچی، معاون فعلی شهرسازی شهرداری تهران، پرونده طولانی در برخورد با متخلفان تغییرکاربری اراضی کشاورزی و باغ به مسکونی و تجاری در کشور دارد، شاید باغ فرشته بتواند، نخستین آزمون او در شهرداری تهران در راستای حفظ و احیای باغهای پایتخت باشد.
باید منتظر ماند که آیا حناچی از این آزمون سربلند بیرون خواهد آمد یا خیر؟
بنیادی که باغ‌ها را نابود می‌کند
باوجود آنکه پای بنیاد مستضعفان در تخریب بسیاری از باغهای کشور مانند باغ سیب کرج، باغ برره، باغ فرشته و ... در میان بوده اما این بنیاد همواره منکر قطع درخت‌ها یا تخریب باغ‌ها شده است.
محمد سعیدی‌کیا، رییس بنیاد مستضعفان درباره تخریب باغ‌ها توسط این بنیاد با اشاره به اینکه تخریبی در کار نبوده و بیشتر این حاشیه‌ها ناشی از جوسازی بوده، در مصاحبه‌ای گفته است:«نه فقط باغ الهیه که باغهای دیگری مثل سعادت آباد و...هم بیشتر ناشی از همان جوسازی‌هاست.
ما یک شرکت را گذاشته‌ایم مخصوص پیگیری وضعیت باغ‌ها و رسیدگی به آن‌ها. الان خیلی جاها باغ‌های‌مان را با تانکر آب می‌دهیم.
آن وقت مگر امکان دارد که ما بخواهیم حتی یک درخت را هم قطع کنیم! باغ برره هم همین‌طور بود.
خواهش می‌کنم یکی را بفرستید برود تحقیق کند. ما نیازی نداریم که بخواهیم درختان این باغ‌ها را قطع کنیم و جای آن برج و ساختمان بسازیم، ولی به عنوان مثال یک درخت پوسیده‌ای را باد انداخته اما بعضی رسانه‌ها میگویند که این‌ها دارند درخت قطع می‌کنند.
باغ‌ها را نگه می‌داریم تا سرسبز بمانند و مردم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
من زمانی که در وزارت جهاد بودم با وزیر نیروی آن زمان یعنی آقای مهندس بیطرف نشستیم و توافقی کردیم که آن‌ها به ازای هر درختی که هنگام سد‌سازی در گیلان قطع می‌کنند، معادلش درخت جدید بکارند. یعنی اگر درختی یک‌ساله است، درخت یک‌ساله به جای آن بکارند یا اگر ٢٠ ساله است معادل آن.
حالا چرا باید درختان را قطع کنم؟ به چه دلیلی؟ مگر در باغ سیب می‌خواهیم ساخت وساز کنیم؟
براساس نقشه‌های گوگل، قسمت شرقی خیابان چهاربانده – در باغ سیب – کرج سال‌هاست که درختی نداشته است.
ما می‌خواستیم آنجا را برای مردم کرج بسازیم و تحویل‌شان دهیم.
ضمن اینکه می‌خواستیم باقی آن را هم به شهرداری بدهیم تا بزرگ‌ترین پارک کشور را آنجا بسازند، ولی نخواستند!
ما هم خودمان باغ را احیا کردیم. همچنین اشکالی وجود ندارد که باغهای بنیاد مستضعفان به شکل باغ فروخته شود.
اگر هم باغی را بفروشیم با همان کاربری باغ می‌فروشیم. ما شرکتی داریم که وظیفه‌اش تبدیل زمین‌های بایر به باغ است. بعد هم آن‌ها را می‌فروشد».
سعیدی‌کیا درحالی ادعای نگهداری از باغ‌ها و آبیاری درخت‌ها را با تانکر دارد که به‌گفته اهالی فرشته، بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ فرشته تاکنون مانع آبیاری این باغ توسط اهالی شده است و حتی بنیاد اقدام به مسدود کردن جوی آب این باغ کرده است.
در باغ سیب نیز بنیاد مستضعفان موجب تخریب و خشک شدن صدها اصله درخت شده است.
اما در باغ برره، قناتی در آن محله وجود داشته است که باغ با آن آبیاری می‌شد و پس از تعریض خیابان‌های اطراف مسیر قنات عوض شد ولی بنیاد مستضعفان هیچگاه اقدامی برای ایجاد مسیر جدید برای رساندن آب قنات به باغ نکرده است. ایجاد جوی آب، آسان‌ترین کاری بود که بنیاد مستضعفان می‌توانست برای باغ برره انجام دهد. تصاویر گوگل نشان می‌دهد که از اوایل دهه 80 تاکنون باغ آرام و پیوسته درحال خشک شدن است.
آخرین نفس‌های باغ محله «اراج» نیاوران
این روزها ماجرای باغهای فرشته و برره به صدر اخبار شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده‌است.
با داغ شدن خبر تخریب درختان این باغ‌ها ، برخی مسئولان و مدیران شهر از خواب غفلت بیدار شده و به تکاپوی حفظ و احیای آن افتاده‌اند.
اما درمیان بازار داغ اخبار باغهای فرشته و برره و نجات آن‌ها، آخرین باغ محله «اراج» نیاوران درحال تبدیل شدن به خاطره‌ای در این شهر است.
به‌تازگی خبرهایی از یک قربانی جدید به‌گوش می‌رسد؛ مال‌سازان به باغ «برال» در محله «اراج» نیاوران چشم طمع دوخته‌اند.
هر لحظه ممکن است به‌دلیل قانون «حقوق مالکانه» مجوز ساخت پروژه‌ای مانند «اطلس مال» در این باغ صادر شود.
باغی که اگر افکار عمومی نسبت به حفظ آن حساسیت نشان ندهد، محکوم به فناست. این باغ کجاست؟
در منتهی‌الیه شمال غربی محله «اراج» نیاوران، باغ معروفی به‌نام «برال» وجود دارد. این باغ متعلق به تیمسار «برال یهودی» بوده است که پس از انقلاب، به اسراییل مهاجرت می‌کند و املاکش در نیاوران مصادره می‌شود.
مالکیت باغ «برال» نیز در اختیار وزارت دفاع و سپاه قرار می‌گیرد.
در دهه 60 ساخت و سازهایی به‌صورت سوله و ساختمان‌های اداری به‌نام مجتمع «شهید شاه‌آبادی» در این باغ انجام می‌شود اما باوجود این ساخت و سازها، حدود نیمی از این ملک همچنان به‌عنوان باغ باقی می‌ماند.
نکته جالب و مهم درباره این باغ این است که قنات اصلی محله اراج در این باغ واقع شده و یکی از دلایل حفظ نیمی از این باغ می‌تواند وجود همین قنات باشد.پای باغ «برال» زمانی به شهرداری تهران کشیده شد که مالک آن تصمیم به فروش آن گرفت.
براساس شواهد، سه سال پیش وزارت دفاع این ملک را به شرکت «شستان» واگذار می‌کند.
هلدینگ «شستان» نیز این ملک را به شرکت «سمت و سوی» واگذار می‌کند.
مالکان جدید برای خرید آن مبلغ هنگفتی پرداخت می‌کنند. آن‌ها با رویای ساخت مجتمع تجاری در فضای 100درصدی این ملک، این مبلغ هنگفت را پرداخت می‌کنند.
اما پس از آنکه مالک برای صدور مجوز به شهرداری تهران مراجعه می‌کند، متوجه این مساله می‌شود که اسناد ملک به‌صورت باغ بوده و در طرح تفصیلی شهر تهران نیز این ملک به‌صورت لکه فضای سبز دیده شده است.
پرونده این ملک به کمیسیون ماده پنج برای صدور مجوز ارجاع داده می‌شود. کمیسیون ماده پنج مجوز ساختی تنها برای 30 درصد از این ملک صادر و اعلام می‌کند که 70 درصد باقی مانده از ملک نیز طبق قانون باید به شهرداری واگذار شود.
تمامی درخت‌های باغ، پلاک‌کوب و شناسنامه‌دار هستند. طبق قانون، صدور هرگونه مجوز، قطع یا جابه‌جایی درخت‌ها منوط به اعلام نظر کمیسیون ماده هفت است.
شهرداری برای اعلام نظر کارشناسی طبق قانون، این پرونده را به یکی از شرکت‌های مشاوره خود واگذار می‌کند.
پرونده درخواست مجوز برای ملک، به شرکت مهندسی و مشاوره‌ای به‌نام «پارس‌بوم» برای اظهار نظر کارشناسی ارجاع داده می‌شود.
این شرکت نیز با واگذاری بیش از 30 درصد از ملک مخالفت کرده و بیان می‌کند بخشی از اراضی این ملک باید برای اجرای برخی پروژه‌های عمرانی شهر آزادسازی شود.
پس از انجام اصلاحی‌های مورد نظر، مالک می‌تواند در آن 30 درصد از ملک ساخت و ساز انجام دهد.
از آنجایی که مالک برای این ملک هزینه گزافی پرداخت کرده است، ساخت‌و‌ساز تنها در 30 درصدملک مقرون به‌صرفه نبوده و به همین دلیل به نظر کارشناسی اعتراض کرده و دوباره اقدام به رایزنی با شهرداری برای گرفتن درصد بیشتر می‌کند.
پس از پیگیری‌های مالک برای تصرف بیشتر از 30 درصد، سرانجام شهرداری به مالک پیشنهاد احداث دهکده سلامت( هتل بیمارستان) را می‌دهد.
در صورت اجرای چنین طرحی، مالک مجاز به ساخت تمامی سطح پس از اصلاح و اجرای پروژه دهکده سلامت خواهد بود. در سه سال گذشته، باغ به‌صورت متروکه رها شده است.
اما نگرانی که درباره این باغ وجود دارد، مساله حقوق مالکانه است.
طبق قانون، شهرداری باید ظرف مدت زمان18ماه، حق و حقوق مالکانه را پرداخت کند.
این کار با تملک ملک از سوی شهرداری یا صدور مجوز برای مالک انجام می‌شود.
به‌دلیل آنکه این مدت زمان طی شده است، شهرداری باید برای این باغ تصمیم‌گیری کند.
باتوجه به اینکه شهرداری درحال حاضر حتی هزینه‌های جاری خود مانند پرداخت حقوق پرسنل را از بانک شهر وام می‌گیرد و خزانه شهرداری خالی است، توانایی تملک این باغ را ندارد و تنها راه باقی مانده، صدور مجوز است.
اگر وضعیت پرونده باغ «برال» همچنان بلاتکلیف بماند، مالک می‌تواند در دستگاه قضایی از شهرداری به‌دلیل عدم صدور مجوز شکایت کند.
اگر مالک وارد پروسه قضایی شود،می‌تواند برای صدور مجوز از دستگاه قضایی حکم بگیرد. در این صورت شهرداری نیز ملکف به صدور پروانه ساختمانی برای این باغ است.
سایه مصوبه شوم برج باغ بر تهران
مصوبه برج‌باغ خیانتی به پایتخت بود، فاجعه‌ای که پس از تصویب آن 6 هزار هکتار از باغهای تهران را نابود کرد.
در شورای دوره پنجم این مصوبه ابطال شد اما باوجود ابطال شنیده‌ها حاکی از آن است که همچنان باغ‌کشی در تهران ادامه دارد؛ چرا که شهرداران مناطق حاضر نیستند از درآمد‌های هنگفت تغییرکاربری باغ به مال یا برج دست کشیده و مصوبه شورا را اجرایی کنند، به تعبیر دیگر مصوبه شورای شهر بر زمین مانده است.
حال زمان آن رسیده است که مسئولان از خواب غفلت بیدار شده و برای حفظ اندک باغهای باقی‌مانده تهران، تدبیری بیندیشند.
اگر باغهای فعلی نابود شوند، دیدن آسمان آبی تهران برای همه شهروندانش رویایی دست نیافتنی خواهد شد.
روزنامه قانون
تهرام/1735
انتهای پیام پس از اتمام ساخت سریال شب‌های برره، براساس شواهد و عکس‌های هوایی از آن، مالک«بنیاد مستضعفان» اقدام به خشک کردن درخت‌های باغ می‌کند.
در سه سال اخیر براساس خواسته اهالی، شهرداری منطقه با روش‌های مختلفی سعی کرده است جلوی خشک شدن و از بین رفتن درختان این باغ را بگیرد.
در چند روز اخیر فعالیت‌های مشکوکی در باغ فرشته درحال انجام است که به مراحل آماده‌سازی باغ پیش از گودبرداری شبیه است؛ مساله‌ای که موجب نگرانی افکار عمومی شده است.
سعیدی‌کیا درحالی ادعای نگهداری از باغ‌ها و آبیاری درخت‌ها را با تانکر دارد که به‌گفته اهالی فرشته، بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ فرشته تاکنون مانع آبیاری این باغ توسط اهالی شده است.
باغ فرشته، تنها یادگار باغهای سرسبز و خرم این محله است. نکته قابل توجه اینجاست که مالک این باغ نیز بنیاد مستضعفان است. شهرداری‌تهران برای مالک آن پروانه ساخت یک برج در باغ را صادر کرده است.
باغ‌کشی رسم مدیران تهرانی شده است، هفت هزار هکتار باغی که در 13 سال گذشته در تهران ناپدید شده‌اند، گواه روشنی بر این رسم نامبارک است. این روزها در هر کوی و برزنی که می‌نشینید، صحبت از بین رفتن باغ‌ها و فضای سبز پایتخت است.
تهران روزگاری به باغهای سبز و خرمی معروف بود که مانند زمردی در پایتخت می‌درخشیدند و هوش از سر مردمش می‌بردند اما امروز تنها خاطره‌ای از آن همه باغ در یاد تهرانی‌ها مانده است.
اندک باغ‌هایی که در چند دهه اخیر باقی مانده‌اند نیز حال و روز خوشی ندارند، هر روز خبری از یورش بیل‌های مکانیکی، قطع درختان، ریختن سم و اسید پای درختان، آتش‌زدن درختان و... از آن‌ها منتشر می‌شود.
اخباری که دل هر دوستدار این سرزمین را به‌درد می‌آورد. شاید جالب باشد بدانیدکه در بیشتر پرونده‌های نابودی باغهای تهران پای ارگان‌های دولتی درمیان بوده است.
بنیاد مستضعفان در سال‌های اخیر رتبه نخست تخریب باغهای پایتخت را کسب کرده است. بسیاری از باغ‌هایی که تحت مالکیت این سازمان بوده‌اند، تبدیل به مال یا برج شده یا در مرحله تخریب قرار دارند.
سایه شوم تخریب بر سر باغ برره
باغ برره یکی از باغهای تحت مالکیت سازمان بنیاد مستضعفان است که در چند هفته اخیر، اخبار مربوط به آن حاشیه‌های فراوانی به‌دنبال داشته است.
خبر آتش‌سوزی شبانه باغ برره دوباره این باغ را به صدر اخبار پایتخت بازگردانده است. علی اعطا ،سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران پس از انتشار این خبر در شبکه‌های اجتماعی بلافاصله در محل حضور یافته و شبانه بازدیدی از باغ برره انجام داده است.
او به ایسنا در این‌باره گفت:« در پی اطلاع از ترددهای مشکوک در باغ «برره» و وجود کامیون و ... بلافاصله به همراه نیروهای شهرداری از باغ معروف «برره» بازدید کردم.در تصاویر مشخص بود که آتشی در باغ روشن شده اما در بازدید از این باغ مشخص شد که بحث آتش زدن باغ جدی نبوده است.
البته با توجه به برخی از شواهد یعنی وجود کامیون و نیروی انسانی، فعالیت‌هایی در راستای تخریب باغ در جریان بوده است.از شهردار خواستم این باغ را در رصد جدی شبانه قرار دهد تا هیچ‌گونه فعالیتی در این زمینه صورت نگیرد.متاسفانه از باغ چیز زیادی باقی نمانده است اما امروز این مساله را دقیق‌تر دنبال می‌کنیم».
اما ماجرای شهرت این باغ به ساخت سریالی در آن بازمی‌گردد. باغ برره در دهه 80 به‌عنوان لوکیشن ساخت سریال شب‌های برره مورد استفاده قرار گرفت.
اینکه چگونه باغ «برره» تاکنون از دسترس برج‌سازان در امان مانده، خود جای پرسش است اما هم‌اکنون مالک باغ سودای ساخت برجی 21 طبقه در آن را دارد. پس از درخواست بنیاد مستضعفان، شهرداری تهران برای باغ 22 هزار متری بنیادمستضعفان در منطقه سعادت آباد، بلوار کوهستان، با وجود کاربری فضای سبز (G211) پروانه ساختمانی برج- باغ صادر می‌کند.
صدور پروانه برج، اعتراض گسترده فعالان محیط زیست را درپی داشت.
اجرای تخریب باغ برره به دهه 80 باز می‌گردد. پس از اتمام ساخت سریال شب‌های برره، براساس شواهد و عکس‌های هوایی از آن، مالک اقدام به خشک کردن درخت‌های باغ می‌کند.
در سکوت مسئولان هر روز تعداد بیشتری از درختان باغ خشک می‌شوند.
پس از آنکه مالک، درخواست ساخت برج 21 طبقه‌ای را به شهرداری تهران می‌دهد، شهرداری با استناد به مصوبه شوم برج‌باغ برای 30 درصد از ملک مورد نظر، مجوز ساخت برج 21طبقه‌ای را صادر می‌کند.
براساس شواهد، مالک مجاز به ساخت و ساز تنها در هفت هزار متر است و طبق حکم دادگاه 15 هزار متر آن باید حفظ شود اما به‌گفته احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران، آثاری از اسید، بنزین و...وجود دارد که نشان می‌دهد سودجویان قصد تخریب باقی مانده باغ را دارند.
اعتراض‌های گسترده به خشکاندن باغ برره توسط مالک، پرونده را به کمیته‌های فنی شورای شهر کشاند. علی اعطا، عضو شورای شهر تهران نیز پیش از این درمصاحبه‌ای با اشاره به اینکه پرونده باغ شب‌های برره در کمیته‌های فنی شورای شهر درحال بررسی است، گفت:« باغ شب‌های برره در محله سعادت‌آباد قرار دارد که روند خشک شدن آن از دهه ٨٠ به بعد آغاز شد؛ باغی که بعد از انقلاب به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شد.
در سال‌های گذشته به دلیل تعریض خیابان بالادستی این باغ، جلوی ورود آب قنات به آن گرفته و درختان آن هم خشک شد. پرونده خشک‌شدن باغی معروف به شب‌های برره برای بررسی‌های تکمیلی به کمیته معماری و طرح‌های شهری ارجاع داده شده است.
کمیته به دقت ابعاد مختلف این پرونده را بررسی کرده و چنانچه تخلف‌هایی مشخص شود برای تصمیم‌گیری در مورد تخلف وارد عمل می‌شویم.تصاویر هوایی سالیان گذشته و نقشه‌ها و مدارک موجود بررسی خواهد شد».
در این مسیر نقشه‌های هوایی سالیان گذشته (یک‌دهه قبل) و نقشه‌های کنونی بررسی می‌شود و مطالعات میدانی و پرس‌وجو از اهالی محل هم صورت خواهد گرفت و نتیجه کار پس از بررسی‌های کمیته معماری و طرح‌های شهری اطلاع‌رسانی خواهد شد.
این باغ که سریال شب‌های برره در دهه ٨٠ به کارگردانی مهران مدیری در آن ساخته شد، حالا مجوز یک برج ٢١طبقه را دارد و بنیاد مستضعفان نیز آگهی مزایده آن را منتشر کرد.
مساحت این باغ 21هزار و600 متر مربع است و در دوره مدیریت شهری گذشته با استفاده از مصوبه برج- باغ‌ها، مجوز ساخت برج ٢١طبقه برای 6هزار و 480 متر مربع آن صادر شده است».
کابوس برج‌سازی در آخرین باغ فرشته
باغ فرشته، تنها یادگار باغهای سرسبز و خرم این محله است.
نکته قابل توجه اینجاست که مالک این باغ نیز بنیاد مستضعفان است.
شهرداری‌تهران برای مالک آن( بنیاد مستضعفان) پروانه ساخت یک برج در باغ را صادر کرده است.
شهرداری منطقه یک، در سال 95 با استناد به این موضوع که در این باغ، درختی وجود ندارد، پروانه‌ای برای ساخت برج در باغ صادر کرد.
بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ، بهمن‌همان سال شبانه با بیل‌هایی به باغ یورش برد و تعداد بسیاری از درختان باغ را قطع کرد. این مساله موجب حساسیت افکار عمومی شد و مسئولان بسیاری به این موضوع ورود پیدا کردند.
از آن زمان تاکنون 227 اصله درخت در باغ قطع شده است. همسایگان باغ، بارها نسبت به قطع و تخریب درختان اعتراض کرده‌اند.
براساس شواهد مالک باغ، سازمان بنیاد مستضعفان است.
پس از صدور مجوز ساخت برج در باغ، در آن زمان مختاری، مدیر عامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران، در نامه‌ای با اذعان به این مساله که در باغ، تعداد بسیاری درخت وجود دارد، به‌شهرداری منطقه یک اعلام کرد:«براساس نظر اعضای کمیسیون ماده 7 مبنی بر عدم صدور مجوز ساخت تا اعلام رای، شهرداری نمی‌تواند مجوزی برای باغ مذکور صادر کند».
متاسفانه برخلاف درخواست و اعلام سازمان پارک‌ها و فضای سبز، شهرداری منطقه یک اقدام به تمدید این پروانه ساختمانی کرده است.
در شورای شهر دوره چهارم نیز مقرر شد که به هیچ‌وجه اجازه ساخت برای این باغ صادر نشود و پرونده نیز به مراجع قانونی ارجاع داده شده است.
بهمن سال 95 خبر یورش شبانه بیل‌های مکانیکی به باغ و قطع تعدادی بسیاری از درختان آن خبرساز شد.
پس از رسانه‌ای شدن و حساسیت افکار عمومی نسبت به آن، پرونده باغ فرشته به صحن شورای شهر رفت و شورا خواستار لغو مجوز این پروژه شد. پرونده‌ای که همچنان باز و هر لحظه ممکن است که مالک باغ عملیات ساخت برج را در آن آغاز کند.
در این میان نیز مالک اقدام به قطع یا خشکاندن درخت‌های باغ کرده است.
مدتی است که اهالی محله فرشته برای حفظ باغ به مسئولان و مراجع قانونی مراجعه کرده‌اند و علاوه‌بر حفاظت، خواستار جلوگیری از قطع و خشک شدن درختان شده‌اند.
از دوسال قبل بیش از 500 درخواست اهالی به 137 ارسال شد که در آن‌ها اعلام کردند درختان باغ به مرور در حال از بین رفتن هستند.
اهالی چندین بار به شهرداری منطقه و شورای شهر دوره چهارم و پنجم نامه ارسال کردند و تعداد قابل توجهی از اهالی نیز، نامه را امضا کردند.
آن‌ها میگویند با توجه به اینکه در این محله باغ موزه هنر ایرانی، مجموعه دکتر حسابی ،خانه سینما و خانه موسیقی قرار دارد و روزانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری از این محله بازدید می‌کنند، درخواست تبدیل باغ به فضای سبز یا فرهنگی برای محله را بیان کرده‌ایم.
آزمون حناچی برای نجات باغهای پایتخت
در سه سال اخیر براساس خواسته اهالی، شهرداری منطقه با روش‌های مختلفی سعی کرده است که جلوی خشک شدن و از بین رفتن درختان این باغ را بگیرد.
حتی در زمانی که مالک، جوی‌های آب را با قیر بسته بود، اهالی محله با شلنگ و تانکر آب آن‌ها را آبیاری کرده اند.
در چند روز اخیر فعالیت‌های مشکوکی در باغ فرشته درحال انجام است که به مراحل آماده‌سازی باغ پیش از گودبرداری شبیه است؛ مساله‌ای که موجب نگرانی افکار عمومی شده است.
چرا که ممکن است هر لحظه بنیاد مستضعفان اقدام به گودبرداری در این باغ کند. آن زمان دیگر فرصتی برای نجات آخرین باغ محله فرشته باقی نمی‌ماند. حال پرسش این است، آیا باغ فرشته به سرنوشت هفت هزار هکتار باغ ناپدید شده در پایتخت دچار خواهد شد؟
درحال حاضر چشم امید همه به معاونت تازه از راه رسیده شهرسازی، شهرداری تهران است.
پیروزحناچی، معاون فعلی شهرسازی شهرداری تهران، پرونده طولانی در برخورد با متخلفان تغییرکاربری اراضی کشاورزی و باغ به مسکونی و تجاری در کشور دارد، شاید باغ فرشته بتواند، نخستین آزمون او در شهرداری تهران در راستای حفظ و احیای باغهای پایتخت باشد.
باید منتظر ماند که آیا حناچی از این آزمون سربلند بیرون خواهد آمد یا خیر؟
بنیادی که باغ‌ها را نابود می‌کند
باوجود آنکه پای بنیاد مستضعفان در تخریب بسیاری از باغهای کشور مانند باغ سیب کرج، باغ برره، باغ فرشته و ... در میان بوده اما این بنیاد همواره منکر قطع درخت‌ها یا تخریب باغ‌ها شده است.
محمد سعیدی‌کیا، رییس بنیاد مستضعفان درباره تخریب باغ‌ها توسط این بنیاد با اشاره به اینکه تخریبی در کار نبوده و بیشتر این حاشیه‌ها ناشی از جوسازی بوده، در مصاحبه‌ای گفته است:«نه فقط باغ الهیه که باغهای دیگری مثل سعادت آباد و...هم بیشتر ناشی از همان جوسازی‌هاست.
ما یک شرکت را گذاشته‌ایم مخصوص پیگیری وضعیت باغ‌ها و رسیدگی به آن‌ها. الان خیلی جاها باغ‌های‌مان را با تانکر آب می‌دهیم.
آن وقت مگر امکان دارد که ما بخواهیم حتی یک درخت را هم قطع کنیم! باغ برره هم همین‌طور بود.
خواهش می‌کنم یکی را بفرستید برود تحقیق کند. ما نیازی نداریم که بخواهیم درختان این باغ‌ها را قطع کنیم و جای آن برج و ساختمان بسازیم، ولی به عنوان مثال یک درخت پوسیده‌ای را باد انداخته اما بعضی رسانه‌ها میگویند که این‌ها دارند درخت قطع می‌کنند.
باغ‌ها را نگه می‌داریم تا سرسبز بمانند و مردم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
من زمانی که در وزارت جهاد بودم با وزیر نیروی آن زمان یعنی آقای مهندس بیطرف نشستیم و توافقی کردیم که آن‌ها به ازای هر درختی که هنگام سد‌سازی در گیلان قطع می‌کنند، معادلش درخت جدید بکارند. یعنی اگر درختی یک‌ساله است، درخت یک‌ساله به جای آن بکارند یا اگر ٢٠ ساله است معادل آن.
حالا چرا باید درختان را قطع کنم؟ به چه دلیلی؟ مگر در باغ سیب می‌خواهیم ساخت وساز کنیم؟
براساس نقشه‌های گوگل، قسمت شرقی خیابان چهاربانده – در باغ سیب – کرج سال‌هاست که درختی نداشته است.
ما می‌خواستیم آنجا را برای مردم کرج بسازیم و تحویل‌شان دهیم.
ضمن اینکه می‌خواستیم باقی آن را هم به شهرداری بدهیم تا بزرگ‌ترین پارک کشور را آنجا بسازند، ولی نخواستند!
ما هم خودمان باغ را احیا کردیم. همچنین اشکالی وجود ندارد که باغهای بنیاد مستضعفان به شکل باغ فروخته شود.
اگر هم باغی را بفروشیم با همان کاربری باغ می‌فروشیم. ما شرکتی داریم که وظیفه‌اش تبدیل زمین‌های بایر به باغ است. بعد هم آن‌ها را می‌فروشد».
سعیدی‌کیا درحالی ادعای نگهداری از باغ‌ها و آبیاری درخت‌ها را با تانکر دارد که به‌گفته اهالی فرشته، بنیاد مستضعفان به‌عنوان مالک باغ فرشته تاکنون مانع آبیاری این باغ توسط اهالی شده است و حتی بنیاد اقدام به مسدود کردن جوی آب این باغ کرده است.
در باغ سیب نیز بنیاد مستضعفان موجب تخریب و خشک شدن صدها اصله درخت شده است.
اما در باغ برره، قناتی در آن محله وجود داشته است که باغ با آن آبیاری می‌شد و پس از تعریض خیابان‌های اطراف مسیر قنات عوض شد ولی بنیاد مستضعفان هیچگاه اقدامی برای ایجاد مسیر جدید برای رساندن آب قنات به باغ نکرده است. ایجاد جوی آب، آسان‌ترین کاری بود که بنیاد مستضعفان می‌توانست برای باغ برره انجام دهد. تصاویر گوگل نشان می‌دهد که از اوایل دهه 80 تاکنون باغ آرام و پیوسته درحال خشک شدن است.
آخرین نفس‌های باغ محله «اراج» نیاوران
این روزها ماجرای باغهای فرشته و برره به صدر اخبار شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده‌است.
با داغ شدن خبر تخریب درختان این باغ‌ها ، برخی مسئولان و مدیران شهر از خواب غفلت بیدار شده و به تکاپوی حفظ و احیای آن افتاده‌اند.
اما درمیان بازار داغ اخبار باغهای فرشته و برره و نجات آن‌ها، آخرین باغ محله «اراج» نیاوران درحال تبدیل شدن به خاطره‌ای در این شهر است.
به‌تازگی خبرهایی از یک قربانی جدید به‌گوش می‌رسد؛ مال‌سازان به باغ «برال» در محله «اراج» نیاوران چشم طمع دوخته‌اند.
هر لحظه ممکن است به‌دلیل قانون «حقوق مالکانه» مجوز ساخت پروژه‌ای مانند «اطلس مال» در این باغ صادر شود.
باغی که اگر افکار عمومی نسبت به حفظ آن حساسیت نشان ندهد، محکوم به فناست. این باغ کجاست؟
در منتهی‌الیه شمال غربی محله «اراج» نیاوران، باغ معروفی به‌نام «برال» وجود دارد. این باغ متعلق به تیمسار «برال یهودی» بوده است که پس از انقلاب، به اسراییل مهاجرت می‌کند و املاکش در نیاوران مصادره می‌شود.
مالکیت باغ «برال» نیز در اختیار وزارت دفاع و سپاه قرار می‌گیرد.
در دهه 60 ساخت و سازهایی به‌صورت سوله و ساختمان‌های اداری به‌نام مجتمع «شهید شاه‌آبادی» در این باغ انجام می‌شود اما باوجود این ساخت و سازها، حدود نیمی از این ملک همچنان به‌عنوان باغ باقی می‌ماند.
نکته جالب و مهم درباره این باغ این است که قنات اصلی محله اراج در این باغ واقع شده و یکی از دلایل حفظ نیمی از این باغ می‌تواند وجود همین قنات باشد.پای باغ «برال» زمانی به شهرداری تهران کشیده شد که مالک آن تصمیم به فروش آن گرفت.
براساس شواهد، سه سال پیش وزارت دفاع این ملک را به شرکت «شستان» واگذار می‌کند.
هلدینگ «شستان» نیز این ملک را به شرکت «سمت و سوی» واگذار می‌کند.
مالکان جدید برای خرید آن مبلغ هنگفتی پرداخت می‌کنند. آن‌ها با رویای ساخت مجتمع تجاری در فضای 100درصدی این ملک، این مبلغ هنگفت را پرداخت می‌کنند.
اما پس از آنکه مالک برای صدور مجوز به شهرداری تهران مراجعه می‌کند، متوجه این مساله می‌شود که اسناد ملک به‌صورت باغ بوده و در طرح تفصیلی شهر تهران نیز این ملک به‌صورت لکه فضای سبز دیده شده است.
پرونده این ملک به کمیسیون ماده پنج برای صدور مجوز ارجاع داده می‌شود. کمیسیون ماده پنج مجوز ساختی تنها برای 30 درصد از این ملک صادر و اعلام می‌کند که 70 درصد باقی مانده از ملک نیز طبق قانون باید به شهرداری واگذار شود.
تمامی درخت‌های باغ، پلاک‌کوب و شناسنامه‌دار هستند. طبق قانون، صدور هرگونه مجوز، قطع یا جابه‌جایی درخت‌ها منوط به اعلام نظر کمیسیون ماده هفت است.
شهرداری برای اعلام نظر کارشناسی طبق قانون، این پرونده را به یکی از شرکت‌های مشاوره خود واگذار می‌کند.
پرونده درخواست مجوز برای ملک، به شرکت مهندسی و مشاوره‌ای به‌نام «پارس‌بوم» برای اظهار نظر کارشناسی ارجاع داده می‌شود.
این شرکت نیز با واگذاری بیش از 30 درصد از ملک مخالفت کرده و بیان می‌کند بخشی از اراضی این ملک باید برای اجرای برخی پروژه‌های عمرانی شهر آزادسازی شود.
پس از انجام اصلاحی‌های مورد نظر، مالک می‌تواند در آن 30 درصد از ملک ساخت و ساز انجام دهد.
از آنجایی که مالک برای این ملک هزینه گزافی پرداخت کرده است، ساخت‌و‌ساز تنها در 30 درصدملک مقرون به‌صرفه نبوده و به همین دلیل به نظر کارشناسی اعتراض کرده و دوباره اقدام به رایزنی با شهرداری برای گرفتن درصد بیشتر می‌کند.
پس از پیگیری‌های مالک برای تصرف بیشتر از 30 درصد، سرانجام شهرداری به مالک پیشنهاد احداث دهکده سلامت( هتل بیمارستان) را می‌دهد.
در صورت اجرای چنین طرحی، مالک مجاز به ساخت تمامی سطح پس از اصلاح و اجرای پروژه دهکده سلامت خواهد بود. در سه سال گذشته، باغ به‌صورت متروکه رها شده است.
اما نگرانی که درباره این باغ وجود دارد، مساله حقوق مالکانه است.
طبق قانون، شهرداری باید ظرف مدت زمان18ماه، حق و حقوق مالکانه را پرداخت کند.
این کار با تملک ملک از سوی شهرداری یا صدور مجوز برای مالک انجام می‌شود.
به‌دلیل آنکه این مدت زمان طی شده است، شهرداری باید برای این باغ تصمیم‌گیری کند.
باتوجه به اینکه شهرداری درحال حاضر حتی هزینه‌های جاری خود مانند پرداخت حقوق پرسنل را از بانک شهر وام می‌گیرد و خزانه شهرداری خالی است، توانایی تملک این باغ را ندارد و تنها راه باقی مانده، صدور مجوز است.
اگر وضعیت پرونده باغ «برال» همچنان بلاتکلیف بماند، مالک می‌تواند در دستگاه قضایی از شهرداری به‌دلیل عدم صدور مجوز شکایت کند.
اگر مالک وارد پروسه قضایی شود،می‌تواند برای صدور مجوز از دستگاه قضایی حکم بگیرد. در این صورت شهرداری نیز ملکف به صدور پروانه ساختمانی برای این باغ است.
سایه مصوبه شوم برج باغ بر تهران
مصوبه برج‌باغ خیانتی به پایتخت بود، فاجعه‌ای که پس از تصویب آن 6 هزار هکتار از باغهای تهران را نابود کرد.
در شورای دوره پنجم این مصوبه ابطال شد اما باوجود ابطال شنیده‌ها حاکی از آن است که همچنان باغ‌کشی در تهران ادامه دارد؛ چرا که شهرداران مناطق حاضر نیستند از درآمد‌های هنگفت تغییرکاربری باغ به مال یا برج دست کشیده و مصوبه شورا را اجرایی کنند، به تعبیر دیگر مصوبه شورای شهر بر زمین مانده است.
حال زمان آن رسیده است که مسئولان از خواب غفلت بیدار شده و برای حفظ اندک باغهای باقی‌مانده تهران، تدبیری بیندیشند.
اگر باغهای فعلی نابود شوند، دیدن آسمان آبی تهران برای همه شهروندانش رویایی دست نیافتنی خواهد شد.
روزنامه قانون
تهرام/1735
کپی شد
