سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 توسط چین و روسیه برای بحث در مورد نگرانی های امنیتی در آسیای مرکزی و منطقه بزرگتر تأسیس شد، سایر اعضای آن ایران، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان هستند. کشورهای ناظر و شرکای گفتگو شامل ترکیه، عربستان سعودی و مصر هستند.
به گزارش جماران، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، چهارشنبه برای دومین بار در طی ماه‌های گذشته در جریان سفر به قزاقستان برای حضور در نشست شانگهای که غربی ها آن را یک گروه بین‌المللی که برای مقابله با ائتلاف‌های غربی می دانند با هم دیدار کردند. آسوشییتدپرس در گزارشی در این باره می نویسد: پوتین و شی آخرین بار در ماه می زمانی که رهبر کرملین از پکن دیدار کرد تا بر شراکت نزدیک آنها که مخالف نظم به رهبری ایالات متحده و به دنبال ترویج جهانی چند قطبی تر است، تاکید کند با یکدیگر دیدار کردند. نشست سالانه سازمان همکاری شانگهای که چهارشنبه و پنجشنبه در آستانه، پایتخت قزاقستان برگزار می شود.
سازمان همکاری شانگهای چیست؟
سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 توسط چین و روسیه برای بحث در مورد نگرانی های امنیتی در آسیای مرکزی و منطقه بزرگتر تأسیس شد، سایر اعضای آن ایران، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان هستند. کشورهای ناظر و شرکای گفتگو شامل ترکیه، عربستان سعودی و مصر هستند.
حاضران چه کسانی بودند؟
علاوه بر پوتین و شی و قاسم جومارت توکایف، میزبان اجلاس سران، شهباز شریف نخست وزیر پاکستان، شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان، امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان و صدیر ژاپاروف رئیس جمهور قرقیزستان حضور دارند. الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس در این مراسم شرکت کرد زیرا کشورش در حال تبدیل شدن به یک عضو کامل است. ایران همچنان در حال انتخاب جانشین رئیس جمهور ابراهیم رئیسی است که در سانحه سقوط هلیکوپتر در ماه مه جان خود را از دست داد ، بنابراین محمد مخبر سرپرست ریاست جمهوری در آن شرکت کرد. از دیگر مهمانان سازمان همکاری شانگهای می توان به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان اشاره کرد.
همچنین آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل که از آسیای مرکزی بازدید می کند، در این نشست حضور داشت. الکساندر گابویف، مدیر مرکز اوراسیا کارنگی روسیه، گفت: گوترش می خواهد سازمان ملل را به عنوان یک سازمان فراگیر که با تمام باشگاه های بزرگ صحبت می کند، معرفی کند.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند وزیر امور خارجه خود را به این نشست اعزام کرد. گزارش های رسانه های هندی حاکی از آن است که مودی که اخیراً دوباره انتخاب شده، مشغول جلسه پارلمان است که هفته گذشته آغاز شد. او در اجلاس اخیر گروه هفت در ایتالیا شرکت کرد و برخی گزارش ها حدس می زنند که او می خواهد روابط هند با روسیه و غرب را متعادل کند.
اهداف حاضران در نشست چیست؟
پوتین می خواهد نشان دهد که روسیه به دلیل تحریم های غرب از حمله به اوکراین در سال 2022 منزوی نشده است.حکم بازداشت وی از سوی دادگاه کیفری بین المللی به دلیل جنایات جنگی صادر شده است که او را به مسئولیت شخصی در ربودن کودکان از اوکراین متهم می کند. قزاقستان عضو اساسنامه رم نیست و بنابراین موظف به دستگیری او نیست.
از نظر پوتین، این دیدار یک ژست نمادین است که نشان می دهد روسیه و شخص او تنها نیستند.
در واقع، رهبر روسیه روز چهارشنبه جلسات متعددی با دیگر رهبران در حاشیه این اجلاس داشت که همه از تلویزیون دولتی روسیه پخش شد. پوتین در دیدار با شی در روز چهارشنبه، سازمان همکاری شانگهای را به عنوان یکی از ستون های کلیدی نظم جهانی عادلانه و چند قطبی ستود و گفت که روابط بین مسکو و پکن بهترین دوره تاریخ خود را تجربه می کند.
این دو مقام هر دو با تنش های بسیار از سوی غرب روبرو هستند و حدود 40 بار با هم ملاقات کرده اند.نشست آنها در چین در ماه مه بر حمایت دیپلماتیک پکن از مسکو و اینکه چگونه این کشور یک بازار برتر نفت و گاز است، تاکید داشت. روسیه برای فعال نگه داشتن ماشین نظامی خود به پکن به عنوان منبع اصلی واردات فناوری پیشرفته متکی است. سازمان همکاری شانگهای به چین کمک می کند تا نفوذ خود را به ویژه در سراسر آسیای مرکزی و جنوب جهانی نشان دهد. شی هفته گذشته خواستار پل های ارتباطی بین کشورها شد و می خواهد چین را به عنوان جایگزینی برای ایالات متحده و متحدانش معرفی کند.
اردوغان همچنین با پوتین که سفرهای مورد انتظار وی به ترکیه محقق نشده، دیدار کرد. او به عنوان رئیس جمهور کشور عضو ناتو از زمان آغاز جنگ، روابط متعادلی با روسیه و اوکراین داشته و اغلب به عنوان میانجی پیشنهادهایی را برای پایان جنگ به دو طرف داده است.
برای قزاقستان میزبان و سایر کشورهای آسیای مرکزی، این نشست راهی برای پیشبرد همکاری آنها با همسایگان بزرگتر و قدرتمندتر است. به عنوان مثال، قزاقستان به طور مکرر با روسیه و چین همسایه خود درگیر است، در حالی که با غرب نیز ارتباط برقرار می کند، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده و دیوید کامرون، وزیر خارجه بریتانیا در سال جاری میلادی از این کشور بازدید کرده اند.
محورهای روی میز
مبارزه با تروریسم یک تمرکز کلیدی است. روسیه در سال جاری شاهد دو حمله تروریستی بود که در آن 145 نفر توسط افراد مسلح در سالن کنسرت مسکو در ماه مارس کشته شدند و حداقل 21 نفر در حملات به پلیس و عبادتگاه ها در جمهوری جنوبی داغستان در ژوئن کشته شدند. . در خشونت‌های مارس، ایالات متحده به مقامات روسیه در مورد احتمال حمله هشدار داد ، اطلاعاتی که توسط مسکو رد شد.
نایجل گولد دیویس، کارشناس ارشد روسیه و اوراسیا در مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در لندن و سفیر سابق بریتانیا، گفت که سازمان همکاری شانگهای یک ائتلاف امنیتی جمعی یا اقتصادی نیست و تفاوت های امنیتی قابل توجهی بین اعضای آن وجود دارد. ارزش اصلی این سازمان در حضور کشورهای غیر غربی است که دور هم جمع می شوند.
امسال، بلاروس، متحد نزدیک مسکو، به عضویت کامل این سازمان در خواهد آمد و پذیرش آن نشان می‌دهد که روسیه چگونه می‌خواهد بلوک‌های کشورهای غیرغربی را تقویت کند. گولد دیویس گفت که سازمان همکاری شانگهای با افزایش تعداد اعضای خود به جای تعمیق همکاری، شهرت خود را افزایش می دهد.
آیا تنش در سازمان همکاری شانگهای وجود دارد؟
اختلافات سیاسی میان برخی از اعضای سازمان همکاری شانگهای - مانند هند و پاکستان بر سر کشمیر مورد مناقشه - دستیابی به توافق جمعی در مورد برخی مسائل را دشوار می کند.
چین در بحبوحه جنگ در اوکراین از مسکو حمایت کرده است، اما در نشست سازمان همکاری شانگهای در سال 2022، پوتین به «نگرانی‌های» نامشخص پکن در مورد درگیری اشاره کرد. مودی از هند سپس بدون ابراز مخالفت صریح از اقدام مسکو خواستار پایان درگیری شد. کشورهای آسیای مرکزی روابط خود را با روسیه و چین متعادل می کنند و در عین حال روابط خوبی با کشورهای غربی دارند. هیچ یک از پنج جمهوری شوروی سابق در آسیای مرکزی علناً از جنگ اوکراین حمایت نکرده اند، اگرچه همه در رای گیری سازمان ملل متحد برای محکومیت این جنگ رای ممتنع دادند.
گوترش ممکن است از این نشست برای گفتگو با پوتین در مورد اینکه روسیه چگونه انسجام سازمان ملل را بر هم می زند استفاده کند. روسیه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در مورد نظارت بر کره شمالی و رای به توقف مسابقه تسلیحاتی در فضا را وتو کرده است.
آیا اوکراین مورد بحث قرار خواهد گرفت؟
نه اوکراین و نه هیچ یک از حامیان غربی آن در این مراسم حضور ندارند و انتظار نمی‌رود که مذاکرات بزرگ یا سخنان مهمی در مورد جنگ انجام شود. اما از آنجایی که این روزها به ندرت پیش می‌آید که در هر نشستی سران روسیه، چین، ترکیه و سازمان ملل حضور داشته باشند، احتمال گفت‌وگو درباره جنگ، حداقل در حاشیه نشست، احتمالا پشت درهای بسته وجود داشته است. یک مقام ارشد قزاق به آسوشیتدپرس گفت: «مباحث حاشیه ای زیادی در مورد اوکراین وجود دارد، زیرا این یک موضوع بزرگ است که به همه ما مربوط می شود».
الجزیره در گزارشی درباره این نشست نوشت: روسای جمهور چین و روسیه از متحدان خود خواستند در برابر نفوذ خارجی مقاومت کنند و تاکید کردند که مراکز جهانی قدرت در حال تغییر هستند و دنیای چند قطبی در افق است. شی جین پینگ در این نشست گفت: ما باید دست به دست هم دهیم تا در برابر مداخلات خارجی مقاومت کنیم، قاطعانه از یکدیگر حمایت کنیم، از نگرانی‌های یکدیگر مراقبت کنیم و آینده و سرنوشت کشورهایمان و صلح و توسعه منطقه را در دستان خودمان کنترل کنیم. برای جهان اهمیت حیاتی دارد که سازمان همکاری شانگهای در سمت راست تاریخ و در سمت انصاف و عدالت قرار گیرد.
در بیانیه مشترکی که توسط کرملین منتشر شد، این گروه به تغییرهای کلی در سیاست جهانی اشاره کرد و خواستار ایفای نقش تقویت شده بلوک شانگهای در امنیت جهانی و منطقه ای شد. در این بیانیه آمده است: استفاده از زور در حال افزایش است، هنجارهای حقوق بین‌الملل به طور سیستمی نقض می‌شود، رویارویی و درگیری‌های ژئوپلیتیکی در حال افزایش است و خطرات برای ثبات در جهان و منطقه سازمان همکاری شانگهای چند برابر می‌شود.
بیانیه پایانی همچنین خواستار آتش بس زودهنگام، کامل و پایدار در غزه با حل و فصل جامع و عادلانه مسئله فلسطین شد.این بیانیه به حمله روسیه به اوکراین یا مناقشه چین با تایوان اشاره نکرد، اما گفت که این گروه به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشورها احترام متقابل قائل است.هم روسیه و هم چین مرتباً با آنچه که تسلط ایالات متحده بر امور جهانی می گویند مخالفت می کنند و به دنبال تقویت نفوذ و کنترل خود به ویژه در مناطق نزدیک به مرزهای خود هستند.
پوتین در سخنانی در این اجلاس گفت: دنیای چند قطبی به واقعیت تبدیل شده است.دایره کشورهایی که طرفدار نظم جهانی عادلانه هستند و آماده دفاع قاطعانه از حقوق مشروع خود و حفاظت از ارزش های سنتی هستند در حال گسترش است. مراکز جدید قدرت و رشد اقتصادی در حال تقویت هستند.
ایران تحت تحریم غرب سال گذشته به عنوان یکی از اعضای کامل سازمان همکاری شانگهای به آن پیوست. سازمان همکاری شانگهای قرار است بستری برای همکاری در رقابت با غرب با تمرکز بر امنیت و اقتصاد و به ویژه آسیای مرکزی باشد. سازمان همکاری شانگهای 40 درصد از جمعیت جهان و حدود 30 درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می دهد. اما گروهی ناهمگون با اختلافات داخلی فراوان از جمله اختلافات ارضی است.تهاجم روسیه به اوکراین علاقه قدرت‌های بزرگ به آسیای مرکزی را بیشتر کرده است، جایی که مسکو به دنبال حفظ سلطه سنتی خود است، اما چین اکنون از طریق پروژه زیرساختی شاخص کمربند و جاده خود پیوندهای قوی در ان دارد. غرب همچنین برای نفوذ در منطقه مهم استراتژیک، غنی از نفت و گاز و یک مسیر مهم حمل و نقل بین آسیا و اروپا رقابت می کند.
در بیانیه پایانی، اتحادیه از «ساخت یکجانبه و بدون محدودیت» سامانه‌های دفاع موشکی توسط کشورهای ناشناس و اتحادهای منطقه‌ای انتقاد کرد که شکایت مشترک مسکو و پکن از ایالات متحده است.
