چالش اطلاع رسانی درباره سانحه در شبکه های اجتماعی

سید محمد ساداتی نژاد که بر اساس رزومه ارسالی سابقه عضویت در دبیرخانه راهبرد بین المللی سازمان ملل متحد در تهران (UNISDR) در خصوص کاهش سوانح را در کارنامه دارد با ارسال  یادداشتی به باشگاه مخاطبان جماران با عنوان « چالش نحوه اطلاع رسانی درباره اوضاع بعد از سانحه در شبکه های اجتماعی » ، نوشت:

حادثه تلخ زلزله اخیر که نقطه مرکزی آن در قصر شیرین و سرپل ذهاب بود و خسارت های زیادی را به اماکن شهری  و روستایی این منطقه و استان کرمانشاه وارد کرد، باعث تالم و تاثر فراوان شد. در این روزها، شاهد روح همبستگی بین همه مردم عزیز ایران بودیم و هر کسی در تلاش بوده و هست تا به نحوی کمکی بنماید و از آلام و مصیبت های مردم آسیب دیده بکاهد . در این میان، نهادهای مسئول و دولتی نیز انصافا از بدو وقوع زلزله وارد کار شدند. رهبری معظم انقلاب اسلامی در چند سطح، بر اهمیت پاسخگوئی به زلزله زدگان تاکید کرد. ایشان هم نشستی با سران سه قوه در خصوص مدیریت آثار این سانحه برگزار کرد و هم طی سخنرانی  و پیام خواستار کمک همه مردم و دولت شد و نمایندگان خود را به این منطقه گسیل داشت. رئیس جمهور محترم و اعضای مربوطه هیئت دولت، نیز با سفر به این منطقه و بازدید حضوری، دستورات لازم را برای مدیریت این سانحه و کاهش آلام مردم و لزوم اسکان موقت هر چه سریعتر مردم و بازسازی مناطق آسیب دیده صادر کردند. نیروهای بسیج و ارتش و سپاه نیز در این میان به کمک مردم آسیب دیده شتافتند که جای تقدیر داشت. مسئولین مستقیم مقابله با سوانح نیز یعنی سازمان مدیریت بحران  کشور و جمعیت هلال احمر کشور تمام تلاش خود را برای پاسخگویی به این سانحه و مقابله با آثار آن تا کنون به خرج داده اند. نیروهای مردمی نیز از موکب های در حال بازگشت از اربعین گرفته تا مردم سراسر ایران از طریق ارسال کمک های نقدی  و جنسی وارد صحنه کمک به مصیبت زدگان شدند. اینها همه، نمونه ای مثال زدنی از همراهی  و همکاری و همکاری دولت و مسئولین و مردم و نیروهای مسلح را به نمایش گذاشت و به قول رهبر معظم انقلاب خونی تازه در رگ های جامعه دمیده شد.

اما آنچه نویسنده در این یادداشت کوتاه بر آن است تا به آن بپردازد، شناسایی یک چالش جدید در سیاست رسانه ای است که باید بر روند مدیریت و پاسخگوئی به سوانح حاکم باشد. رصد شبکه های مجازی در طول چند روز اخیر بعد از وقوع سانحه، یک چالش جدید را شناسایی کرد و آن چالشی است که نویسنده نام آن را " نحوه اطلاع رسانی درباره اوضاع بعد از سانحه در شبکه های اجتماعی" می گذارد.

در حالی که همه مسئولین و مردم  و نهادهای ذیربط متمرکز بر مدیریت پاسخگوئی بر سانحه زلزله اخیر بوده و هستند،  به نظر می رسد سیاست متمرکزی برای مدیریت اطلاع رسانی در شبکه های مجازی وجود ندارد. این موضوع، طبیعی است زیرا در گذشته با چیزی به نام شبکه ها اجتماعی به این شکل روبرو نبودیم و این اولین بار است که سانحه ای در این سطح وسیع در کشور رخ می دهد و در زمانی است که استفاده از شبکه های اجتماعی در کشور نیز به اوج خود رسیده است.

بطور سنتی در گذشته، صدا و سیما مسئولیت رسمی اطلاع رسانی در این حوزه را بر عهده داشته است که در زمان وقوع این سانحه نیز این مسئولیت خود را به خوبی انجام داده است و مرتبا از وضعیت میدانی و اقداماتی که در زمینه پاسخگوئی به سوانح انجام می شود گزارش و اطلاع رسانی میکند . اما واقعیت جدیدی که با آن امروز روبرو،هستیم شبکه های اجتماعی است. این یک وضعیت جدید است که در گذشته وجود نداشت و به نظر می رسد ارگان های رسمی مسئول حوزه پاسخگوئی، همچون گذشته، اطلاع رسانی رسمی در خصوص اقدامات را به صدا و سیما واگذار نموده و بر این پیش فرض سنتی   وقدیمی کار را به پیش می برند، که همین اطلاع رسانی کافی است.

ولی رصد شبکه های اجتماعی که میلیون ها کاربر را در خود دارد و بررسی ها نشان می دهد اطلاع رسانی صرف از طریق صدا و سیما کافی نبوده و در شبکه ها اجتماعی وضعیت خوبی مشاهده نمی شود و به نظر می رسد این شبکه ها به حال خود رها شده و اخبار ضد  نقیض و آگاهانه و نا آگاهانه ای که در حال انتشار در این شبکه ها می باشد، در حال تاثیر گذاری منفی بر روند پاسخگوئی به سانحه میباشد و نهایتا موجب آسیب به زلزله زدگان  و مصیبت شدگان شده و روند پاسخگوئی را با تعلل روبرو می نماید، موضوعی که هیچ کسی راضی به آن نیست و این رویداد، یک رویداد طبیعی است که به عنوان پدیده ای جدید در حال رخ دادن است و نهادهای مسئول پاسخگوئی به سوانح حتما باید به بررسی کارشناسی این موضوع و چاره اندیشی برای آینده بپردازند.  

به عنوان یک چالش جدید شناسایی شده تحت عنوان " ضرورت اتخاذ یک سیاست رسانه ای مخصوص شبکه های اجتماعی در مورد روند پاسخگوئی  و امداد و نجات بعد از سانحه" نویسنده بر آن است که باید توجه مسئولین مربوطه به این نکته جلب شود. مسئله اطلاع رسانی قبل و حین و بعد از سانحه، یکی از موضوعات و دستور کارهای مهم بر اساس اسناد بین المللی حوزه مدیریت سوانح است. در این زمینه، هم در سند هیوگو برای سال های 2005-2015 و هم در سند سندای که در سال 2015 توسط همه کشورهای جهان در جریان سومین کنفرانس حهانی کاهش خطر پذیری بالایا، که کشورمان نیز در جریان این کنفرانس ها ،از کشورهای فعال و پیشرو بود، تصویب شد، تاکید شده است. اما به نظر می رسد و  این موضوع به عنوان چالشی جدید است که حتی در این اسناد هم به آن پرداخته نشده است و مورد زلزله اخیر در استان کرمانشاه، این چالش را برجسته نمود. مسئولین مربوطه کشورمان هم در داخل کشور باید این موضوع را مورد بررسی  و چاره اندیشی نمایند و هم در سطح بین المللی نیز به عنوان یک درس فراگرفته شده از این سانحه، جهت مدیریت آن در موارد مشابه توسط دیگر کشورها، منعکس نمایند تا با همفکری بین المللی، راهکاری های مناسب مدیریتی برای این مسئله و چالش مهم شناسایی گردد.