درباره کریدور اقتصادی هند - خاورمیانه- اروپا چه می دانیم؟

به گزارش جماران ، ایده احداث کریدور اقتصادی هند – خاورمیانه - اروپا سروصدای بسیاری در فضای رسانه ای به راه انداخته است. پرسش هایی نظیر اینکه این ایده تا چه اندازه عملیاتی و تا چه مقدار بلندپروازانه و غیرممکن است به سوژه نگارش گزارش و تحلیل های بسیاری تبدیل شده است. کریستین ساینس مانیتور در تازه ترین گزارش در این باره می نویسد:

نارندرا مودی، نخست وزیر هند، پروژه کریدور اقتصادی بلندپروازانه ای را راه اندازی کرده است که در صورت تکمیل، تجارت بین هند و اروپا را ساده می کند و به تقویت همکاری های سیاسی و امنیت انرژی کمک می کند.  حامیان آن – که شامل ایالات متحده، اتحادیه اروپا و عربستان سعودی می‌شوند – این پروژه را «تغییرگر بازی» و «تاریخی» توصیف کرده‌اند . به گفته کارشناسان، کریدور اقتصادی هند - خاورمیانه-اروپا (IMEC) چالشی آشکار برای ابتکار کمربند و جاده چین ( BRI) است. ابتکار کمربند و جاده یک کریدور زیرساختی عظیم است که از 2013 تاکنون به چین نفوذ قابل توجهی در سراسر آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین داده است.

البته چین اخیرا با اتهام اعطای وام با هدف وابسته سازی اقتصادی کشورهای عضو این پروژه روبه رو شده و بر همین اساس برخی از کشورهایی که پیش از این به ابتکار جاده و کمربند پیوسته بودند اکنون به دنبال مذاکره مجدد درباره شرایط وام های خود هستند. ایتالیا یکی از کشورهای ناراضی در این حلقه است که آماده خروج کامل از ابتکار چین است.

کریدور اقتصادی جدید اعلام شده از هند تا اروپا می تواند به تسریع توسعه اقتصادی و همچنین مقابله با نفوذ فزاینده بین المللی چین کمک کند. با این حال، به نظر نمی رسد پکن در معرض تهدید قرار گیرد چرا که مقامات چین می گویند که از کریدور جدید استقبال می کند البته تا زمانی که به یک ابزار ژئوپلیتیکی تبدیل نشود. از سوی دیگر جزئیات مربوط به چند و چون اجرایی شدن کریدور هند به اروپا اصلا مشخص نیست. به عنوان مثال هنوز مشخص نیست که این کریدور چگونه ساخته می‌شود یا چه کسی هزینه آن را پرداخت خواهد کرد.

مایکل کوگلمن، مدیر موسسه جنوب آسیا در اندیشکده مرکز ویلسون در واشنگتن می گوید: « تعداد شرکت کنندگان در این پروژه زیاد و جغرافیای تحت پوشش بسیار وسیع است. »

اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، این پروژه را «پلی سبز و دیجیتالی در میان قاره‌ها و تمدن‌ها» توصیف کرده است. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، آن را «تغییرگر بازی» خواند و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، این اعلامیه «تاریخی» را تحسین کرد.  نارندرا مودی نیز هفته گذشته در اجلاس گروه 20 در دهلی نو گفت که این پیوند جدید توسعه پایدار را برای کل جهان پیش خواهد برد.

طرح کریدور هند به اروپا  به دو بخش تقسیم می شود: از طریق ترکیبی از مسیرها به شمول خطوط راه آهن، خطوط آبی و جاده ها، کریدور شرقی هند به خلیج فارس و کریدور شمالی خلیج فارس به اروپا متصل خواهدشد. بر اساس یادداشت تفاهم امضا شده توسط هند، ایالات متحده، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اتحادیه اروپا، ایتالیا، فرانسه و آلمان، خطوط لوله هیدروژن و کابل های برق نیز در طول مسیرهای ریلی ساخته خواهد شد.

اعلامیه کریدور هند به اروپا  تنها یک ماه قبل از اینکه 90 کشور برای کنفرانس بزرگ ابتکار کمربند جاده در پکن گرد هم آیند منتشر می شود . از سال 2013، چین میلیاردها دلار برای این پروژه سرمایه گذاری کرده است، پروژه ای که به عنوان فرزند رهبر چین شناخته می شود  و بیش از 150 کشور و ده ها سازمان بین المللی در آن مشارکت دارند. در واقع، برخی از حامیان  کریدور هند – اروپا ، از جمله عربستان سعودی و امارات، در حال حاضر بخشی از ابتکار کمربند – جاده چین هستند.

در این میان برخی، ابتکار گسترده چین را نوعی «دیپلماسی تله بدهی» می دانند. این گروه معتقدند که چین به دنبال تضمین نفوذ ژئوپلیتیکی خود با وام دادن مبالغ غیرقابل بازپرداخت برای پروژه های زیربنایی به کشورهای فقیرتر است.

کوگلمن می‌گوید: «بسیاری از کشورهای درگیر در کریدور چین – اروپا نمی‌خواهند با لنز چینی به آن نزدیک شوند، اما این یک چارچوب اجتناب‌ناپذیر از دیدگاه ایالات متحده است. هرچند مقامات ایالات متحده قبلاً این پروژه را شفاف، فراگیر و غیر اجباری توصیف کرده‌اند.

هند در مورد  ابتکار کمربند و جاده با چین درگیر است، زیرا یکی از شاخه های اصلی آن، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) از کشمیر تحت مدیریت پاکستان، بخشی از قلمرو هیمالیا که در حال حاضر بین هند، پاکستان و چین تقسیم شده است، می گذرد.

دهلی نو معتقد است که پاکستان شمال کشمیر را به طور غیرقانونی اشغال کرده است و می گوید هر کشوری که در گسترش کریدور اقتصادی چین و پاکستان شرکت کند مستقیماً حاکمیت و تمامیت ارضی هند را نقض خواهد کرد.

هند در سال 2016 قراردادی را با ایران امضا کرد تا کریدور خود را توسعه دهد، اما این پروژه با موانع بسیاری مواجه شده و با تحریم‌های آمریکا علیه ایران بیشتر از مسیر تعریف شده خارج شد.  هند و چین نیز از زمانی که سربازان هر دو طرف در یک درگیری مرزی در سال 2020 تلفات جانی را به یکدیگر تحمیل کردند، در شرایط نامساعدی از روابط دوجانبه قرار گرفته اند.

تاکنون چین چندان احساس تهدیدی از جانب کریدور هند – اروپا نکرده است. وزارت خارجه چین در بیانیه ای به مطبوعات این کشور اندکی پس از نشست گروه 20 در دهلی نو گفت : ما مدافع این هستیم که ابتکارات مختلف در حوزه مسیرهای ترانزیتی  باید باز، فراگیر و برای هم افزایی باشد و نباید به ابزارهای ژئوپلیتیکی تبدیل شود.

پروین ساونی، روزنامه‌نگار و کارشناس امنیت ملی هند، با ابراز نگرانی در مورد آینده کریدور هند – اروپا  می‌گوید: مقامات چینی می‌دانند که «وقتی صحبت از ساخت زیرساخت‌ها می‌شود، آنها شماره یک در جهان هستند. آنها جیب های پرپولی دارند و ابتکار کمربند – جاده چین حداقل 10 سال جلوتر از ابتکار کریدور هند – اروپا است.

با این حال، زمین زیرپای ابتکار کمربند و جاده هم چندان محکم نیست.  رشد اقتصادی چین در حال کاهش است و منجر به کاهش تورم و ترس از رکود می شود.  همزمان همانطور که در بالا اشاره شد برخی از کشورها از شرایط تعیین شده برای تخصیص وام به خود راضی نیستند و برخی مانند ایتالیا آماده خروج از این ابتکار هستند.

 اینکه آیا هند می‌تواند از این لحظه عدم اطمینان برای تغییر مقیاس نفوذ استفاده کند یا خیر، به توانایی آن در خارج کردن پروژه کریدور هند – اروپا از روی کاغذ و عملیاتی کردن آن بستگی دارد.  

در حال حاضر نه کسی می داند که چه کسانی این پروژه را تامین مالی خواهند کرد و نه اعضای نهایی شرکت کننده در این پروژه مشخص هستند. تا آنجا که به ایالات متحده مربوط می شود، تعهدات بسیاری در زمینه ساخت زیرساخت ها داده که همگی ناقص باقی مانده اند. آخرین مورد، چارچوب اقتصادی هند و اقیانوسیه است، ابتکاری که سال گذشته راه اندازی شد و به عنوان فرصتی برای متعادل کردن نفوذ چین در آسیا ترویج شد.

 کوگلمن با برخی از این نگرانی‌ها موافق اما معتقد است که این پروژه هنوز نویدبخش است. او می‌گوید: «علی‌رغم چالش‌ها، ژئوپلیتیک این موضوع بیش از آن مهم است که بتوان نادیده گرفت. سه منطقه مختلف و ایالات متحده برای بهبود مسیرهای اتصالی در مقیاس وسیع، در گستره وسیعی از قلمرو  سرزمینی که مسیرهای کلیدی زمینی و دریایی برای تجارت را در خود جای داده است، با یکدیگر همکاری می کنند.

مقامات دخیل در کریدور هند – اروپا  می گویند که آنها در چند ماه آینده برنامه دقیق تری برای ساخت کریدور خواهند داشت. در همین حال، تحلیلگران پیشرفت این ابرپروژه را با دقت زیر نظر دارند و آن را شاخصی از سرمایه گذاری ایالات متحده در هند و رویکرد آن نسبت به چین می دانند.