در ظلمت سیاه ترین صفحات تاریخ ایران، نام آشنایان زیادی در کنار مردم ایستادند تا سمت قبله عالمی را از شاهنشاهان بستانند و سنت دیرینه تعظیم و تکریم از همایونان مطلق الاختیار را بشکنند تا مردم ایران زمین را چنان که در خورند، عزتمند و سرافراز گردانند.
انقلاب اسلامی ایران تحقق آرمان آزادیخواهانی است که در هر برهه از سیطره حکومت های جور ظهور کردند تا به حد آگاهی و دانش روزگار خویش ، در عینیت بخشیدن به آرمانشهر فضیلت و کرامت انسانی و به ثمر نشاندن هدفی که امروز با عنوان مردم سالاری می شناسیم، سهیم باشند. بدون تردید قیام و انقلاب مردم ایران، جمهوری اسلامی و حکومت دینی و تحقق حاکمیت حکم خدا و ملت بر سرنوشت کشور، جز در سایه مجاهدت ها و مبارزات امام خمینی (ره) مفهومی ندارد؛ رهبری با نفوذ که جریانات و گروه های مبارز از جبهه های مختلف را زیر بیرق نهضت مردمی و اسلامی ایران متحد و بسیج کرد اما پرواضح است که پیروزی این نهضت نیز مرهون تلاش ها و رشادت های همرهان و مبارزانی است که در رکاب امام (ره) مخاطرات راه آزادی و سربلندی را به جان خریدند.
حضرت آیت ا... پسندیده برادر ارشد امام خمینی(ره)، از نزدیک ترین منتسبین حامی انقلاب، وکیل تام الاختیار حضرت امام(ره) و از اصلی ترین پشتوانه های انقلاب، از بدو مبارزات در نهضت اسلامی تا به بار نشستن مجاهدات در نظام جمهوری اسلامی بوده است که هیچ گاه در روزگار غربت و مظلومیت مبارزه، تبعید و زندان ایشان را تنها نگذاشت. او هفت سال زودتر از حضرت امام (ره) چشم به جهان گشود و هفت سال دیرتر چشم از جهان فروبست تا راوی گفتنی ها از تاریخ نانوشته و ناگفته ها از پشت پرده رازها و مکنوناتی باشد که در سینه امام(ره) سربه مهر ماند.
حضرت آیت ا... پسندیده از تاثیر گذارترین روحانیون مطرح در حوزه فقه و اصول و کلام و سیاست بود که تنها دغدغه دین پژوهی و دین داری و دین گستری نداشت؛ انگیزه های میهن دوستانه، ایشان را به یکی از شناخته شده ترین چهره های عرصه سیاست و دیانت تبدیل کرد تا به واسطه اقدامات خود که به حسب وظیفه و تکلیف انجام داد، از تاثیرگذارترین افراد در بزنگاه های تاریخی دوره حیاتش باشد. حکایت بزرگ مردان و نیک اندیشان پیش از خود را زیاد شنیده و خوانده بود، از نوجوانی کنجکاوی ها درباره دلمشغولی های بعضی از بزرگان کرده بود تا "یک کلمه" او را بشناسد و بشناساند به آنانی که در پی زیستن در جامعه ای مدنی و قانون مدارند. ایشان شاهد نخستین انتخابات جدی صنفی در ایران بود و متاثر از "عدل مظفر" در صدور فرمان مشروطیت، نقطه عطف تاریخ مبارزات آزادیخوهانه را نظاره و مطالبات قاطبه مردم را برای رفاه و امنیت و مشارکت در تعیین سرنوشت خود لمس کرد.
حضرت آیت ا... پسندیده که خون خمینی ها را در رگ داشت، همچون امام(ره) و پدر بزرگوارشان شهید آقا سید مصطفی خمینی، هیچ گاه ظلم را برنتابید؛ وقتی با به تخت نشستن رضاخان به نابسامانی های اجتماعی دامن زده شد، کشور در آستانه هرج و مرج های داخلی قرار گرفت و تعرض به جان و مال و ناموس مردم با تمسک به آیه شریفه "القارعه مالقارعه" و تحریف معنای آن که چپاول و غارت دستور قرآن است، آزاد شد و عده ای قلدرماب هیزم در آتشدان فتنه اجنبی ها افکنده، برای کودتای انگلیسی ها زمینه چینی می کردند، حضرت آیت ا... پسندیده در مقابل نابرابری ها و بی عدالتی ها ایستاد، بیت پدری در خمین را مامن مردم بی پناه کرده و اسلحه بر دوش، متهورانه برای حفاظت از آنها به درگیری فیزیکی با ژاندارم های سوئدی تن در داد.
وقتی با وجود اعلان بی طرفی رئیس الوزراء ایران در جنگ جهانی اول، کشورش را در مخمصه و عقیده و مذهبش را در آستانه تاراج یافت، دوش به دوش دیگر علماء در اردوی روحانیون اصفهان آموزش نظامی دید تا هم سهمی از بازگرداندن آسایش لگدکوب شده به ایران و ایرانی داشته باشد و هم در معیت دیگر علماء ومراجع از حقوق اساسی و مشروع ملت ایران در مقابل تجاوز دولتین روس و انگلیس دفاع کند.
مراودات آیت الله پسندیده با سران مخالف حکومت رضاخان و ایستادگی ایشان در مقابل خوانین و عمال حکومتی، موجبات پرونده سازی و اعمال فشار علیه ایشان را فراهم نمود. در زمان اشغال خاک ایران به وسیله نیروهای متفقین، ایشان به اتهام مخالفت و جلوگیری از تامین نان و خوراک متفقین که عملا از مایحتاج مردم محروم منطقه و به بهای فقر و گرفتاری مردم ایران تامین می شد، با حکم وزیر کشور رضاخان محکوم به تبعید گردید.
تبعید های مکرر ایشان به دلیل پافشاری بر دفاع و احقاق حقوق مسلم مردم محروم در جریان جنگ جهانی دوم، محاکمه ایشان به اتهام مخالفت با کشف حجاب و مراودات و ملاقات های مکرر ایشان با شهید سید حسن مدرس، آیت الله کاشانی و سران نهضت ملی در جریان مبارزات ملی شدن صنعت نفت، نشان از حضور پررنگ این روحانی برجسته در متن جریانات سده اخیر ملت ایران دارد.
نقش آیت الله پسندیده در حمایت از قیام 15 خرداد بسیار برجسته بود؛ در حالی که رهبر قیام در تبعید بسر می برد و یاران انقلابی ایشان روانه زندان ها و شکنجه گاه های ستمشاهی شدند، ایشان روشنی بخش بیت حضرت امام (ره) در قم بود و به رغم فشارهای مستمر رژیم شاه، تنها حلقه مطمئن ارتباط مقلدین و مبارزین با حضرت امام(ره) در تبعیدگاه محسوب می شد. یکی از حساس ترین مسئولیت های آیت الله پسندیده، تامین و پرداخت شهریه امام(ره) یا همان بودجه مبارزه و مبارزین بود. در فضای اختناق آمیز آن روزها، کمک مالی ایشان به خانواده زندانیان و تبعیدشدگان و پرداخت شهریه امام (ره) در حوزه های علمیه کشور، نقش مهمی در زنده نگهداشتن نام امام(ره) و مشتعل ساختن قیام 15 خرداد داشت.
به دنبال این قیام خونین و دستگیری حضرت امام(ره)، آیت الله پسندیده به اتفاق جمعی از مراجع به تهران سفر کرد و در اعتراض دسته جمعی علماء مشارکت فعالی داشت و با پافشاری و اصرار فراوان موفق به دیدار با امام خمینی(ره) در بازداشتگاه شد تا بدینوسیله جزئیات اخبار قیام را در اختیار ایشان قرار دهد. به همین دلیل بود که بارها به دادگاه فرمایشی احضار و در آن محاکمه شد.
**
آیت الله سید مرتضی پسندیده در هفدهم شوال سال 1313 هجری قمری در خانواده ای اهل جهاد و اجتهاد متولد شد. هنوز چند سالی از محضر پدر بزرگوارش شهید آقا مصطفی که طبق اجازات مراجع وقت نجف به درجه اجتهاد نائل شده بود، بهره نبرده بود که در هفت سالگی قربانی کین توزی و انتقام جویی خوانین قلعه خمین و عمال منطقه ای حکومت شد و با شنیدن خبر تکان دهنده شهادت پدر، سنگینی بار مسئولیت حمایت معنوی از خانواده و برادر کوچکش روح الله که در آن زمان فقط پنج ماه داشت را بر شانه های کوچکش حس کرد. آن روزها به همراه برادران و خواهرانش در محضر مرحوم میرزا محمود افتخار العلماء عربی و صرف و نحو می خواند و دروس مقدماتی را از عالمان آن دیار فراگرفت. در سال 1327 به اتفاق برادرش مرحوم حاج سید نورالدین به اصفهان عزیمت کرد و در آنجا در معیت مرحوم افتخار العلماء در مدارس ملا عبدالله و جده بزرگ، به تحصیل نحو و ادبیات و منطق و کلام و فقه و اصول و هیئت و نجوم و حساب اشتغال داشت. "شرایع"، "مطول" و "شرح لعمه" را از استاد آقا میرزا علی یزدی آموخت و سطح و دروس خارج را نزد اساتیدی چون آقا سید مهدی درچه ای (برادر مرجع تقلید، سید محمد باقر درچه ای) و علمای اعلام میرزا محمد صادق خاتون آبادی، حاج سید محمد علی تویسرکانی، مرحوم آقای نجفی و حاج آقا رحیم ارباب دهکردی فراگرفت.
آیت الله پسندیده پس از اصفهان به نجف اشرف مشرف شد و در مدت اقامت در این شهر با آیت ا... آقا ضیاء عراقی که از مجتهدین بزرگ عتبات و اهل سلطان آباد اراک بود روابط زیادی پیدا کرد. پس از آن به خمین بازگشت. همزمان با اقامه نماز جماعت، حوزه دروس فقه و کلام و نحو و منطق برپا نمود که در آن زمان حضرت امام (ره) هم در زمره شاگردان آن بزرگوار بود. از آنجایی که پس از ثبوت سلطنت پهلوی ایشان پذیرش مسند قضاوت را شرعی نمی دانست، پیشنهاد قبول محضر شرعی را رد کرد و عهده دار مسئولیت یک دفتر ازدواج و معاملات شد.
در 27 سالگی با دختر مرحوم حاج غلامحسین خان جلال لشکر ازدواج کرد. حاصل آن پسری بود به نام ناصرالدین که بعدها تحصیلات خود را در آلمان تکمیل و در فن پارچه بافی و چرم سازی تخصص گرفت. ناصرالدین پسندیده پس از کودتای 28 مرداد 1332 از کار برکنار شد اما طولی نکشید که به دلیل انگشت شمار بودن متخصصین این رشته در ایران، بار دیگر از او دعوت به همکاری شد و در سال 1350 به طرز مرموزی کشته شد. دو پسر و سه دختر دیگر هم ثمره ازدواج دوم آیت الله پسندیده با عیال دوم، خانم همدم هندی بود.
آیت الله پسندیده و خانواده محترمشان در طول سال های مبارزه با رژیم ستمشاهی همواره حامی و پشتیبان حضرت امام(ره) بودند. مقاومت و بی اعتنایی به حکم های مکرر تبعید، حصر خانگی و تحمل رنج های فراوان برای روشن نگه داشتن چراغ هدایت حضرت امام(ره) عملا دستگاه ساواک را بی اثر کرده بود تا جائیکه پیش از پیروزی انقلاب بارها دستگیر و به نقاط مختلفی در خمین، انارک و داران اصفهان تبعید شد اما با پیام امام خمینی(ره) مبنی بر "تمام کسانی که تبعید شده اند به حکم تبعید اعتنا نکنند و به قم یا شهر خودشان مراجعت کنند" بلافاصله به کانون مبارزات بازگشت و تا آخرین نفس به تلاش های خود ادامه داد.
مرحوم آیت الله پسندیده پس از پیروزی انقلاب اسلامی علیرغم موقعیت ویژه ای که به لحاظ مرتبت علمی و تجربیات و مبارزات مستمر خویش داشت، همچون گذشته افتخار وکالت امام خمینی را در امور شرعی مردم بر هر عنوان و سمت و امتیازی ترجیح داد و در طول سال های پس از پیروزی با بزرگواری و بی هیچ ادعا و انتظاری، همان مشی و شیوه روشن زندگی گذشته را تعقیب کرد و در بیست و سوم آبان ماه 1375 دار فانی را وداع گفت.
مرحوم آیت الله پسندیده گنجینه ای بود از خاطرات تلخ و شیرین و رشادت ها و مرارت ها و حماسه های یک ملت.
