تهاجم روسیه به اوکراین، فشار‌ها برای تشدید تحریمهای غرب علیه مسکو را افزایش داد که از جمله آنها جلوگیری از استفاده روسیه از نظام جهانی ارتباطات مالی بین بانکی «سوئیفت» است. هر چند که این اقدام، می‌تواند تاثیرگذار باشد با این حال هنوز اجماع نظر کشورهای اروپایی برای برداشتن این گام محقق نشده است و آلمان که دارای بزرگترین اقتصاد در اروپاست، در اجرای سریع این اقدام تردید دارد.
به گزارش جماران به نقل از واشنگتن پست در حالی که ایالات متحده، کانادا و متحدان اروپایی خود را برای افزایش فشار بر موسسات مالی روسیه در آخر هفته آماده می‌کنند، آنها متعهد شدند که برخی بانک‌ها را از سیستم پیام‌رسانی سوئیفت، شبکه‌ای که بانکهای سراسر جهان را به هم متصل می‌کند و ستون فقرات مالی بین‌المللی محسوب می‌شود، قطع کنند.
اینکه آیا هدف قرار دادن روسیه از طریق سوئیفت، نقطه اولیه اختلاف بین کشورهای غربی در مورد تحریمها در بحران اوکراین بود، وزیر دارایی فرانسه، اقدام برای قطع رابطه روسیه از این مکانیسم را «سلاح هسته‌ای مالی» خواند.
در اینجا چیزی است که باید در مورد سوئیفت و بحث در مورد اینکه آیا شبکه را تحت فشار قرار دهید تا موسسات مالی روسیه را حذف کنید بدانید.
سوئیفت، انجمن ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان چیست؟
این یک شبکه پیام رسانی است که بانک های سراسر جهان را به هم متصل می کند و به عنوان ستون فقرات مالی بین المللی در نظر گرفته می شود. این کنسرسیوم مستقر در بلژیک، بیش از 11000 موسسه مالی فعال در بیش از 200 کشور و منطقه را به هم متصل می کند و به عنوان یک مرکز مهم برای فعال کردن پرداخت های بین المللی عمل می کند.
در سال گذشته، این سیستم به طور متوسط روزانه 42 میلیون پیام شامل از جمله سفارشات و تاییدیه ها برای پرداخت ها، معاملات و مبادلات ارزی مى شد. تصور می شود بیش از 1 درصد از این پیام ها شامل پرداخت های روسیه باشد.
سوئیفت چه نقشی در تهاجم روسیه به اوکراین دارد؟
کشورهای اروپای شرقی و فرانسه از جمله حامیان اولیه تحریم های اقتصادی بودند که روسیه را از سوئیفت قطع می کرد. بسته به اینکه اتحادیه اروپا و ایالات متحده قصد دارند چند بانک را از طریق سوئیفت هدف قرار دهند، آنها می توانند پردازش تراکنش ها را برای نهادهای روسی دشوارتر کنند و توانایی اقتصاد روسیه را برای انجام تجارت فراتر از مرزهایش کاهش دهند. زمانی که کشورهای غربی در سال 2014، پس از الحاق کریمه، روسیه را تهدید به استفاده از این تحریم کردند، الکسی کودرین، وزیر دارایی سابق این کشور گفت که می تواند تولید ناخالص داخلی کشور را تا 5 درصد ظرف یک سال کاهش دهد. تولید ناخالص داخلی روسیه در سال گذشته حدود 1.7 تریلیون دلار بود که آن را به دوازدهمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل کرد.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین شنبه شب گفت، دیپلمات های ما روزها و غیرتمندانه جنگیدند، به طوری که همه کشورهای اروپایی با این تصمیم بسیار قوی و عادلانه موافقت کردند که روسیه را از شبکه بین بانکی بین المللی قطع کند.
همه 27 کشور اروپائی که از تحریمهای دیگر علیه روسیه حمایت کرده‌اند، از پیشنهاد قطع ارتباط روسیه با سوئیفت به همان میزان حمایت می‌کنند؟
خیر. برخی کشورها خواستار قطع کامل ارتباط روسیه شده‌اند، اما دولت آلمان روز شنبه گفت که از استفاده از این مکانیسم به شیوه‌ای «هدف‌مند و کاربردی» حمایت می‌کند. تحریم هایی که اواخر شنبه شب اعلام شد، بیشتر با رویکرد محدود مورد حمایت آلمان مطابقت داشت تا با هدف گذاری گسترده تر مورد حمایت سایر کشورها.
بر اساس این برنامه های فعلی، انتظار می رود روسیه همچنان قادر به صادرات گاز به اروپا باشد. مقامات خزانه داری ایالات متحده گفته اند که هدف قرار دادن روسیه از طریق سوئیفت می تواند به تجارت های غربی، به ویژه شرکت های بزرگ نفتی آسیب برساند. بانکهای ایالات متحده و آلمان بیشترین کاربران سوئیفت برای برقراری ارتباط با بانکهای روسی هستند که این دو کشور را به‌ویژه در برابر خطرات آسیب‌پذیر می‌سازد.
اگر بانکهای روسی از سوئیفت قطع شوند، آیا شبکه‌های جایگزینی وجود دارد که بتوانند از آن استفاده کنند؟
بله. روسیه یک شبکه جایگزین به نام «سیستم انتقال پیام های مالی» ایجاد کرد، اما کارشناسان مالی می گویند که این شبکه جایگزین ناکافی است. تا پایان سال 2020، این سیستم تنها شامل 400 شرکت کننده از 23 کشور بود. همچنین سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین وجود دارد که به هر دو کشور امکان می دهد سوئیفت را دور بزنند. این یک نگرانی بزرگتر است، زیرا چین دومین اقتصاد بزرگ جهان است و هر گونه تقویت این سیستم جایگزین می تواند سیستم مالی جهانی تحت سلطه دلار فعلی را فرسایش دهد و قدرت غرب را تضعیف کند.
آیا روسیه در صورت از دست دادن دسترسی به شبکه سوئیفت می تواند از ارز دیجیتال برای دور زدن تحریم ها استفاده کند؟
از آنجایی که هیچ کنترل کننده مرکزی وجود ندارد که بتواند به عنوان دروازه بان عمل کند، رمزارز می تواند برای مواردی مانند تامین مالی جمعی برای ارتش اوکراین یا کمک به روسیه برای فرار از تحریم ها استفاده شود. با این حال، فعالیت ارزهای دیجیتال روسیه از لحاظ تاریخی در مقایسه با تراکنش‌های پردازش شده توسط مؤسسات مالی سنتی آن کمرنگ شده است، بنابراین کارشناسان معتقد نیستند که بتوان از آن برای جایگزینی کامل سوئیفت استفاده کرد. همچنین، کشورها و موسسات بانکی آنها که برای فرار از این تحریم بالقوه به روسیه کمک می کنند، ممکن است با پیامدهای منفی ده ها کشور در سراسر جهان روبرو شوند.
چه کسی سوئیفت را اداره می کند؟
سوئیفت کنسرسیومی است که توسط مقامات بانک های عضوش از جمله بانک ملی بلژیک، سیستم فدرال رزرو ایالات متحده، بانک انگلستان، بانک مرکزی اروپا و بانک ژاپن اداره می شود.
اگر روسیه از سوئیفت قطع شود، آیا اولین کشوری خواهد بود که با این تحریم روبرو می شود؟
خیر. موسسات مالی ایران در سال 2012 پس از اعمال تحریم های ناجوانمردانه اتحادیه اروپا علیه این کشور به دلیل برنامه هسته ای (صلح آمیز)، دسترسی خود را از دست دادند. در نتیجه ایران 30 درصد تجارت خارجی را از دست داد. بانکهای ایرانی پس از امضای توافقنامه برجام سال 2015 برای محدود کردن فعالیتهای هسته‌ای‌اش، دوباره دسترسی پیدا کردند. دوباره در سال 2018 پس از اینکه دولت ترامپ در اقدامی عهد شکنانه برجام را لغو کرد و سوئیفت را تحت فشار قرار داد تا از آن پیروی کند، ارتباط ایران با سوئیفت قطع شد.
شایان ذکر است معامله گران و تحلیلگران بین المللی اعلام کردند صادرات همه کالاهای روسیه از نفت خام گرفته تا فلزات و غلات با تحریمهای غربی جدید، مختل خواهد شد و به اقتصاد روسیه و غرب با افزایش قیمها و تورم آسیب می زند.
آمریکا و متحدانش در واکنش به ادامه حمله نظامی مسکو علیه اوکراین، روز شنبه برای مسدود کردن دسترسی بعضی از بانکهای روسیه به سیستم پرداخت بین المللی سوئیفت اقدام کردند.
به گفته تحلیلگران و معامله گران، اگرچه بعضی از بانکهای روسی نظیر گازپروم بانک که مبادلات بزرگ مربوط به نفت و گاز را انجام می دهد، از تحریمهای سوئیفت در امان ماندند اما سوئیچ به سیستمهای جدید زمان می برد که به معنای اختلالات بزرگ در جریان صادرات است.
مقامات می گویند این تدابیر که شامل محدودیتهایی برای ذخایر بین المللی بانک مرکزی روسیه است، در روزهای آینده اجرایی خواهند شد و استثناهایی برای انرژی در نظر گرفته شده اند.
آمریتا سن، هم موسس اندیشکده "انرژی اسپکتس" گفت: سوئیفت هر چند تلاش می کند مبادلات انرژی را معاف کند اما همچنان می تواند باعث اختلال قابل توجه در جریان تجارت انرژی در کوتاه مدت شود، دستکم تا زمانی که خریداران به جایگزینهای دیگری مانند تلکس (Telex) یا سیستمهای دیگر سوئیچ کنند. در مورد کالاهای دیگر نمی دانم تجارت بدون معافیتها چگونه ادامه پیدا خواهد کرد.
سوئیفت یا "جامعه ارتباطات مالی بین بانکی جهانی، یک سیستم پیام رسانی ایمن است که پرداختهای فرا مرزی فوری را تسریع کرده و هزاران میلیارد دلار در سال منتقل می کند و مکانیزم اصلی برای فاینانس تجارت بین المللی به شمار می رود.
روسیه ۱۰ درصد از نفت جهان و ۴۰ درصد از گاز مورد نیاز اروپا را تامین می کند. همچنین صادرکننده بزرگ غلات و کود، تولیدکننده بزرگ پالادیم و نیکل، سومین صادرکننده بزرگ زغال سنگ و فولاد و پنجمین صادرکننده بزرگ چوب به شمار می رود.
اقدام برای حذف کل یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان و تامین کننده یک ششم از کل کالاها از سیستم تجارت، در دوران جهانی شدن بی سابقه بوده است و در شرایطی روی می دهد که غرب با قیمتهای بالای انرژی دست و پنجه نرم می کند.
حداقل ۱۰ معامله گر کالا که با رویترز صحبت کردند، اعلام کردند جریان صادرات کالاهای روسی به غرب به شدت مختل یا مدتی متوقف خواهد شد تا شفافیت بیشتری درباره معافیتها ایجاد شود.
یک کارمند بانک غربی بزرگ که فعالیتهای مربوط به روسیه دارد، گفت: شما همچنان می توانید از سیستمهای داخلی بانکهای بین المللی که شعبه هایی در روسیه دارند، استفاده کنید اما یک دردسر کامل خواهد بود.
بعضی از معامله گران اظهار کردند: اگرچه بانکهای روسی که همچنان در فهرست تحریمها نیستند، می تواند مبادلات دلاری را انجام دهند اما این وضعیت لزوما مشکل را حل نمی کند.
مدیر ارشد یک میز معاملات نفت غربی بزرگ که مایل نبود نامش فاش شود، گفت: شرکتهای زیادی نفت روسیه را به عنوان نفت تحریمی در نظر می گیرند و حتی اگر اجازه داشته باشند، سمت آن نمی روند. بنابراین فشار حداکثری در دو تا سه روز آینده و تا زمانی که افراد ببینند کدام مسیر باز است، احساس خواهد شد.
بر اساس گزارش رویترز، جریان صادرات کالا و انرژی روسیه به آسیا به خصوص چین احتمالا ادامه پیدا خواهد کرد. چین و روسیه در حال ایجاد جایگزینهایی برای سوئیفت هستند. مقامات روسیه اعلام کرده اند این کشور در صورت مختل شدن صادراتش به غرب، می تواند صادراتش را به سمت چین تغییر دهد در حالی که ظرفیت پکن برای خرید نفت بیشتر محدود است.
یک مقام آلمانی گفت: ما از بررسی این اقدام استقبال می‌کنیم، اما باید عواقب چنین اقدامی آگاهی داشته باشیم. باید از خودمان سوال کنیم، اگر روسیه را از نظام سوئیفت حذف کنیم، آیا این کار باعث خواهد شد که این کشور صادرات گاز را قطع کند؟ اگر صادرات گاز از روسیه متوقف شود چه تاثیری بر تامین گاز مورد نیاز ما خواهد داشت؟
فرانسه، انگلیس، قبرس و ایتالیا، دیدگاه متفاوتی دارند. وزیر فرانسوی، سوئیفت را «سلاح مالی هسته ای» توصیف کرد که به غرب اجازه می‌دهد دسترسی نهادهای مالی روسیه به دیگر نهادهای مالی در جهان را قطع کند و مانع پرداخت بهای کالاهای صادراتی یا وارداتی به روسیه شود.
بر اساس دیدگاه فرانسه و انگلیس، قطع ارتباط روسیه با نظام سوئیفت، باعث کاهش پنج درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور خواهد شد.
آلمان که از جمله بزرگترین شرکای تجاری اروپا با روسیه است، باید پیامدهای هر نوع تحریم اقتصادی علیه روسیه را در نظر بگیرد، زیرا تاثیر منفی بر خود آلمان خواهد داشت.
شبکه تلویزیونی الجزیره در ادامه افزود: باید دید موضع سوئیفت که نماینده ۱۱ هزار نهاد بانکی از ۲۰۰ کشور جهان است، چگونه خواهد بود. این نظام سالانه ۹ میلیارد تراکنش مالی دارد و تلاش می‌کند خودش را از مناقشه‌های سیاسی دور نگه دارد.
