روایت کاریاب‌ها از وضعیت بازار اشتغال/ کارهایی که هست، کارجویی که نیست

به گزارش جماران وقتی به  داده های رسمی مرکز آمار ایران درخصوص نیروی کار مراجعه می‌کنیم با آمارهای جالبی مواجه می‌شویم. درحالی که نرخ بیکاری کل کشور(جمعیت 10 ساله و بیشتر) در بهار سال‌جاری 12.6 درصد بوده این نرخ برای جوانان 15 تا 29 سال که عمده آنها را تحصیلکرده‌ها تشکیل می‌دهند به 26.4 درصد می‌رسد. درسال گذشته نیز نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 سال در کل کشور 29.2 درصد بوده که رقم آن برای شهرنشینان 32.3 درصد و برای روستاییان 22.5 درصد بوده است.

اما براستی چرا نرخ بیکاری جوانان بخصوص تحصیلکرده‌ها بیش از دو برابر نرخ بیکاری کل جمعیت جویای کار است؟ پاسخ به این سؤال را می‌توان در دو بخش دنبال کرد. نخست در تغییر و تحولات فرهنگ کار درکشور و بخش دوم به مشکلات بخش تولید و قوانین و مقرراتی که کارفرماها را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد. درواقع بخشی از این مشکل به افزایش توقع کارجویان در تصدی مشاغلی آسان و پردرآمد

 برمی گردد و بخش دیگر به مشکلات اقتصادی مربوط می‌شود که میزان جذب نیروی جدید در بخش‌های اقتصادی مختلف را کاهش داده است.

بخش اول: حس کار وجود ندارد

برای بررسی تحولاتی که در سال‌های گذشته در فرهنگ کار رخ داده است باید به سراغ بخش‌هایی رفت که وظیفه مشاوره شغلی و به کار گماری کارجویان را برعهده دارند. دراین‌باره سید باقر مقیمی مدیر یکی از دفاتر کاریابی پایتخت در گفت‌و‌گو با «ایران» حقایق تلخی از وضعیت بازار کار بازگو می‌کند. به گفته وی حدود 75 درصد کارجویانی که در دفاتر کاریابی ثبت‌نام می‌کنند دارای تحصیلات بالای دیپلم تا دکتری هستند ولی هیچ یک از آنها تجربه کاری یا تخصص ندارند.

وی توضیح می‌دهد: در گذشته دانش‌آموزان تعطیلات تابستانی خود را کار می‌کردند و دراین مدت ضمن کسب درآمد حرفه تخصصی هم یاد می‌گرفتند. اما در دوره جدید و بخصوص در شهرهای بزرگ چنین فرهنگی وجود ندارد و به صورت عمده خانواده‌ها هزینه‌های فرزند بیکار خود را تأمین می‌کنند که مبلغ آن بعضاً از حداقل حقوق کارگری بیشتر است. مقیمی می‌گوید: برهمین اساس برخی از کارجویان می‌گویند اگر با حداقل حقوق (900 هزار تومان) فعال شوند پول توجیبی که پدر یا مادرشان به آنها می‌دهند قطع می‌شود. وی ادامه می‌دهد: هرچند این موضوع را نمی‌توان برای تمام کارجویان صادق دانست ولی عمده آنها دنبال کاری هستند که لباس آنها خاکی و کثیف نشود. به همین دلیل تعداد مراجعات به دفاترکاریابی نسبت به سال‌های قبل کمتر شده است. در هرماه حدود 600 کارفرما از طریق این دفتر کاریابی متقاضی جذب نیرو هستند ولی تنها 20 تا 25 کارجو برای اشتغال به آنها معرفی می‌شود. به گفته وی دربسیاری از موارد وقتی با متقاضی کار درباره آغاز به کار در یک واحد تولیدی تماس می‌گیریم می‌گویند که فعلاً حس کار کردن ندارند و هفته بعد با آنها تماس بگیریم. این درحالی است که براساس اظهارات وی بخشی از این کارجویان را متأهلان تشکیل می‌دهند ولی در هرشرایطی حاضر به کارکردن نیستند.

این مدیرکاریابی درباره شرایط ثبت‌نام و معرفی نیروی کار نیز می‌گوید: کارفرما‌ها به صورت رایگان نیازمندی‌های خود را به کاریابی‌ها اعلام می‌کنند ولی کارجویان درصورتی که مشغول به کار شوند پس از دریافت حقوق دوم خود درمجموع باید 450 هزار تومان به کاریابی بپردازند. وی درپایان با اشاره به اینکه رفتار برخی از کارجوها باعث نگرانی می‌شود می‌گوید: علاوه بر کاریابی‌ها روزانه هزاران آگهی استخدام در نیازمندی روزنامه‌ها و فضای مجازی منتشر می‌شود و یک کارفرما باید چند هفته آگهی خود را تمدید کند تا نیروی مورد نیاز خود را پیدا کند.

منوی غذا چیست؟

درخصوص مشکل بخش اول یعنی فرهنگ کاری، رئیس کانون کارفرمایی انجمن‌های صنفی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی‌های غیردولتی سراسر کشور نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» این تغییر فرهنگ کاری را نتیجه سیاست‌های اشتغالزایی 8 ساله دولت‌های نهم و دهم می‌داند. به گفته بابک هاشمی‌پور بخشی از جوانان می‌خواهند ره صد ساله را یک شبه طی کنند و بدون زحمت به درآمد عالی برسند. وی می‌افزاید: هفته گذشته برای یافتن نیروی کار فنی برای یک کارخانه با 30 کارجو تماس گرفتیم ولی هیچ یک حاضر به کار نشدند. به محض برقراری تماس، نخستین سؤال کارجو میزان دستمزد است و اگر پاسخ حداقل حقوق باشد قبول نمی‌کند. وی اضافه می‌کند: شرایط به گونه‌ای شده است که برخی از کارجویان علاوه بر حقوق از شرایط سرویس رفت و آمد و حتی منوی غذا سؤال می‌کنند و سپس تصمیم‌گیری می‌کنند.

بخش دوم: چرا؟

رئیس کانون کارفرمایی انجمن‌های صنفی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی‌های غیردولتی سراسر کشور درخصوص چرایی بی‌میلی برخی کارجویان نیز دلایلی ارائه می‌کند. به گفته وی زمانی که حداقل حقوق دستمزد کارگری حدود 900 هزار تومان است بسیاری از آنها این تصور را دارند که با دستفروشی یا مسافرکشی می‌توانند درآمد بیشتری داشته باشند.

وی ادامه می‌دهد: مشکل دوم به نبود تفاوت دستمزد میان مشاغل فنی و ساده است. هم‌اکنون در قانون کار میزان دریافتی یک کارگر فنی و متخصص با یک کارگر ساده تقریباً برابر است و همین عامل باعث شده است تا کارجوها برای فراگرفتن مشاغل تخصصی رغبت نداشته باشند. به طوری که بسیاری از کارگران متخصص جوشکار یا فرزکار در مراجعه به کاریابی‌ها خواستار مشاغل ساده هستند. هاشمی‌پور درخصوص علل کاهش جذب نیروی جدید توسط کارفرما هم می‌گوید: به دلیل اینکه کارفرماها از آینده و فروش خدمات یا کالای خود اطمینان ندارند سعی می‌کنند با کارگران موجود کار خود را پیش ببرند و نیروی جدیدی استخدام نکنند. این درحالی است که در ابتدای دهه 80 کارفرماها خود به کارگران متخصص درکنار حداقل حقوق مزایای ویژه پرداخت می‌کردند.

وی معضل بعدی را به قانون کار و نحوه رسیدگی به اختلافات میان کارفرما و کارگر مربوط می‌داند. به گفته وی برخلاف گذشته هم‌اکنون به محض شکایت کارگر، حق به او داده می‌شود و کارفرما جریمه می‌شود و به همین دلیل کارفرما ضمانت‌های زیادی از کارگران دریافت می‌کند. رئیس کانون کارفرمایی انجمن‌های صنفی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی‌های غیردولتی سراسر کشور اضافه می‌کند: در برنامه‌های سوم تا پنجم توسعه تخفیفات بیمه‌ای برای کارفرمایانی که نیروی جدید جذب می‌کردند اعطا می‌شد ولی در برنامه ششم و از ابتدای امسال این تخفیفات حذف شده و بارمالی سنگینی به کارفرماها وارد کرده است. وی درباره فعالیت کاریابی‌هایی که برای اعزام نیروی کار به خارج از کشور فعالیت می‌کنند نیز می‌گوید: تفاهمنامه‌های زیادی با کشورهای مختلف امضا شده است که در دوران تحریم اجرا نشد و حالا که تحریم‌ها لغو شده به دلیل رکود اقتصاد جهانی کشورهای جذب‌کننده نیروی کار خارجی شرایط سخت تری گذاشته‌اند.

 بخش سوم: نتیجه

به گفته هاشمی‌پور دست به دست دادن این دو عامل به کاهش مراجعات و به کار گماری‌ها منجر شده است. وی می‌افزاید: در سه ماهه نخست امسال نسبت به دوره مشابه سال گذشته میزان ثبت‌نام کارجو در کاریابی‌ها 33 درصد، معرفی به کار 40 درصد و به کارگماری نیرو 63 درصد کاهش یافته است.

وی درباره تغییرات جذب نیرو از طریق کاریابی‌ها در سال‌های گذشته توضیح می‌دهد: سامانه کاریابی‌ از سال 94 به بعد راه‌اندازی شده است و به همین دلیل آمار دقیقی از سال‌های قبل وجود ندارد. علاوه براین در دولت‌های نهم و دهم آمارها دیکته‌ای بود به این معنا که گفته می‌شد در شهرهای کوچک هر کاریابی باید 60 به کارگماری داشته باشد و به همین دلیل آمار معرفی به کار هم به‌عنوان به کار گماری اعلام می‌شد تا میزان اشتغالزایی افزایش یابد.

رئیس کانون کارفرمایی انجمن‌های صنفی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی‌های غیردولتی سراسر کشور درپایان اظهار می‌دارد: در کل کشور 835 دفتر کاریابی وجود دارد که در سال‌های گذشته حدود 70 دفتر تعطیل شد ولی در سال‌های اخیر دوباره جایگزین شد. ولی اگر شرایط به همین نحو پیش برود باید منتظر تعطیلی دوباره آنها بود.