نفت و کرونا عربستان را زمین‌گیر کرد

به گزارش جماران، روزنامه اعتماد در شماره امروز خود در یادداشتی نوشت: شاید تا چند سال پیش مسیر رشد و ترقی برای محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی هموار به نظر می‌رسید. پدرش پادشاه عربستان بود و خودش جوانی که برخلاف سنت رایج در خاندان سعودی بدون بالا رفتن از پله‌های مرسوم به ولیعهدی رسید. دستورات محمد بن سلمان مو به مو اجرا می‌شد اما مهم‌ترین مانع پیشرفت او خودش بود. مردی که فکر می‌کرد، می‌تواند با قوه قهریه و خرج دلارهای نفتی هر غیرممکنی را ممکن کند. 

عربستان سعودی که به مدد فروش نفت از جمله اقتصادهای بزرگ دنیا محسوب می‌شد اکنون در یک بحران عمیق اقتصادی و سیاسی به سر می‌برد. عربستان که با شیوع کرونا مثل سایر کشورهای جهان با چالش مواجه شد همزمان با چالش دیگری روبه‌رو شد که از هر چیزی بیشتر به حاکمیت و ساختار نظام سیاسی عربستان ضربه وارد کرده و آن کاهش قیمت جهانی نفت است. عربستان حتی چشم‌انداز آینده خود را بر مبنای پول نفتی می‌بیند که این کشور را سرمایه‌دار کرده است. حالا که درآمد مانند گذشته نیست، ریاض نیز با مشکل روبه‌رو شده است. 

تلگراف در تحلیلی که روز گذشته منتشر کرد به خوبی شرایط عربستان را شرح داده و نوشت: مدت‌ها قبل از اینکه محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان شود یکی از چند صد شاهزاده سعودی ناشناخته‌ای بود که در عربستان زیر سایه حمایت خاندان سلطنتی زندگی می‌کردند. او به عنوان یک شاهزاده جوان به ‌شدت سعی کرد تا سرمایه‌گذاری خوبی در بخش مسکن انجام دهد. از همین رو بود که محمدبن سلمان در دهه اول قرن 21 وارد یک معاشقه با املاک و مستغلات شد. در یک مقطع او می‌خواست زمینی را که متعلق به تاجری در جده بود، خریداری کند اما مالک تمایلی به فروش نداشت. محمد بن سلمان فردی را که مسوول ثبت اموال و اسناد بود تحت فشار قرار داد تا این ملک را به نام او ثبت کند. اما این فرد که یک روحانی بود این کار را غیرقانونی خواند. طبق این روایت محمدبن سلمان به حدی عصبانی می‌شود که یک پاکت به همراه دو گلوله برای این فرد فرستاد. این حادثه باعث شد که به بن سلمان لقب «ابورصاصه» داده شود. این داستان نشان از شخصیت عصبی ولیعهد جوان دارد. ویژگی که کارشناسان معتقدند، فاکتوری قدرتمند در رهبری عربستان نخواهد بود و اکنون او با جدی‌ترین بحران چند دهه اخیر عربستان مواجه شده است.

پادشاهی عربستان با سقوط قیمت نفت و شیوع کرونا همزمان با بحران اقتصادی داخلی و نیاز فوری به اصلاحات در حال مبارزه است. اکنون رویاهای بزرگی همچون پروژه نئوم که بنا بود در سواحل دریای سرخ ساخته شود در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. 

محمدبن سلمان چشم‌انداز 2030 را برای عربستان ترسیم کرده تا بتواند در این دوره اقتصاد این کشور را نوسازی کند و وابستگی نفتی عربستان را کاهش دهد. بن سلمان امیدوار بود که دستاوردهای اینچنینی می‌تواند او را به اوج برساند ولی در عمل چنین اتفاقی برای او رخ نداد. 

مایکل استیونز، تحلیلگر خاورمیانه در لندن می‌گوید: من فکر می‌کنم چشم‌انداز 2030 عملا به پایان رسیده است. به گفته او پادشاهی عربستان با یکی از سخت‌ترین دوران خود دست و پنجه نرم می‌کند و قطعا دوره‌ای دشوار برای بن سلمان خواهد بود. 

هفته گذشته عربستان سعودی در پاسخ به بحران اقتصادی که بر اثر شیوع کرونا در این کشور به وجود آمده، اقدامات سختگیرانه اقتصادی را وضع کرد. دولت بین 5 تا 15 درصد مالیات بر ارزش افزوده برای اکثر کالاها وضع کرد. همچنین دولت مزایایی که برای کارمندان دولت و اتباع سعودی نیز در نظر گرفته بود را به ‌طور کامل قطع کرد. محمد الجادان، وزیر دارایی عربستان سعودی طی سخنانی عنوان کرده بود: ما با بحرانی روبه‌رو هستیم که جهان هرگز در تاریخ مدرن خود آن را ندیده است. او خاطرنشان کرد: هر چند که اقدامات ریاضت اقتصادی کشور سخت است اما اکنون برای حفظ ثبات مالی و اقتصادی کشور لازم و سودمند است.

تخمین زده می‌شود که عربستان با کسری بودجه 100 میلیارد ریالی مواجه خواهد شد.  جیسون تووی یک اقتصاددان ارشد به تلگراف گفت، اگرچه با این اقدامات نمی‌توان کسری بودجه را جبران کرد اما می‌توان فشار ناشی از کاهش فروش نفت را تا حدی کاهش دهد. کارن یانگ، تحلیلگر مسائل خاورمیانه می‌گوید: این اقدامات از سوی عربستان می‌تواند، هزینه‌های بخش عمومی این کشور را کاهش دهد. بحران دوقلوی نفت و کرونا به بحران اقتصادی در عربستان دامن زده و با سرعت بسیار زیادی پیش می‌رود. در ماه مارس پادشاهی عربستان پیش‌بینی کسری بودجه این کشور را در سال 2020 حدود 61 میلیارد دلار اعلام کرد که این رقم با توجه به شیوع کرونا و کاهش شدید قیمت نفت بیشتر هم شده است.  از طرفی دیگر بیش از 70 درصد از جمعیت شاغل در عربستان در بخش‌های دولتی مشغول به کار هستند و بخش خصوص نیز کاملا متکی به قراردادهایی است که با بخش دولتی منعقد می‌کند. این یعنی اگر درآمدهای دولتی با کمترین مشکل مواجه شود، پیامدها و اثرات گسترده‌ای بر کل اقتصاد این کشور خواهد داشت.

با توجه به چشم‌انداز اقتصادی منفی که بر اثر شیوع کرونا در جهان وجود دارد، اثرات این ویروس بر اقتصاد عربستان را می‌توان چند برابر دید. یکی از تحلیلگران ارشد بانکی منطقه خلیج فارس به تلگراف می‌گوید: وضعیت مالی بسیار دلهره‌آور است و این موضوع می‌تواند به کاهش سریع تراز مالی سعودی منجر شود و فرصت‌های از دست رفته طی 20 سال گذشته برای متنوع‌ سازی اقتصاد عربستان را یک ‌بار دیگر یادآور شود زیرا باید یادآور شد که نفت دیگر به 80 دلار بازنمی‌گردد. 

او می‌افزاید: عربستان به معنای سنتی با بحران مالی روبه‌رو نیست. او می‌گوید: این بحران بیشتر مربوط به مدل اقتصادی عربستان سعودی است که در آن دولت بیشترین فعالیت‌های اقتصادی را انجام می‌دهد و نفت اصلی‌ترین درآمد آن محسوب می‌شود. بخش خصوصی همواره در عربستان ضعیف بوده و اکنون نیز ضعیف‌تر از گذشته شده است. 

از طرفی دیگر کارشناسان بر این عقیده هستند، وابستگی عربستان سعودی به دلار بحران را در این کشور عمیق‌تر کرده است. عربستان بازار و اکثر درآمدهای اصلی خود را به دلار پیوند زده و این خود تبدیل به چالشی دیگر شده است. چراکه به دلیل بحران‌های مالی جهانی، ریال عربستان اکنون در ضعیف‌ترین سطح خود در برابر دلار قرار گرفته است.  دیلی میل نیز چند روز پیش در گزارشی بیان کرد که عربستان مجبور است، پروژه 500 میلیارد دلاری شهر نئوم را کنار بگذارد. پروژه‌ای که بنا بود تا سال 2025 به پایان برسد اما اکنون هیچ چیز مشخصی برای آینده وجود ندارد. گزارش شده که یک پیمانکار شهر نئوم، ساعت کاری برخی کارمندان را به نصف کاهش داده است. البته یکی از مشاوران این پروژه مستقر در واشنگتن به دیلی میل گفته، همه این پروژه‌ها با تاخیر مواجه می‌شود البته همه ‌چیز متوقف نشده بلکه کارها آرام‌تر پیش می‌رود. 

علی الاحمد یک روزنامه‌نگار سعودی که از اقدامات ریاضتی خبر داده، می‌گوید که این احتمالا بزرگ‌ترین چالش اقتصادی است که عربستان سعودی با آن روبه‌رو شده است. بسیاری بر این باورند این فشارهای ریاضتی می‌تواند در میان هزینه‌های بالای زندگی، نارضایتی عمومی را در این کشور ایجاد کند و محدودیت و نظارت بر پروژه‌های هزینه‌بر دولتی مانند نئوم را تشدید کند. پروژه نئوم تبدیل به شناسنامه ولیعهد عربستان سعودی شده است. شهری که قرار است در اختیار گردشگران با آزادی‌هایی متفاوت از آزادی‌ها در عربستان باشد. این در حالی است که برای ساخت این شهر بن سلمان ساکنان سنتی این منطقه را مجبور کرده از آن خارج شوند تا فضا برای ساخت این شهر فراهم شود. سال گذشته تحلیلگران ابراز نگرانی کردند که این پروژه می‌تواند فشارهای مالی ایجاد کند زیرا دولت با کسری بودجه قابل توجهی دست و پنجه نرم می‌کند. اکنون نیز مشخص نیست با توجه به درگیری عربستان در جنگ پر هزینه یمن و پروژه‌های پر هزینه‌ای مانند نئوم بتواند از این بحران عبور کند. این در شرایطی است که اخیرا ولیعهد سعودی در صنعت ساخت فیلم و سرگرمی هالیوود در دوره اوج شیوع کرونا سرمایه‌گذاری کرده است.