مکانیسم حل اختلاف پیش بینی شده در برجام اینگونه است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند.
به گزارش جماران؛ نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در حالی ششم آذرماه در وین برگزار می‌شود که ایران به دنبال توازن بخشی به حقوق و تکالیف مندرج در این توافق بین‌المللی است. آمریکا به کارشکنی‌های خود ادامه می‌دهد و اروپا هم کماکان در پی گفتاردرمانی است.
نشست کمیسیون مشترک برجام قرار است روز ششم دسامبر (۱۵ آذر) با حضور معاونین وزرای خارجه ایران و کشورهای ۱+۴ برگزار شود. این نشست‌ها هر سه ماه یک بار، برای بررسی روند اجرای برجام و رسیدگی به شکایات طرفین تشکیل می‌شود.
میخائیل اولیانوف، نماینده دائمی روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در پیامی توییتری در این مورد نوشت: نشست بعدی کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۶ دسامبر (۱۵ آذر) در وین برگزار خواهد شد. انتظار می‌رود که دور دیگری از مذاکرات سخت در موقعیت دشوار توافق هسته‌ای انجام شود.
اشاره نماینده دائمی روسیه در سازمان‌های بین‌المللی به موقعیت دشوار توافق هسته ای احتمالا اعلام نگرانی اتحادیه اروپا از کاهش تعهدات ایران در قبال برجام و به طور مشخص افزایش غنی‌سازی است به طوری که دولت آلمان چندی پیش هشدار داد اگر ایران در این مسیر گام بردارد ممکن است مکانیسم‌های حل اختلاف در چارچوب برجام فعال شود.
پس از اجرای گام چهارم کاهش تعهدات ایران در فردو نیز فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا از ایران خواستند تا در خلاف مسیر کاهش تعهدات خود گام بردارد و اعلام کردند در صورت ادامه روند کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، یکی از سازوکارهای حل اختلاف موجود در برجام دوباره اعمال شدنی و تحریم‌های سازمان ملل بازگشتنی است. برخی معتقدند که این بیانیه زمزمه مرگ برجام را با فعال شدن مکانیسم ماشه مطرح کرده است.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم حل اختلاف پیش بینی شده در برجام اینگونه است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. این کمیسیون، در چارچوب برجام و برای نظارت بر اجرای این توافق تاسیس شده است. اگر ظرف ۳۵ روز، شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد و به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دهد که موضوع حل نشده، متضمن عدم اجرای چشمگیر است. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند.
اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. به این سازوکار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این سازوکار این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست.
البته بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اروپا تا زمانی که مسائلی مانند استیضاح دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا و انتخابات ریاست جمهوری سال آینده در این کشور روشن نشود مسئله فعال شدن مکانیسم ماشه اساسا در دستور کار آلمان، فرانسه و انگلستان نیست.
باید گفت که عدم اجرای تعهدات برجامی توسط اروپا و تحریم‌های همه جانبه آمریکا که نتیجه آن برهم خوردن توازن و تعادل در این توافق بین المللی شده است، ایران را به اتخاذ راهبرد مقاومت فعال واداشت. راهبردی که بعد از حدود یک سال صبر استراتژیک در قبال این بدعهدی‌ها و عدم انتفاع ایران از مزایای برجام در پیش گرفته شد.
گنگ شوآنگ سخنگوی وزارت امور خارجه چین در این مورد گفته است: مسئله هسته‌ای ایران در موقعیتی بحرانی قرار گرفته است. چین با دیگر طرف‌های برجام، در زمینه حمایت از اجرای این توافق تعاملی نزدیک دارد. ما در نشست مشترک آتی برجام شرکت خواهیم کرد. چین بر این باور است که اجرای موثر برجام، تنها راه کارآمد برای کاهش تنش‌های پیرامون مسئله هسته‌ای ایران است. ما امیدواریم که این نشست به تحکیم اتفاق نظر در زمینه حمایت از برجام، حل کردن مسائل اجرایی از طریق رایزنی و جست‌وجوی ابزارهای موثرتر اجرایی به ویژه در راستای برقراری دوباره تعاول حقوق و تعهدات تمام طرف‌ها [در برجام] منتهی شود.
در هر صورت نشست‌آتی کمیسیون مشترک برجام در شرایطی برگزار می شود که ایران گام چهارم کاهش تعهدات خود را برداشته و از سانتریفیوژهای جدید رونمایی کرده و از سوی دیگر مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرده است که واشنگتن معافیت‌های هسته‌ای مربوط به سایت فردو را لغو می‌کند و این تصمیم از ۱۵ دسامبر ۲۰۱۹ (۲۴ آذرماه) اجرا می‌شود. در این میان تغییر مدیر کل سازمان بین المللی انرژی اتمی و جایگزینی جوزف بورل با فدریکا موگرینی به عنوان نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم مولفه‌هایی هستند که نباید از نظر دور داشته شوند.
هرچند انتظار نمی‌رود با تغییر نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سازمان بین المللی انرژی اتمی اتفاق خاصی درخصوص برجام رخ دهد. با این حال ایران در میز مذاکراتی برجام طلبکار است و این طرف‌های مقابل هستند که باید پاسخگوی بدعهدی و بی عملی خود در حفظ این توافق بین المللی باشند.
مقامات اروپا تاکنون چندین بار ایران را به خروج از برجام تهدید کرده‌اند اما تحلیلگران معتقدند اروپا هیچ گاه از برجام خارج نخواهد شد، مگر آن که قبل از آن جمهوری اسلامی ایران از آن خارج شود. اروپا می‌خواهد ایران و آمریکا را مقصر مرگ توافق هسته‌ای قلمداد کند. با این وجود تا همین جا هم اروپا برای حفظ برجام گام جدی و موثری برنداشته و منفعلانه نظاره گر اقدامات مخرب آمریکا برای از بین بردن این توافق بوده است.
