برای بشار اسد سال 2018 خوب تمام شد. همزمان با اعلام ترامپ مبنی بر خروج نیروهای آمریکایی از شرق سوریه، کشورهای عربی برای مصالحه ابراز تمایل کرده اند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، روزنامه واشنگتن پست در مطلبی نوشت: در ماه دسامبر «عمر البشیر» رئیس جمهور سودان به نخستین رهبر عربی تبدیل شد که از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 به این کشور سفر می کند. کمی پس از آن، امارات که قبلا با «بشار اسد» مخالف بود، اعلام کرد که روابط با دمشق را از سر می گیرد؛ این در حالی بود که بحرین و کویت هم اعلام کردند که احتمالا به زودی همین رویه را پیش خواهند گرفت. با از سرگیری پروازهای مستقیم تونس به سوریه و روابط تجاری اردن با این کشور، بسیاری از ناظران گمانه زنی کرده اند که روزهایی که اسد یک رهبر غیرمحبوب در منطقه بود، رو به پایان هستند.
عربستان که یکی از حامیان اصلی تروریست ها در سوریه طی جنگ داخلی بوده، به نظر می رسد به شکل روزافزون تمایل بیشتری به پذیرش ماندن اسد در دمشق پیدا می کند و امیدوار است که وابستگی او به ایران را که رقیب منطقه ای ریاض است، کاهش یابد. حتی پیش بینی می شود که اتحادیه عرب در سال 2019 بار دیگر به او خوشامد بگوید.
اسد واقعا تا چه حد منزوی بود؟
قطعا اسد هیچ وقت به لحاظ بین المللی آن قدر منزوی نبود - و این یکی از دلایلی است که او توانست بماند. کمک های حیاتی ایران و روسیه کاملا ثابت شده است. روسیه اطمینان حاصل کرد که دمشق بر خلاف عراق در زمان صدام حسین (رئیس جمهور معدوم عراق) با هیچ تحریمی به رهبری سازمان ملل متحد روبرو نیست در حالی که همراستا با ایران به این کشور کمک کرد.
کشورهای باقی مانده در بریکس (برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی) مانند بسیاری از کشورهای غیرغربی خواستار برکناری اسد از قدرت نبودند. چین بیشترین حمایت را از او داشت و قطعنامه های ضد اسد در شورای امنیت سازمان ملل را از سال 2011 شش بار وتو کرد، اما هند هم روابط خود را با دمشق از ترس ظهور افراط گرایان اسلامی حفظ کرد و این اقدام احتمالا پاداشی به اسد برای موضع حمایت گرانه اش از دهلی در درگیری کشمیر بود. برزیل سفیر خود را از سوریه فراخواند؛ اما به دلایل امنیتی، نه به دلیل اقدامی قاطعانه علیه اسد. حتی پیش از انتخابات اخیر برزیل که پیروزی «جائیر بولسونارو» رئیس جمهور «راست گرای حامیِ شکنجه» این کشور را به دنبال داشت، برزیل تمایل خود را برای از سرگیری روابط کامل با سوریه و مشارکت در بازسازی این کشور ابراز کرد.
بازسازی سوریه هزینه در بر خواهد داشت
به نظر نمی رسد بریکس و متحدان اسد بتوانند حجم زیادی از 400 میلیارد دلاری را که برای بازسازی خرابی های پس از جنگ سوریه تخمین زده شده، ارائه کنند. چین که ثروتمندترین آنهاست، مشتاق به نظر نمی آید، در حالی که روسیه و ایران هم سرمایه کمی دارند. اسد و متحدانش از دیرباز به خوبی می دانند که تنها کشورهای حوزه خلیج فارس یا غرب می توانند میلیاردها دلار سرمایه مورد نیاز برای بازسازی سوریه را تامین کنند و این ارزش واقعی هر گرمی روابطی با کشورهای عربی است.
در حالی که پیوستن مجدد به اتحادیه عرب مزایای اقتصادی برای سوریه را در پی دارد و پایانی نمادین برای تلاش های دشمنان عرب اسد در جهت براندازی او محسوب می شود - و در عرصه داخلی تاکیدی بر پیروزی اسد استفاده می شود - انزوای دمشق حتی در جهان عرب هرگز مطلق نبود. لبنان و عراق از پیوستن به تحریم ها به رهبری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس سر باز زدند و روابط نزدیک خود را با سوریه حفظ کردند، در حالی که اردن حتی در زمانی که فشارهای سیاسی خارجی و جنگ، آن را به توقف تجارت و ایجاد پناهگاه امن برای تروریست ها وادار کرد، حضور دیپلماتیک خود را در سوریه حفظ کرد. الجزایر هم با اخراج سوریه از اتحادیه عرب مخالفت کرد و به عنوان یک مسیر پنهانی برای ارتباط با سوریه عمل کرد، در حالی که حکومت السیسی در مصر نیز روابط پنهانی با سوریه داشت.
موانع سر راه احیای اسد: آمریکا، اتحادیه اروپا و ترکیه
به رغم این نقاط مثبت، راه اسد برای بازسازی کامل با سه مانع اصلی سد شده است: آمریکا، اتحادیه اروپا و ترکیه به عنوان متحد ناتو. آمریکا سخت ترین مانع به نظر می رسد. در حالی که تصمیم شوکه کننده ترامپ برای خارج کردن نیروهای خود از سوریه، تمایل اسد به تسلط دوباره بر «هر وجب» از خاک سوریه را بیشتر می کند، هیچ نشانه ای از نرم شدن موضع آمریکا در قبال دمشق دیده نمی شود. صداهای هوادار رژیم صهیونیستی و مخالف ایران در واشنگتن، لغو تحریم ها در آینده نزدیک را غیرممکن می کنند. محدودیت های موجود برای شرکت ها و شهروندان آمریکایی برای هرگونه ارتباط با سوریه مشکل ساز باقی می ماند و مانعی بر سر راه سرمایه گذاران بین المللی می شود.
تحریم های اتحادیه اروپا هم گرچه به این اندازه سختگیرانه نیستند، اما همین اندازه مشکل ساز هستند؛ اما در اروپا نگرش به اسد یکسان نیست. در میان اعضای اتحادیه اروپا شکاف کهنه ای درباره سوریه وجود دارد: فرانسه، انگلیس و آلمان از موضع سختگیرانه واشنگتن پشتیبانی کرده اند اما کشورهای جنوبی اروپا که در همسایگی سوریه هستند، در خصوص این موضع گیری ابراز تردید کرده اند.
با توجه به بقای اسد، صدای این طرف ها که بیشتر آنها مهاجران سوری را در خود جای داده اند و خواستار بازگشت آنها هستند، بلندتر خواهد شد. با جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا و با توجه به اینکه آلمان 600 هزار سوری را پناه داده، احتمالا فرانسه نتواند از بروز تغییر در سیاست های اروپا جلوگیری کند. سیاست اتحادیه اروپا به کندی پیش می رود و همچنان به دنبال بهبود شرایط برای برداشته شدن تدریجی هرگونه تحریم یا کمک رسانی است. در حالی که اتحادیه اروپا احتمالا در نهایت بر سر مساله سوریه دچار شکافی با واشنگتن می شود، اسد باید همچنان مدتی منتظر بماند.
با این حال، مانعی که بیشترین فشار را بر سوریه اعمال می کند، ترکیه است. اقتصاد سوریه و به ویژه شهر «حلب» که دومین شهر ویران شده از جنگ سوریه است، با بازگشایی مسیرها به ترکیه تا حد گسترده ای تقویت خواهد شد. با اینکه ترکیه از خواسته های خود برای براندازی بشار اسد دست کشیده، 3 مساله مورد مناقشه از مصالحه جلوگیری می کنند: اول اینکه پس از خروج آمریکا آنکارا و دمشق ممکن است در شرق سوریه با یکدیگر درگیر شوند. ترکیه می‌خواهد کردهایی را که آنان را تروریست می داند، کنار بزند و این در حالی است که سوریه ممکن است با آنان برای باز پس گرفتن این منطقه به توافقی دست یابد. مساله دوم «ادلب» است؛ آخرین منطقه تحت کنترل گروه های مسلح که اسد برای پس گرفتن آن مصمم است اما ترکیه از آن محافظت می کند و هراس دارد که در صورت سقوط ادلب موجی از مهاجران و شبه نظامیان به ترکیه سرازیر شوند. مساله آخر این است که تکه ای از شمال سوریه بین «عفرین» و «جرابلس» هم اکنون در دست گروه های مسلح هوادار ترکیه است که به نظر نمی رسد آنکارا علاقه ای داشته باشد آن را از دست بدهد.
اسد از بازگشت به اتحادیه عرب استقبال خواهد کرد، اما علاقه او به این مساله نباید بیش از حد بروز کند. از طرفی سوریه در تمام جنگ داخلی اش منزوی نبوده و از سوی دیگر راهی طولانی تا مصالحه با دولت های غربی و ترکیه دارد. این مسائل دمشق را بیش از حد نگران نمی کند. حکومت اسد ده ها سال تجربه مقاومت در برابر تحریم های غرب و منطقه را دارد.
استراتژی حکومت اسد مدت ها این بوده که به جای تغییر سیاست هایش منتظر بماند تا شرایط بین المللی به نفع آن تغییر کند. استقبال اخیر کشورهای عربی از سوریه این رویکرد را بیش از پیش گسترش خواهد داد، و اسد مطمئن خواهد بود که در نهایت غرب و آنکارا هم به سوریه روی خواهند آورد؛ مهم نیست چقدر زمان ببرد.
