کاندیداتوری «سوتلانا تیخانوفسکایا» رهبر مخالفان بلاروس برای ریاست جمهوری تنها آغاز جنبشی است که زنان این کشور در آن نقشی تعیین کننده ایفا می کنند.
به گزارش جماران، خبرگزاری آلمان گزارش داد در بیشتر تصاویری که از اعتراض مخالفان بلاروس به جهان مخابره می شود، حضور پررنگ زنان چشمگیر است. یکی از این تصاویر پزشکان و پرستاران زن را نشان می دهد که با روپوش سفید به خیابان آمدند و خواستار پایان دادن به خشونت شدند. این زنان پس از آن به خیابان ها آمدند که گروه زیادی از زخمی های ناشی سرکوب خشن ماموران دولتی را در بیمارستان ها درمان کرده بودند.
شبکه یک تلویزیون آلمان در گزارشی تحلیلی با عنوان «انقلاب زنان» می نویسد که تاریخ اعتراض های این دور در بلاروس زنانه است و این امری اتفاقی نیست. کاندیداتوری «سوتلانا تیخانوفسکایا» در مقابل «الکساندر لوکاشنکو» که 26 سال بر این کشور مستبدانه حکم رانده، جامعه را عمیقا دگرگون کرده است.
«اولگا دریندووا» پژوهشگر مسائل سیاسی در مرکز تحقیقاتی حوزه کشورهای شرق اروپا وابسته به دانشگاه «برمن» در این رابطه می گوید جامعه بلاروس هنوز بسیار مردسالار است: «با این حال وقتی مثلا در کارخانه ای بپرسید چه کسی به تیخانوفسکایا رای داده، همه کارگران دست شان را بلند می کنند». به باور او «اکثریت مردم دیگر ابایی ندارند اذعان کنند به یک زن که پیش از این خانه دار بوده، رای داده اند و این نشان می دهد که نارضایتی از لوکاشنکو چگونه طرز فکر مردم را تغییر داده است».
تبدیل شعارهای جنسیتی حکومت به نقطه قوت مخالفان
تفکر جنسیت زده لوکاشنکو بر کسی پوشیده نیست. او بی تعارف گفته است «وظیفه زن تزیین جهان است»، یا «حالا زن ها هم شلوار می پوشند، اما این برازنده آنها نیست». لوکاشنکو از زنان بلاروس خواستار آوردن سه تا چهار فرزند است؛ و با همین نگاه بود که او ظرفیت رقیب زن خود در مبارزات انتخاباتی را برای بسیج مردم دستکم گرفت. لوکاشنکو پیش از شروع انتخابات گفته بود: «مگر می شود درباره مسایل سیاسی با یک زن حرف زد، او تازه غذای بچه هایش را داده».
تیخانوفسکایا درست همین جملات را به محور تبلیغات خود بر ضد لوکاشنکو تبدیل کرد و در واکنش به این سخنان گفته بود: «ابدا قصد ندارد به قدرت برسد، بلکه فقط می خواهد پیش شوهر و بچه هایش برگردد و برای آنها کتلت سرخ کند.»
حتی فرار او به لیتوانی و نشان دادن چهره «یک زن ضعیف» که تحمل پیامدهای احتمالی فشار را ندارد از محبوبیت او نکاست. «اولگا دریندووا» می گوید: «این زن حالا به یک سمبل برای مردم بلاروس تبدیل شده است؛ سمبل صلح و تغییرات مسالمت آمیز».
حضور زنان در اعتراضات از شدت سرکوب کاست
به دنبال سرکوب شدید معترضان و سه شب خشونت بی سابقه علیه تظاهرات کنندگان، حضور زنان در خیابان به شکل چشمگیری افزایش یافت. در این شب ها خشونت نیروهای امنیتی عمدتا متوجه مردان بود زیرا آنها شبانه به خیابان می آمدند تا بهتر بتوانند با ماموران گارد ویژه مقابله کنند. زنان روزها «با لباس سفید، گل در دست به خیابان آمدند و زنجیره انسانی به علامت حمایت از معترضان تشکیل دادند».
از این تاکتیک به سرعت در سراسر بلاروس استقبال شد. زنان نقش منادیان صلح را بر عهده گرفتند. به گفته اولگا دریندووا «در ابتدا تصور می شد مردم از شدت سرکوب می ترسند، دیگر کسی به خیابان نمی آید و اعتراض ها به سرعت جمع می‌شود. اما آمدن زنان به میدان، به کلی وضع را تغییر داد». این زنان با آگاهی از تاثیر حضور خود، از سمبل های بسیار زنانه نیز به خوبی در مبارزات استفاده کردند.
زنان بیشترین بهره را از تحول می برند
با همه وابستگی که مردم بلاروس به سنت دارند، اما زنان از یک تحول دمکراتیک بیشترین سود را می برند. داده های اداره ملی آمار بلاروس در سال 2018 نشان می دهد گر چه زنان سهم عمده تری در آموزش عالی و دانشگاه ها دارند، اما درآمد آنها به طور متوسط فقط سه چهارم درآمد یک مرد است. همزمان زنان دو برابر بیشتر از مردان وقت خود را صرف انجام کارهای خانه و رسیدگی به کودکان و افراد سالخورده خانواده می کنند و خود باید دوران سالخوردگی را با حقوق بازنشستگی پایینی سر کنند.
زنان کمتر از یک سوم اعضای دو مجلس بلاروس - مجلس ملی جمهوری بلاروس و مجمع ملی (مجلس عوام و سنا) - را تشکیل می دهند و تنها 35 درصد مناصب مهم دولتی دارند. در حالی که دستگاه های امنیتی تقریباً 100 درصد در اختیار مردان است و آنها بندرت در بخش های آموزش و پزشکی بلاروس حضور دارند، این زنان هستند که در جریان اعتراضات به داد زخمی ها رسیدند و از میزان پیامدهای خشونت کاستند.
انتقاد به نگاه رمانتیک به نقش زنان در جامعه
حضور زنان در تظاهرات نه تنها یک لحظه تاریخی در تحولات سیاسی این کشور است، بلکه در حوزه اجتماعی نیز یک سنگ بنا محسوب می شود. «ویکا بیران» از فعالان حقوق زن می گوید: «این اولین بار است که زنان دیگر ابژه نیستند بلکه خود سوژه اند، روی آنها حساب می شود، حرفی برای زدن دارند، تصمیم گیرنده اند و مردم احترام زیادی برای آنها قائل اند».
او در عین حال نقش بسیار «زنانه» زنان در اعتراضات را با دیده تردید می نگرد و می گوید: «تصاویر رمانتیک از زنان در لباس های سفید بلند که گل های سفید در آغوش گرفته اند و پیام عشق و صلح می دهند، بسیار جالب اند و به شدت مورد علاقه رسانه های غربی. اما این تنها یک روی سکه انقلاب فمینیستی است.»
او می افزاید: «به عنوان مثال بسیاری از فمینیست ها از این واقعیت استقبال نکردند که زنان افسران نیروی زرهی پلیس که تظاهرات کنندگان را مورد ضرب و شتم قرار دادند را در آغوش بکشند.» او همچنین از این‌که فضای کمی برای «سایر اشکال زنانگی» وجود دارد انتقاد کرد.
با این وجود «ویکا بیران» معتقد است: «اکنون زمان این گونه انتقادها نیست زیرا می تواند به سرعت تعبیر نادرستی از آن شود و هر آنچه بدست آورده ایم را نابود کند.»
