اردوغان ترکیه را به کدام سمت می برد؟

عُبید احمدی، دکترای روابط بین الملل از ترکیه در یادداشتی برای جماران درباره اولویت های سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید نوشت:

با پیروزی مجدد رئیس جمهور رجب طیب اردوغان شاهد تداوم در سیاست خارجی ترکیه خواهیم بود. اگر نامزد مخالفان کمال قلیچداراوغلو پیروز می شد احتمال گسست در سیاست خارجی ترکیه وجود داشت به احتمال زیاد تغییراتی در سوریه، مدیترانه شرقی، روابط با غرب و روسیه رخ می داد اما این احتمالات فعلا از بین رفته است. در ادامه به اجمال به بررسی و تبیین اولویت های سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید می پردازیم:

سوریه و مبارزه با تروریسم

شاید سوریه مهمترین عنوان در دستور کار سیاست خارجی ترکیه باشد. زیرا سوریه موضوعی است که ترکیه را از بسیاری جهات نگران و درگیر می کند. اینها شامل مبارزه با تروریسم، بازگشت پناهجویان و تعیین روابط با دیگر بازیگران این حوزه به ویژه ایالات متحده است. به همین دلیل، اولین اولویت رئیس جمهور اردوغان این خواهد بود که روند جاری در سوریه بدون ایجاد اختلال در آن به نتیجه موفقیت آمیزی برسد. برای این امر نقشه راه مشخصی شکل گرفته است این نقشه راه در آخرین اجلاس وزرای خارجه که در مسکو برگزار شد در قالب مذاکرات چهارگانه مورد تایید قرار گرفت. بازگشت پناهجویان، مبارزه با تروریسم و ​​دستیابی به یک راه حل جامع در سوریه از جمله اهداف این نقشه راه است.

 می توان ادعا کرد که مبارزه با تروریسم همچنان یکی از خطوط اصلی سیاست خارجی ترکیه در دوره جدید خواهد بود.واضح است ثبات و امنیت داخلی اجرای سیاست‌های فعالانه در سیاست خارجی را ممکن می‌سازد. بنابراین از نگاه دولت ترکیه مبارزه با گروه های PKK/PYD/FETO ابزار مهمی برای نمایش قدرت در سیاست خارجی است. بنا بر اظهارات کارگزاران امنیتی تشکیلات سازمانهای تروریستی PKK/PYD/FETÖ در داخل مرزها متلاشی شده و مبارزه با تشکیلات خارجی این سازمان ها در خارج از کشور نیز همچنان به قوت در حال اجرا است. می توان گفت عدم تغییر قدرت در ترکیه در نتیجه انتخابات باعث افزایش هزینه برای سازمان های مورد نظر مخصوصا در کشورهای غربی خواهد شد در این زمینه می توان ادعا کرد که ترکیه این پتانسیل را دارد که با توجه به افزایش هزینه ها، کشورهای غربی را برای کاهش یا پایان حمایت از سازمان های تروریستی فوق الذکر متقاعد کند. از طرفی دیگر تسریع روند عادی سازی با سوریه در دوره آتی ممکن است فشار بر سازمان تروریستی PKK/PYD در سوریه را افزایش دهد، همچنین در آینده امکان سازماندهی عملیات مشترک سوریه و ترکیه علیه این سازمان نیز بعید به نظر نمی رسد.

حفظ جایگاه میانجی

یکی دیگر از موضوعات مهم سیاست خارجی در دوره جدید  جنگ جاری در اوکراین است. سیاست خارجی ترکیه در طول جنگ و بحران اوکراین نشان داد که رویکرد ترکیه به قدری مهم است که می‌تواند بر نقشه راه بعدی تأثیر بگذارد. اولویت اول ترکیه حفظ موقعیت فعلی خود به شیوه ای با ثبات است. به عبارت دیگر ترکیه به نقش میانجی در بحران اوکراین ادامه خواهد داد، موضع خود را در مورد مسائل مهمی که به دلیل بحران هم به خود و هم  به جهان مربوط می شود تقویت می کند و تلاش می کند از تعمیق یا گسترش جنگ به کشورهای دیگر جلوگیری کند.

روابط ترکیه با روسیه در حال حاضر ارتباط نزدیکی با بحران اوکراین دارد البته چارچوب روابط ترکیه و روسیه بسیار گسترده است و فقط به اوکراین محدود نمی شود. با این حال واضح است که اوکراین یک پرونده تعیین کننده است.در این شرایط به نظر نمی رسد یک تغییر عمده در بحران اوکراین رخ دهد اما در صورت هر نوع تغییری واضح است که باید به موازات تغییر جهت جنگ، یک مدل رابطه جدید بین ترکیه و غرب ایجاد شود زیرا اکنون اهمیت ترکیه برای اروپا و ناتو به وضوح درک شده است. به عبارت دیگر در صورتی که بحران اوکراین خطرات بیشتری را به همراه داشته باشد باید یک اجماع ژئوپلیتیکی جدید بین اروپا و ترکیه ایجاد شود که در این صورت موضع ترکیه کاملاً روشن است نه شرکت در دو جبهه و نه اتخاذ موضع در برابر روسیه این مهمترین شعار در روابط ترکیه و اروپا در دوره جدید خواهد بود.

سیاست موازنه جنگ روسیه و اوکراین همچنان یکی از خطوط اصلی سیاست خارجی دوره جدید ترکیه خواهد بود. این وضعیت باعث شد که مذاکرات بین دو طرف جنگ و روسیه و آمریکا در ترکیه برگزار شود. به لطف سیاست موازنه ترکیه مذاکرات بین روسیه و اوکراین در ترکیه برای مدیریت کریدور غلات به منظور جلوگیری از بحران غذایی پس ازهمه‌گیری کووید ممکن شد.

سیاست خارجی ترکیه بر اساس اصول هنجاری خود مورد استقبال بسیاری از دولت ها و سازمان های بین المللی در سراسر جهان قرار گرفته است. بنابراین می توان بیان کرد که سیاست موازنه مبتنی بر سرویس دهی تنگه ها به کشتی های نظامی، ادامه گفت و گو برای اجرای قرارداد کریدور بین دو طرف متخاصم در دوره جدید نهادینه خواهد شد و در واقع ترکیه که روابط خوبی با کشورهای غربی، اوکراین و روسیه دارد، تنها کشوری است که می تواند روابط خود را با شروع جنگ با دو طرف حفظ کند.

استقلال در سیاست خارجی

یکی دیگر از موضوعات مهم دوره جدید روابط ترکیه و آمریکا خواهد بود. پویایی روابط ترکیه و آمریکا، درک منافع مشترک و تصور از تهدید دستخوش دگرگونی قابل توجهی شده است. اکنون، پویایی اصلی تغییر نظام بین‌الملل بر روابط ترکیه و آمریکا نیز تأثیر می‌گذارد. هنوز برخی از عناصر تداوم در زمینه های مورد علاقه مشترک وجود دارد اما بسیاری از مسائل نیز وجود دارند که در آنها منافع مشترکی متصور نیست. البته در درک  تهدید یک اشتراک وجود دارد و مبارزه با تروریسم یکی از آنهاست. با این حال موضوع YPG فقط برای ترکیه یک تهدید تلقی می‌شود نه آمریکا. به نظر نمی رسد بدون حل این مشکل بتوان شاهد پیشرفت بزرگی در روابط ترکیه و آمریکا باشیم.

جدا از درک تهدید مشترک مسائلی هم هست که انتظار می ورد در دوره جدید شاهد پیشرفت هایی باشند. به عنوان مثال ممکن است در آینده نزدیک پیشرفت هایی در موضوع F16 وجود داشته باشد علاوه بر این اقتصاد نیز در روابط دوجانبه از اولویت برخوردار است. رسیدن به هدف 100 میلیارد دلاری در روابط تجاری دوجانبه به عنوان عامل محرک در این زمینه تلقی می شود. درست مانند روابط ترکیه و اروپا شاهد خواهیم بود که ترکیه در دوره جدید همین چارچوب ژئوپلیتیکی را با آمریکا هم اتخاذ خواهد کرد. به عبارت دیگر ترکیه رویکردی را نشان خواهد داد که بر خودمختاری و استقلال خود متمرکز است. با این حال این خودمختاری به معنی تقابل و دوری از آمریکا نخواهد بود.

یکی از بازتاب های عملی سیاست خارجی مذکور، تاکید ترکیه بر حساسیت های خود در قبال عضویت فنلاند و سوئد در ناتو است. در واقع ترکیه با تاکید بر حساسیت های امنیت ملی خود در ابتدا به عضویت فنلاند و سوئد اعتراض کرد در ادامه توافقنامه هایی بین طرفین امضا شد و دولت های مذکور متعهد شدند حساسیت های امنیت ملی ترکیه را لحاظ کنند.

 مشابه سیاست جاری در مورد گسترش ناتو، حمایت از دولت وفاق ملی در لیبی و جلوگیری از خواسته های حداکثری یونان در محدوده آنچه به وطن آبی مشهور است را نیز می توان به عنوان بازتاب عملی این سیاست خارجی بیان کرد که حفاظت از امنیت ملی، منافع و حقوق حاکمیت ترکیه را در اولویت قرار می دهد.

عادی سازی در روابط خارجی

یکی از عجیب ترین موضوعات دوره جدید، عادی سازی روابط در خاورمیانه و منطقه است و به عنوان یک پرونده مهم در سیاست خارجی ترکیه ادامه خواهد داشت. تلاش ترکیه برای عادی سازی روابط با امارات متحده عربی، عربستان سعودی، رژیم اسرائیل، مصر و ارمنستان خروجی های مهمی را برای ترکیه در جهت کاهش هزینه های فرآیند بلاتکلیفی در نظام بین الملل، تبدیل شدن به کشوری کلیدی در حل مشکلات منطقه ای و ممانعت از سیاست به حاشیه راندن ترکیه در سطح منطقه ایجاد می کند.در کنار خروجی های مذکور ورود سرمایه گذاری های عربستان سعودی، قطر و امارات به ترکیه و امکان صادرات صنایع دفاعی به کشورهای منطقه نیز حاکی از وجود بعد اقتصادی عادی سازی برای ترکیه است.

 می توان گفت که ترکیه از عادی سازی منطقه حمایت خواهد کرد اگرچه عادی‌سازی منطقه‌ای در حال حاضر کمک چندانی به حل مشکلات نمی‌کند، اما در چارچوب کاهش تنش و درگیری ها در منطقه و تعمیق همکاری‌های بالقوه قرار می‌گیرد و چنین شرایط منطقه ای در خدمت منافع اقتصادی ترکیه است.

همچنین در سیاست خارجی ترکیه پس از انتخابات یک دوره فعال در آسیای مرکزی از طریق همکاری سازمان دولت های ترک وجود خواهد داشت، ابتکار عمل آسیا دوباره ادامه خواهد یافت و روابط با آفریقا به بعد جدیدی منتقل خواهد شد. در شرایطی که نظام بین‌الملل متشنج است و منطقه در حال عادی‌سازی است، ترکیه با اتخاذ رویکردی که ترکیبی از این دو باشد جایگاه بین‌المللی خود را بیشتر تحکیم خواهد کرد.

به طور خلاصه، با پیروزی اردوغان در انتخابات 2023؛ در دوره جدید نیز سیاست خارجی مبتنی بر حفظ منافع، امنیت و حاکمیت ملی، حفظ صلح و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی اجرا خواهد شد. از این حیث به راحتی می توان ادعا کرد که وزن ویژه ترکیه در نظام بین الملل در دوره آتی افزایش خواهد یافت که به عنوان یک قدرت تثبیت کننده در بحران های تاثیرگذار بر نظام منطقه ای و بین المللی از اوکراین تا لیبی، از آذربایجان تا اتیوپی، بازیگری خواهد کرد.