تبلیغات در آغاز و اوان تاریخ اسلام بیشتر به طور سری، زیرزمینی و زبان به زبان و معمولا به دور از چشم دشمنان انجام می‌پذیرفت.
روند ابزار تبلیغ در عصر نخستین از کتاب، سنت، سیره، قلم، نگارش، حکمت، موعظه، جدل، خطابه، شعر، پیک، نامه، جنگ روانی، بسیج نظامی و غیره آغاز می‌شد و با گذشت زمان رو به تحول و تطور و شکوفایی نهاده تا بالاخره به ابزارهای مدرن عصر امروز رسیده است، هر یک سرگذشت تاریخی خاص دارد.
در عصر خاتم انبیا(ص) از آغاز بعثت تا پایان ابلاغ رسالت طی بیست و سه سال مقطع‌های مختلفی است که هر یک ویژگی و حوادث خاصی دارد. پیام‌های آغازین دعوت که با آیاتی چون «اقرا باسم ربک الذی خلق» آغاز شد و بر تعلیم و آموزش، خواندن و نوشتن به عنوان عنصر اصلی تبلیغ تکیه داشت و پیام«یا ایها المدثر قم فانذر» و امثال آن که آهنگ انذار و هشدار را ساز می‌کرد.
دعوت خاندان، فامیل‌های دور و نزدیک، دعوت پنهانی طی مدت سه سال اول بعثت، دعوت علنی در مکه و بازتاب آن تا هجرت به مدینه و مبارزه با بت‌پرستی و اشرافیگری و در برخورد با مشرکین و اشراف، دوران محاصره اقتصادی مسلمانان در تبعیدگاه و شعب ابی طالب که با شعارهایی در تبلیغ رسالت همراه بود.
نخستین معلم و مبلغ در مدینه، مصعب بن عمیر قبل از هجرت پیامبر و آموزش قرآن به مردم و آموزش احکام جدید. تعیین دیگر معلمان و مبلغان قرآن و احکام در میان مردم مانند «معاذبن جبل» قابل ذکر است که حرکت سری تبلیغی در شرایطی این چنین که فاصله زمانی و روانی در میان پیروان این آیین باقی نمی‌گذاشت، کمک می‌کرد که یک استراتژی بسیار مهم برای تبلیغ زیر زمینی به وجود آید. بدین گونه که اخبار میان مکه و مدینه رد و بدل شود و تصمیمات لازم در نشر اسلام اتخاذ گردد و مسلمین را با مهاجرت تدریجی از مکه به مدینه منتقل کند تا زندان عمومی که قریش در محیط مکه برای مسلمین ایجاد کرده بودند به فضایی باز و آزاد در مدینه مبدل گردد و تشکل مسلمین در مدینه و تهیه عده وعُِدّه مقدمات فتح مکه را با فرمان پیامبر اسلام(ص) فراهم سازد.
به طور خلاصه تبلیغات در این برهه خاص از زمان که دولت اسلامی شکل نگرفته بود به طور سری، زیرزمینی و زبان به زبان و معمولا به دور از چشم دشمنان انجام می‌پذیرفت.
مقدمات هجرت و زمینه‌های فرهنگی و فکری مردم، هجرت پیامبر به مدینه و نقش آن در دعوت، بنای نخستین مسجد به معنای پایگاه دعوت و عبادت و سیاست و اجتماع، خطابه و منبر در مدینه، شعرای این دوره و نقش آنها در تبلیغ و ضد تبلیغ، روابط مسلمانان در یک جامعه اسلامی نوبنیاد و نقش ارتباطات اقلیمی، قبیله ای و نژادی و عقد «اخوت اسلامی» میان آحاد مسلمین و قرار تعهدات اجتماعی میان پیروان اسلام و قبایل عرب و یهود و نصاری در چار چوب قانون و حقوق مشترک پذیرفته شده گروههای ذینفع در هیات جمعی و همزیستی مسالمت‌آمیز، همه اینها در راستای دعوت رسالت و تحکیم مبانی اسلام و فراهم ساختن زمینه برای تشکیل جامعه مستقل اسلامی صورت می‌گرفت.
«معاهده حدیبیه» و همزمان دعوت برون مرزی و نامه به سران دول و ملل ادیان و دیگر قبایل و سپس فتح مکه که نقش عظیمی در دعوت و توسعه آن ایفا می کرد و بسیج نیروهای نظامی جهت مقابله با توطئه های کفار و اهل کتاب و دشمنان داخلی و خارجی و غزوات و سرایا که هریک موفقیتی جدید در جهان شمول ساختن اسلام داشت و مسئله حج رسمی پس از فتح مکه و مسئله غدیر خم و تعیین جانشینی علی(ع) که آخرین پیام مکمل رسالت بود، تا می‌رسیم به آخرین وصایای پیامبر با مردم در خانه و بسترو مسجد و توصیه به «کتاب و عترت» و مسئله جانشینی و ولایت امت پس از آن حضرت و واکنش‌های عده‌ای در حیات رسول الله و دیگر حوادث که با تبلیغ اسلام بی ارتباط نبود.
