چرا جهان از سقوط حکومت اسد شوکه شد؟ آیا خاورمیانه وارد دوره بی ثباتی و عدم قطعیت شده است؟

حامد بهاروندی، روزنامه نگار و فعال رسانه نوشت:

تحولات اخیر در سوریه و منطقه خاورمیانه نشان‌دهنده ورود به دوره‌ای از بی‌ثباتی و عدم قطعیت است که با مفهوم *VUCA* (نوسان، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام) مطابقت دارد. سقوط سریع حکومت بشار اسد بدون کمترین درگیری یا خونریزی، نه تنها اذهان عمومی بلکه دولت‌ها و مقامات کشورهای مختلف را شوکه کرد. این اتفاق در تضاد کامل با پیش‌فرض‌ها و تحلیل‌های معمول از روند تحولات سوریه بود که مبتنی بر مقاومت طولانی‌مدت یا درگیری‌های فرسایشی بود.  

*چرا افکار عمومی شوکه شد؟*

*تصور تثبیت حکومت اسد*

حکومت بشار اسد از سال 2011 با حمایت هم‌پیمانان خود توانسته بود در برابر موج‌های مختلف مخالفین مقاومت کند و حتی در سال‌های اخیر موقعیت خود را در جهان عرب و منطقه تثبیت نماید.  

 *عدم انتظار سقوط ناگهانی*

از این رو سقوط بدون درگیری، با سرعت بالا و در عرض یک هفته، فراتر از تصور بسیاری از تحلیلگران و عموم مردم بود.  

*پیش‌زمینه نبردهای فرسایشی*: 

ذهنیت عمومی نسبت به سوریه بر اساس جنگ‌های طولانی و خشونت‌آمیز شکل گرفته بود و این رویداد به کلی با این پیش‌زمینه تضاد داشت.  

منطقه خاورمیانه و وضعیت VUCA  

*VUCA*، که به معنای نوسان، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام است، به خوبی شرایط فعلی منطقه را توصیف می‌کند. 

تحولات سریع و غیرقابل پیش‌بینی در غرب آسیا نشان می‌دهد که دولت‌ها و جوامع باید آماده تغییرات ناگهانی و رویدادهای گوناگون باشند. 

اما عوامل موثر در ایجاد چنین وضعیتی چه هستند؟ 

 *توسعه هوش مصنوعی و ابزارهای اطلاعاتی*: استفاده نظامی و اطلاعاتی از فناوری‌های پیشرفته، سرعت و دامنه تحولات را افزایش داده است.

*جهانی‌سازی ارتباطات*: شبکه‌ای شدن جهان موجب تسریع در انتقال افکار و اطلاعات شده و واکنش‌های سریع‌تر و شدیدتری ایجاد کرده است.  

*تحولات اخیر در خاورمیانه*

   - حمله غافلگیرانه و شوکه کننده هفتم اکتبر  

   - سقوط یک هفته ای حکومت اسد  

-درگذشت رییس جمهور رییسی 

   - ترورهای رهبران منطقه‌ای  ( سید حسن نصرالله - ترور رازآلود اسماعیل هنیه و ...) 

   - حملات بی‌سابقه ایران به اسرائیل و حمله محدود اسراییل به ایران 

و...

 راهکارهای مواجهه با وضعیت VUCA چیست؟

*تغییر دکترین سیاسی-امنیتی*

دولت‌ها باید استراتژی‌های خود را برای مدیریت بحران‌ها و شرایط غیرمنتظره بازبینی کنند. بویژه بازیگران اصلی منطقه  که عمدتا کشورهای در حال توسعه هستند . 

*تقویت زیرساخت‌های فناوری و اطلاعاتی*: توسعه علوم تکنولوژیک برای پیش‌بینی بهتر تحولات ضروری است.  

*مدیریت تنش ها و انعقاد پیمان های امنیتی راهبردی*

به نظر می رسد کشورهای منطقه بایستی با کنترل تنش ها و حل و فصل اختلافات موجود به دنبال تعمیق روابط راهبردی ( نظامی -امنیتی-اقتصادی)  با یکدیگر باشند به گونه ای که منافع آن ها با یکدیگر درآمیخته شود در این صورت مدیریت و کنترل تنش ها و اختلافات آسانتر خواهد بود . 

*ارتقای تاب‌آوری جوامع*

   - افزایش سواد رسانه‌ای برای مقابله با خبرهای غافلگیرکننده  

   - تقویت علوم شناختی برای مدیریت شوک‌های روانی و اجتماعی  

*خروج قدرت های بیگانه از منطقه * 

حضور نظامی آمریکا در منطقه باعث نگرانی دیگر ابرقدرت های جهانی شده و از این رو آن ها نیز با حضور نظامی ، اطلاعاتی و ... خود به دنبال نفوذ بیشتر در کشور ها هستند تا قافیه را نباخته باشند. برآیند این حضور غیرقانونی به رقابت بیشتر آنها می انجامد و خسارت ها و خطرات سنگین این حضور استعمارگونه ناامنی و تنش بیشتر در منطقه را به دنبال دارد که دود آن به چشم ملت های منطقه می رود . از این رو کشورهای منطقه بایستی با اجماع  و فشار خود   آمریکا را به خروج نیروها و پایگاه های نظامی خود از منطقه مجبور کنند . 

خلاصه کلام اینکه تحولات اخیر در سوریه و منطقه، تأکیدی بر ورود خاورمیانه به یک دوران پیچیده و نامطمئن است. در چنین شرایطی، آمادگی سیاسی، اجتماعی و تکنولوژیک از ضروریات است تا دولت‌ها و جوامع بتوانند از منافع خود حفاظت کرده و در برابر بحران‌های پیش‌بینی‌ناپذیر مقاومت کنند.