پس از ماه‌ها نگرانی در مورد عرضه جهانی مواد غذایی پس از حمله روسیه به اوکراین در ماه فوریه، قرارداد رفع انسداد حمل و نقل غلات اوکراینی به تازگی در ترکیه امضا شده است. اما برای بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آفریقا که مدت‌هاست برای مواد غذایی اصلی به این دو کشور وابسته بوده‌اند، غلات نمی‌توانند به زودی به دستشان برسد.
به گزارش جماران به نقل از سی ان ان روسیه و اوکراین دو تا از بزرگترین تولیدکنندگان گندم در جهان هستند. به گفته سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) جنگ در اوکراین که توسط حمله بی‌دلیل روسیه آغاز شد، عامل اصلی افزایش 17 درصدی قیمت مواد غذایی از ژانویه بوده است و جمعیت زیادی را در آستانه قحطی قرار داده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه روز جمعه گفت که این توافق میلیاردها نفر را از گرسنگی نجات می دهد.
در روزهای آینده شاهد آغاز تردد کشتی ها خواهیم بود و بسیاری از کشورها هوای تازه خواهند داشت. بانک جهانی در چشم انداز بازارهای کالا در آوریل 2022 تخمین زد که درگیری در اوکراین تجارت، تولید و مصرف کالاها را به طرز قابل توجهی تغییر داده است به گونه ای که "قیمت ها را تا پایان سال 2024 در سطوح بالای تاریخی نگه می دارد." هم فائو و هم برنامه جهانی غذا (WFP) هشدار داده اند که ناامنی غذایی حاد ممکن است در ده ها کشور بین ژوئن تا سپتامبر 2022 بدتر شود.
بر اساس داده های فائو، در خاورمیانه، لبنان، تونس و لیبی معمولاً برای نیمی از واردات خود به اوکراین متکی بودند. و مصر، یکی از بزرگترین واردکنندگان مواد غذایی در جهان، در سال 2021 80 درصد گندم خود را از روسیه و اوکراین خریداری کرد.
گروهی از کشورهای آفریقایی که در حال حاضر با ناامنی غذایی دست و پنجه نرم می کنند، اثرات ترکیبی را مشاهده کرده اند. بر اساس گزارش ژوئن 2022 فائو، برای مثال، اریتره کل واردات گندم خود را از اوکراین و روسیه در سال 2021 تامین کرده است. و سومالی، کشوری که در چهار فصل بارانی متوالی شکست خورده است، شاهد افزایش موارد سوء تغذیه و حداقل دو برابر شدن قیمت گندم بوده است.
کشورهای آسیب دیده سعی کرده اند اقداماتی را برای کاهش تلفات شهروندان خود انجام دهند. مقامات گفتند که در مصر، دولت 435 دلار به ازای هر تن گندم در مقایسه با 270 دلاری که در سال گذشته پرداخت کرده بود، پرداخت می کند.
این کشور آفریقای شمالی که به بیش از 70 میلیون نفر از جمعیت 103 میلیونی خود یارانه پرداخت می کند، همچنین به دنبال فروشندگان دیگر برای تأمین ذخایر خود از جمله هند است. مصر قیمت نان را در ماه مارس محدود کرد.
اوکراین همچنین تامین کننده اصلی غذا برای برنامه های کمک رسانی سازمان ملل است که به کشورهای جنگ زده و فقر زده در خاورمیانه و آفریقا کمک می کند.
WFP ماه ها است که خواستار بازگشایی بنادر دریای سیاه - از جمله اودسا - به منظور تامین نیازهای غذایی حیاتی کشورهایی مانند اتیوپی، سودان جنوبی، سوریه و یمن بوده و هشدار داده است که "میلیون ها نفر در آستانه قرار دارند.
برنامه غذایی سال 2022 را «سال گرسنگی بی‌سابقه» نامید و درگیری‌ها - مانند جنگ در اوکراین- به عنوان یکی از بزرگترین محرک‌های گرسنگی، هشدار می‌دهد که تأثیر این بی‌عملی سال‌های آینده در سراسر جهان احساس خواهد شد.
در حالی که جهان نفس خود را برای انتشار غلات اوکراین حبس کرد، قیمت گندم به اخبار این معامله واکنش نشان داد. به گزارش رویترز، پیش از امضای این توافق، معاملات آتی گندم در روز جمعه 2 درصد کاهش یافت.
نادر نورالدین، کارشناس مجمع عمومی فائو و مشاور سابق وزارت تامین مصر، گفت که این اعلام صرفا قیمت ها را پایین آورده است.
نورالدین گفت، با این حال، هرگونه کاهش قابل توجه در قیمت مواد غذایی به هزینه های سوخت نیز بستگی دارد که از ژانویه در حال افزایش بوده و پس از حمله روسیه به اوکراین به شدت افزایش یافته است. وی با بیان اینکه قیمت نفت تاثیر زیادی بر قیمت غلات و قیمت تمام مواد غذایی دارد، افزود: این قیمت در برداشت، تولید و حمل و نقل موثر است.
شایان ذکر است روسیه و اوکراین بعد از دو ماه مذاکره با میانجی‌گری سازمان ملل و ترکیه در نهایت روز جمعه ۳۱ تیرماه بر سر باز شدن بنادر اوکراین برای صادرات غلات به توافق رسیدند.
نمایندگان دو کشور، از جمله وزرای دفاع، در اجلاسی که در ترکیه برگزار شد، قرارداد باز شدن مسیر دریایی اوکراین برای صادرات غلات را امضا کردند.
آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل از بسته پیشنهادی خبر داده که هم راه صادرات غلات اوکراین را برای کاهش قیمت‌های جهانی مواد غذایی باز می‌کند، هم تحریم‌های سخت غرب علیه روسیه برای صادرات غلات و کودهای شیمیایی را ملایم‌تر خواهد کرد.
وی گفت، توافق یاد شده راه را برای صادرات مقادیر چشمگیری مواد غذایی از سه بندر کلیدی اودسا، چورنومورسک و یوژنه اوکراین به بازارهای جهانی باز خواهد کرد و سازمان ملل نیز مرکز هماهنگی برای نظارت بر این توافق راه‌اندازی می‌کند.
آقای گوترش اظهار داشت: «امروز یک فانوس دریایی در دریای سیاه روشن شد، یک فانوس امید، یک امکان و تسکینی برای جهان که بیش از همیشه نیاز به آن داشت.»
با این حال، خبرگزاری رویترز به ادامه جنگ در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین اشاره کرده و می‌نویسد نمایندگان روسیه و اوکراین در جلسه امضای توافقنامه حاضر نشدند کنار همدیگر بنشینند و پرچم‌ها طوری روی میز چیده شده بود که میان آنها فاصله باشد.
قبل از جلسه امضا توافقنامه نیز میخائیل پودولیاک، مشاور رئیس جمهور اوکراین با انتشار توئیتی گفته بود: «روسیه در صورت فتنه‌انگیزی، جواب فوری نظامی دریافت خواهد کرد.»
در مراسم امضای این توافقنامه، وزرای دفاع و زیرساخت‌های دو کشور، همچنین آقای گوترش و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه به همراه وزیر دفاع این کشور حضور داشتند.
محاصره بنادر اوکراین طی ماه‌های گذشته توسط روسیه باعث انبار شدن ده‌ها میلیون تن غلات این کشور و ناممکن شدن صادرات آن به بازارهای جهانی شده؛ موضوعی که قیمت اقلام خوراکی در جهان را افزایش داده و به فقر و گرسنگی بیشتر منجر شده است.
روسیه منکر نقش خود در بحران جهانی مواد غذایی است و در عوض کشورهای غربی را متهم به تحریم‌ها و بستن راه صادرات مواد غذایی و کودهای شیمیایی این کشور برای بخش کشاورزی کرده و اوکراین را نیز به مین‌گذاری دریایی متهم کرده است.
مقامات سازمان ملل می‌گویند توافق یاد شده طی چند هفته آینده اجرایی خواهد شد و دو کشور در ترانزیت دریایی کالاها آتش‌بس اعلام خواهند کرد.
اوکراین که در آب‌های خود برای محافظت از هجوم دریایی روسیه مین‌گذاری کرده، کشتی‌ها را به سمت مناطق امن راهنمایی خواهد کرد. کشتی‌های باری با گذشتن از دریای سیاه و تنگه بسفر ترکیه راهی بازارهای بین‌المللی خواهند شد.
این توافق برای ۱۲۰ روز معتبر خواهد بود، اما می‌تواند بعد از آن تمدید شود.
یک مقام سازمان ملل می‌گوید بسته دیگری نیز روز جمعه امضا می‌شود که تحریم‌های غرب علیه روسیه برای صادرات مواد غذایی و کودهای شیمیایی را کاهش خواهد داد.
تاکنون کشورهای غربی هیچ تحریمی علیه صادرات مواد غذایی روسیه اعمال نکرده‌اند، اما تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای، تراتزیتی و غیره می‌تواند غیرمستقیم بر صادرات روسیه تاثیر داشته باشد.
رویترز می‌نویسد ترکیه بر اساس نگرانی‌های روسیه، تمامی کشتی‌های باری به مقصد اوکراین را برای جلوگیری از انتقال احتمالی تسلیحات بررسی خواهد کرد.
آمریکا از توافق روز جمعه استقبال کرده و گفته است روسیه باید به اجرای کامل این توافق پای‌بند باشد.
