مرد میانجی گری ها و خنجر تیز سیاست خارجی عمان کیست؟ یوسف بن علوی را بهتر بشناسیم

به گزارش جماران، پس از درگذشت «سلطان قابوس بن سعید» بنیانگذار عمان مدرن در ماه ژانویه گذشته، سلطنت عمان برای نخستین بار شاهد بزرگترین تغییر در کابینه بود. تغییرات تازه شامل ایجاد نهادهای جدید، ادغام برخی وزارتخانه ‌ها و دگردیسی‌ های دیگری بود که مهم ترین آنها تعیین «بدر بن حمد البوسعیدی» یکی از اعضای خانواده حاکم در رأس دستگاه دیپلماسی این کشور به‌ جای یوسف بن علوی بود که مسئولیت وزارت خارجه را در مدت 23 سال بر عهده داشت.

به گزارش خبرگزاری رسمی عمان، «سلطان هیثم بن طارق» که خود در تاریخ 11 ژانویه 2020 روی کار آمده، 28 فرمان جدید صادر کرد که شامل ترمیم کابینه، تأسیس وزارت فرهنگ، ورزش و جوانان، ادغام وزارتخانه‌ های دادگستری و امور حقوقی به نام وزارت دادگستری و امور حقوقی، ایجاد وزارت کار، وزارت حمل و نقل و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود.

سلطان عمان همچنان دستور به تأسیس وزارت اقتصاد با مشخص کردن صلاحیت ‌ها و مسئولیت ‌های آن، ایجاد بنگاه ‌های کوچک و متوسط، تعیین اختیارات وزارت اطلاع رسانی و ایجاد نهادهای جدید در وزارت ‌های تازه تشکیل شده را داد تا زمینه ادغام شدن بخش‌ های دیگر در آنها فراهم شود.

ناظران در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مدعی اند تغییرات ایجاد شده در کابینه جدید عمان که جوانان و خانم‌ ها در آن نقشی پر رنگ ‌تری دارند، گامی در راستای پیشرفت ‌های اقتصادی و نزدیکی بیشتر با همسایگان خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.

با توجه به این‌که یوسف بن علوی در مدت ده ‌ها سال به عنوان یکی از عمده ‌ترین ارکان دولت عمان به شمار می ‌رفت، خروج وی از کابینه، توجه صاحب‌ نظران را به خود جلب کرده است، در حالی‌که شهروندان عمان با راه اندازی هشتگ ویژه ‌ای در شبکه‌ های اجتماعی از خدمات وی قدردانی کرده و او را به عنوان پیشتاز در عرصه دستاوردهای دیپلماتیک عمان توصیف کردند.

از سوی دیگر، «انور قرقاش» وزیر دولت در امور خارجه امارات متحده عربی، یوسف بن علوی را به عنوان یک «مکتب دیپلماتیک» توصیف کرده و افزود که یوسف بن علوی در واقع، برای ده ‌ها سال به عنوان یک مکتب برجسته دیپلماتیک در سطح منطقه محسوب می ‌شد. انور قرقاش همچنان برای جانشین وی در وزارت خارجه آرزوی موفقیت کرده و افزوده است که وی شخصیت فرهیخته و دانشمند بوده و توانایی‌ های ویژه دارد.

همچنان شاهزاده «فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر خارجه عربستان سعودی در تویتی، تعیین بوسعیدی را به عنوان وزیر خارجه عمان به همتای جدید عمانی خود تبریک گفته و موفقیت وی را در راستای پیشبرد امور و خدمت به سلطنت عمان آرزو کرده است.

در همین حال، «عادل الجبیر» وزیر دولت در امور خارجه عربستان سعودی در تویتی، تعیین بدر بن حمد البوسعیدی را در سمت وزارت امورخارجه عمان تبریک گفته، اما در این پیام هیچ اشاره ‌ای به یوسف بن علوی، وزیر پیشین نکرده است، مسئله که رضایت عربستان سعودی را از وزیر جدید نشان می‌دهد.

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نیز در حساب توییتری خود در پیامی به زبان عربی نوشت: «به برادر و دوست صمیمی خود، جناب بدر بن حمد بوسعیدی که به مقام وزارت امور خارجه پادشاهی دوست و برادر عمان نائل گشته و این امانت را از برادر بزرگوار جناب یوسف بن علوی تحویل گرفته اند، تبریک عرض می‌نمایم. ضمن آرزوی توفیق و بهروزی برای برادر بدر، امیدوارم ایشان در انجام این مسئولیت از برادرانشان در ایران یاری و مساعدت لازم را دریافت نمایند. همچنین برای برادر یوسف نیز صحت و سلامت را آرزومندم.»

رسانه‌ های عمانی، وزیرخارجه جدید را حامی رویکرد جدید و استراتژی نوین عمان معرفی می ‌کنند. البته اساس استراتژی جدید عمان را گفت ‌و گو، تفاهم، ایجاد روابط متقابل و باور بر این ‌که این روش، بهترین گزینه برای تأمین ثبات و امنیت است، شکل می ‌دهد.

به نوشته ایندیپندنت، ناظران برکناری یوسف بن علوی که اشتیاق بسیاری برای گسترش روابط دوستانه میان اعراب و جمهوری اسلامی ایران داشت و در این عرصه به شهرت ویژه ‌ای در پایتخت‌ های کشورهای خلیج فارس دست یافته بود را تنها به دلیل ویژگی ‌های وزیر امورخارجه جدید عمان نمی ‌دانند. تردیدی نیست که یوسف بن علوی برای حل هر بحران ها در تهران حضور می ‌یافت، به ویژه پس از انعقاد توافقنامه هسته ‌ای که در دوره ریاست جمهوری اوباما با همکاری و میانجی ‌گری عمان صورت گرفت.

یوسف بن علوی در مصاحبه ‌های مطبوعاتی ‌اش، همواره رویکرد سیاسی عمان در تعامل با ایرانیان را به عنوان یک اولویت رقابتی برای اعراب تلقی کرده و از آن دفاع می ‌کرد. وی خواستار واقع ‌گرایی در برخورد با تحولات سیاسی بوده و پیوسته تأکید داشت که تصمیم ‌گیری در برابر تحولات سیاسی بایستی شجاعانه و دور از احساسات و آرمان‌ ها صورت گیرد.

وزیر خارجه عمان در «اجلاس گفتگوی منامه» در سال 2013 نه با خنجر تیز عمانی بلکه با صراحت گفتار مخالفت کشورش با تشکیل اتحادیه کشور‌های حاشیه خلیج فارس  را مطرح کرد و باعث ایجاد اختلاف میان شرکت‌کنندگان عرب در این اجلاس شد.

وزیر خارجه عمان در این اجلاس اعلام کرد که ما برپایی اتحادیه کشور‌های حاشیه خلیج فارس را نمی‌پذیریم و برای این امر دلایل سیاسی و اقتصادی داریم.

این درحالی بود که عربستان با جدیت خواهان تشکیل اتحادیه کشور‌های حاشیه خلیج فارس بود و اعلام کرد که این اتحادیه برای حفظ دستاورد‌های این کشورها و مواجهه با مشکلات امنیتی ضروری است.

از سوی دیگر، خشم عربستان درقبال عمان، به خاطر ناخرسندی ریاض از نقش مسقط و بن علوی  در میانجیگری در برگزاری مذاکرات محرمانه بین تهران و واشنگتن  برانگیخته شد.

فردی که 23 سال وزیر خارجه عمان بود را بیشتر بشناسیم:

زندگینامه

«یوسف بن علوی بن عبدالله» متولد  سال 1945 در «صلاله» عمان است. علوی در کویت درس خواند و کار کرد. او در سال 1970 سلطان قابوس را برای نخستین بار مدت کوتاهی پس از منصب گرفتنش ملاقات کرد.

علوی در جوانی از چپگرایان و کمونیست تحت حمایت شوروی بود و با دوستانش در عمان علیه پدر سلطان قابوس شورش کرد. اما سلطان قابوس به محض در اختیار گرفتن قدرت، از مخالفان خواست از تبعید خارجی بیرون بیایند و به بازسازی عمان کمک کنند. بن علوی این درخواست را پذیرفت.

جنگ ظفار

در حقیقت در جنگ ظفار، سه تن از رهبران چریکی دستگیر شدند و حکم اعدام گرفتند .شاه قابوس با هر سه جوان چریک ملاقات و از آنها سوال کرد: چرا جنگ را انتخاب کرده ‌اید؟ گفتند: ما می خواهیم از یک زندگی قبیله ای - بیابانی به کشوری مدرن با قوانینی مدنی تبدیل شویم. شاه قابوس به آنها سه راه پیشنهاد کرد :1. از عمان خارج شوید و در هر کشوری که دوست دارید زندگی کنید و تا آخر عمر تمام مخارج زندگی را سلطان می پردازد. 2. اگر بخواهید در عمان بمانید، حکم اعدام شما را به حبس ابد تخفیف می دهم . 3. هر کدام وظیفه ای قبول کنید و عمان را همانطور که گفتید مدرن کنید . 

هر سه چریک جوان راه سوم را انتخاب کردند. - اولی همین یوسف بن علوی بود. او اکنون چهره‌ای محترم در جهان است که بارها بین کشورها میانجیگری کرده. -دومی (عبدالله بن صلاصه) در 30 سال گذشته برنامه ‌ریزی اقتصادی و سیستم بانکی عمان را مدیریت می کند و قرار بود اقتصاد این کشور را تا سال 2020 به اقتصادی کاملا غیر نفتی بدل کند . -سومی هم (علی‌ بن المسعود) وزیر پیشین آموزش و پرورش عمان بود که سیستم آموزش را نوسازی و تا دانشگاه رایگان کرد.

علوی از سال 1973 تا 1974 سفیر عمان در بیروت بود.

در سال 1987 وی وزیر خارجه عمان شد.

برخی مواضع بن علوی

موضع گیری در قبال ایران

در دوره بن علوی، عمان نقش مهمی در پیشبرد صلح در منطقه و میانجی گری در اختلاف های دیپلماتیک از جمله میان ایران و آمریکا داشت.

او می گفت: «این یک واقعیتی است که ایران با تمامی کشورهای منطقه منافع متقابل دارد و روابط تاریخی عمیقی نیز بین کشورهای حوزه خلیج فارس برقراری است و ما خواهان حفظ این رابطه برادرانه هستیم.»

یوسف بن علوی در مصاحبه‌های مطبوعاتی‌اش، همواره رویکرد سیاسی عمان در تعامل با ایران را به عنوان یک اولویت رقابتی برای اعراب تلقی کرده و از آن دفاع می‌کرد، وی خواستار واقع‌گرایی در برخورد با تحولات سیاسی بوده و پیوسته تأکید داشت که تصمیم‌گیری در برابر تحولات سیاسی بایستی شجاعانه و دور از احساسات و آرمان‌ها صورت گیرد.

موضع گیری در قبال رژیم صهیونیستی

به گفته او، «دفتر نمایندگی اسرائیل در عمان که سال 2000 بسته شد تنها زمانی بازگشایی می ‌شود که اسراییل از تمامی سرزمین ‌های اشغالی در سوریه لبنان و فلسطین عقب ‌نشینی کند ما به تعهدات خود در خصوص برقراری رابطه با اسراییل در صورت ایجاد صلح کامل و فراگیر پایبند هستیم. اسراییل به یکی از همسایه ‌های کشورهای عربی تبدیل شده؛ لذا باید به آن اطمینان بدهیم در صورت عقب ‌نشینی از سرزمین های اشغالی و برقراری صلح روابط ما نیز طبیعی خواهد شد.»

برخی کارشناسان معتقدند پس از اتفاق نا‌میمونی که با سفر نتانیاهو به مسقط کلید خورد و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با عمان شکل گرفت، عملا بن علوی جایگاه خود را در سیاست خارجی خصوصا در بحث منطقه از دست داده بود. به اعتقاد آنها، با توجه جانشین سلطان قابوس در عمان سیاست ‌های بن علوی هم زیر سوال رفته بود و عملا مسقط در صحنه سیاست خارجی به حاشیه رانده شده بود، شاید یکی از دلایل این بود که بن علوی در حفظ جایگاه عمان در جهان عرب ناتوان بود.

به عقیده کارشناسان، در حقیقت یکی از دلایل برکناری بن علوی این است که وی در مقابل عادی سازی روابط سلطان جدید این کشور با رژیم صهیونیستی مقاومت کرده بود.

برخی نیز بر این باورند که یکی از دلایل برکناری وزیر کهنه کار عمان که  23 سال این پست را در اختیار داشت و نقش اساسی در تحقق دیپلماسی عمان داست مدت طولانی است که در این مقام سپری کرد و این اقدام در راستای گام مهمتری جهت تقویت تصمیم های اساسی در عملیات پیشرفت و تحول و همراهی با حوادث و رخدادهای جاری است به ویژه پس از آن که چندین فایل صوتی از وی با  سرهنگ«معمر قذافی»رهبر سابق لیبی منتشر شد که افکار عمومی عمان را ناراحت کرد.

دیگر مواضع مرد میانجی گری ها

یوسف بن علوی مرد میانجی گری هاست و تنها کسی که با این ویژگی می تواند  با او رقابت کند،شیخ«صباح الاحمد» امیر کویت است.جالب اینجاست که رسانه های غربی بیش از رسانه های کشورهای حاشیه خلیج فارس و دیگر کشورهای عربی درباره بن علوی و میانجی گری هایش می نویسند. حالا با کنار رفتن این میانجیگر تأثیرگذار تنها امیر کویت در حاشیه خلیج فارس باقی مانده است که وی نیز حال و روز خوشی به لحاظ جسمی ندارد.

به باور وی کشورهای حاشیه خلیج فارس  به یک قدرت نظامی بزرگ و وسیع جدای از نیروهای «سپر جزیره» که نیروهای عربستانی 70 درصد آن را شکل می دهند نیاز ندارد  زیرا گسترش قدرت نظامی نوعی تهور است. سخنان بن علوی بعدها به اثبات رسید زیرا کشورهایی مانند عربستان و امارات با خرید تسلیحات گسترده و احساس قدرت گرفتن به آنها دست داد و به یمن تجاوز کردند و پس از آن در کشورهای مختلفی مانند بحرین،سوریه و لیبی به طور مستقیم یا غیرمستقیم دخالت کردند.

بن علوی بر این باور بود که باید بر تحول اقتصادی به جای تحول نظامی تمرکز کرد.

وزیر خارجه سابق عمان بر جوان گرایی در کشورش تأکید داشت زیرا به باور وی آینده از آن جوانان عمان است.

وی همچنین به همزیستی مذاهب در یک سرزمین مشترک باور دارد.

سفرهای پیاپی بن علوی در چارچوب رایزنی‌ های مستمر مقامات ایران و عمان 

بن علوی در دوره وزارت خود سفرهای متعددی به ایران داشت. در سال 98 به تنهایی او 6 بار به ایران سفر کرد و با وزیر خارجه ایران و دیگر مقامات به بحث و رایزنی پرداخت.

این سفرها سوالاتی بسیاری را برانگیخته که ماموریت او چه بود؟

سخنگوی وزارت خارجه ایران، این سفر ها را در راستای رایزنی ‌های مستمر بین مقامات ایران و عمان برشمرده بود.

رئیس دفتر رئیس جمهور هم درباره اهداف سفر وزیر خارجه عمان به تهران گفت که یوسف بن‌علوی حامل پیامی برای تهران نبود و بخشی از سفر وی مربوط به توسعه و تقویت روابط دوجانبه است و بخش دیگر هم منطقه ‌ای و مربوط به امنیت خلیج فارس است. 

تحلیل اسپوتنیک

اصلی ترین دلیلی که بسیاری را بر این داشته که توجه ویژه ای به سفر های مکرر یوسف بن علوی داشته باشند این است که عمان در دوره های مختلفی نقش میانجی میان ایران و آمریکا را بازی کرده است.

اما پس از ترور شهید سپهبد «قاسم سلیمانی» احتمال مذاکره میان آمریکا و ایران به صفر رسیده و شاید عمانی ها فقط بخواهند به دنبال راهکاری باشند که حداقل تا زمانی که «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا سر کار است تنش ها را کاهش دهند نه بیشتر.

به هر حال امروزه همه کشورهای منطقه دلواپس تنش هایی هستند که در پس عمل تروریستی آمریکایی ها بر علیه یک سردار ایرانی به وجود خواهد آمد و همه می دانند که ایرانی ها تا انتقام نگیرند آرام نخواهند گرفت.

از سوی دیگر همه می دانند آمریکایی ها هم با آرامش از منطقه خارج نخواهند شد و باید خون زیادی از آنها ریخته شود تا مجبور شوند از منطقه خارج شوند، و این به این معنا است که منطقه به سمت و سوی تنش و تشنج بیشتر می رود.

با توجه به اینکه در آخرین سفر بن علوی از اروپا به ایران سفر کرد، بسیاری باور دارند که ایشان پیغام هایی از طرف کشورهای اروپایی برای ایران حمل کرده و تلاش دارد اختلافاتی که اخیرا میان ایران و اروپایی ها به وجود آمده را به نوعی حل کند.

ولی چون کانال های ارتباطی میان ایران و اروپا قطع نیست خیلی بعید به نظر می آید اروپایی ها نیاز پیدا کنند از میانجی گری عمان برای نجات برجام استفاده کنند و خودشان به خوبی می دانند که راه نجات برجام فقط انجام تعهداتشان است و لا غیر.

تنها موردی که به نظر می آید ممکن است بن علوی بخواهد به دنبال آن باشد میانجی گری عمان درباره یمن و تلاش برای حل وفصل اختلافات میان ایران و عربستان سعودی باشد.

البته تنها راهکار حل مشکل یمن این است که طرفهای مورد حمایت عربستان سعودی و امارات عربی متحده پای میز مذاکره با دولت مستقر در صنعا یعنی انصارالله بنشینند و هیچ میانجی گری ای نمی تواند تاثیر گذار باشد.

آمریکایی ها که پشت پرده عامل اصلی همه مصائب مردم یمن هستند و حامی اصلی عربستان سعودی و امارات در این ماجرا می باشند، هم باید به جایی برسند که تحت تاثیر فشارهای بین المللی دیگر توان ادامه حمایت از این دو کشور در جنگ یمن را نداشته باشند و مجبور باشند به هر ترفندی شده تلاش کنند خودشان را از این منجلاب خارج کنند.