به گزارش ایرنا، بر اساس اطلاعات موجود، طرح تکاپو، طرحی است که از سوی دولت به منظور کمک به توسعه اشتغال پایدار تدوین شده و در راستای این طرح وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مامور به فراهم کردن شرایط ایجاد شغل پایدار در بخشهای مختلف بر اساس ظرفیت های موجود برای خانواده ها، به ویژه زنان سرپرست خانوار، روستائیان، زندانیان و ...شد.
از آنجایی که روند صعودی جمعیت در دهه شصت و هفتاد اکنون با پایان یافتن تحصیلات در شرایط سن کار قرار گرفته اند این هجمه مشکلات ایجاد شغل برای گروه بزرگ هدف را دچار معضل کرده است.
به گونه ای که بسیاری از دولتمردان و کارشناسان عالی کشوری همواره دغدغه ها و پیامدهای این معضل را اعلام کرده اند اما در سالهای اخیر کشور به واسطه مسائل و مشکلات اقتصادی با آنچنان فشارهایی مواجه شد که نتوانست به خوبی جوابگوی نیاز تقاضای کار این دهه سنی باشد.
هرچند دولت یازدهم با روی کار آمدن از همان ابتدا بنا را بر رفع این مشکل نهاد و در 16 تیر ماه سال 94 جلسه شورای عالی اشتغال با حضور نمایندگانی از دولت، کارگر و کارفرما برگزار شد و سهم اشتغالزایی در 22 بخش و به طور کلی در سه وزارتخانه صنعت،معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی در قالب مصوباتی مشخص شد اما باز شرایط مالی امکان برآورده شدن انتظارات را با مشکل مواجه کرد.
اکنون در دولت دوازدهم سعی دارد که تا از طریق راه های مختلف برای کاهش معضل بیکاری جوانان گام های اساسی بردارد تا شاید بتواند مهاری بر افزایش روند نرخ بیکاری بزند و معضل بیکاری را به گونه ای اساسی تا حد قابل قبولی برطرف نماید.
طرح تکاپو در سال 93 وارد فاز اجرایی در چند استان کشور شد تا به عنوانی طرحی که بتواند با ایجاد و راه اندازی مشاغل خرد شغلی پایدار و درآمدی مناسب برای افراد در مناطق مختلف را رقم بزند مورد بررسی قرار گرفت.
توجه به مشاغل کوچک و خانگی، توسعه بخش کشاورزی، گردشگری و ارتباطات و فناوری از جمله مواردی است که در شرایط کنونی کشور مورد تاکید برای ایجاد اشتغال افراد به ذهن می رسد زیرا با محدود بودن شرایط استخدام دولتی باید راهی از میان توانمندیها و ظرفیت ها برای فراهم کردن بستر اشتغال جستجو می شد که به این مسیرها در کشور ختم شد.
بخش کشاورزی با محوریت گیاهان دارویی، باغات، صنایع تبدیلی و تکمیلی، صنعت گردشگری و معرفی ظرفیت ها و قابلیت های گردشگری، بخش معدن، صنعت و صنایع و فناوری های نوین ای تی از جمله زمینه هایی هستند که ظرفیت های مناسبی برای ایجاد اشتغال و ایجاد تحرک در اقتصاد دارند و همواره به عنوان نقاط مثبتی برای توسعه اشتغال به ذهن می رسند اما بدون شک ایجاد اشتغال پایدار در این رسته ها کمی زمانبر است.
همچنین رییس جمهور از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی خواست که برای حل مشکل بیکاری و توسعه اشتغال مولد از همه امکانات دستگاه های اجرایی و توان کارشناسی کشور و نیز توانایی علمی استادان دانشگاهی استفاده کنند.
طرح تکاپو با هدف توسعه اشتغال پایدار و مولد، رونق اقتصادی در جامعه هدف(روستاییان، خانواده، معلولین، زنان سرپرست خانوار و زندانیان)، ارتقای درآمد و معیشت واحدها در کوتاه ترین مدت به حداکثر سود در وزارت کار دنبال شد.
کارگزار طرح تکاپو در ایلام گفت: طرح تکاپو در سال 93 به عنوان پایلوت در چند استان کشور آغاز شد و کار اجرای آن عملا در استان از تیرماه سال گذشته پیگیری و اجرایی شده است.
هدایت پویا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در دوره رکود و پس از رکود تمرکز سیاست ها تا حد زیادی بر حوزه طرف تقاضا قرار می گیرند، درعین‌حال، سیاست های خروج از رکود و رشد اقتصادی لزوما به‌تنهایی منجر به ایجاد اشتغال نمی شوند.
وی افزود: برای حصول اشتغال مطلوب، پایدار، علاوه بر سیاست های اقتصادی کلان، که به رشد اقتصادی توجه دارند، باید سیاست های توسعه بخشی (به‌طور دقیق تر سیاست های توسعه کسب وکار) نیز در دستور کار قرار گیرند.
وی ادامه داد: رسته هایی از کسب و کار در دستور کار قرار خواهند گرفت که دارای مزیت و همین طور توان پیشرانی سایر رسته های کسب و کاری را نیز داشته باشند و در عین حال بهسازی فضای کسب و کار در سطح ملی و همین‌طور در سطح رسته فعالیت، نقشی تعیین‌کننده در این حوزه خواهند داشت.
وی یادآور شد: بنابراین هدایت صحیح سیاست های کسب و کار، محور می تواند حتی در دوره رکود، موجب افزایش اشتغال در برخی از رشته فعالیت های اقتصادی شود که طرح تکاپو مصوب شورای عالی اشتغال کشور و یکی از برنامه های اصلی و محوری توسعه اشتغال در کشور است.
پویا گفت: همچنین این طرح ذیل قرارگاه اقتصاد مقاومتی تحت عنوان توسعه رسته های پراشتغال منطقه ای نیز قرار داشته و یکی از طرح های اقتصاد مقاومتی کشور می باشد.
وی افزود: طرح تکاپو ذیل معاونت کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون کار رفاه اجتماعی و همکاری سازمان توسعه صنعتی ملل متحد یونیدو اجرا و مدیریت می گردد، لازم به ذکر است که طرح تکاپو در ششمین جلسه شورای عالی اشتغال در دولت یازدهم در مورخ 3/9/1393 به تصویب رسید.
**هدف اصلی طرح:
کارگزار طرح تکاپو در ایلام گفت: در واقع در صورتی‌که بتوان موانع موجود بر سر راه فعالان کسب و کارهای منتخب را مرتفع و فرصتهای جدید داخلی و جهانی را در مقابل آنها قرار داد، میتوان انتظار توسعه و پیامدهای مطلوب ناشی از آن را داشت ایجاد بیش از 670 هزار فرصت شغلی یکی از اهداف کمی طرح می باشد.
**موضوعات محوری تکاپو:
تحلیل و اصلاح دینامیک اشتغال استان
توسعه کسب و کارهای دارای مزیت و ظرفیت اشتغال
ایجاد تعادل و تعامل میان طرف عرضه و تقاضای نیروی کار برای فعال سازی نهادی کلیه امکانات و منابع (مالی و غیر مالی) در جهت توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار
توانمندسازی نیروی کار، نهادهای پشتیبان و افزایش توان رقابتی در سطح ملی و بین المللی کسب کارهای مزیت دار در سطح استان
تحلیل و تقویت عوامل و شاخص های اثرگذار بر فضای کسب و کار به ترتیب در سه سطح منطقه، استان، کشور به منظور توسعه کسب و کار و اشتغال(رویکرد پایین به بالا)
طراحی الگوی مناسب به منظور انجام مداخلات توسعه ای در جهت توسعه زنجیره ارزش کسب و کارها
**ویژگیهای اصلی طرح تکاپو :
- طرح تکاپو بر توسعه رسته کسب و کارهای موجود (رسمی و غیر رسمی ) تکیه دارد . (ایجاد کسب و کارهای جدید از طریق توسعه کسب وکارهای موجود صورت خواهد گرفت )
طرح تکاپو هم بر طرف عرضه نیروی کار (آموزش عالی ، فنی حرفه ای ، آموزش پرورش و نهادهای آموزشی .... ) از طریق ارتقاء مهارت و توانمندسازی نیروی کار متناسب با نیاز صنعت و کسب و کارها توجه و برنامه دارد و هم بر طرف تقاضای نیروی کار (بنگاههای کسب و کار در رسته های مختلف تولیدی ، کشاورزی ، خدماتی ، توزیعی ، صنعتی و ... )
- طرح تکاپو مبتنی بر مزیت های هر منطقه (استان ) و توسعه کسب و کارهای دارای مزیت انجام می شود.
- برنامه های اجرایی طرح تکاپو برای توسعه هر رسته کسب و کار ، بین 3 تا 5 سال به طول می انجامد.
- رسته های کسب و کاری که بیشترین تاثیر بر اقتصاد و اشتغال در استان را دارا می باشند در اولویت توسعه در طرح تکاپو قرار دارند.
- در هر استان فردی متخصص و آموزش دیده از بخش خصوصی به عنوان (کارگزار اشتغال استان ) اقدام به بررسی دینامیک اشتغال استان نموده و در چارچوب مدل توسعه ای تکاپو، اقدام به شناسایی رسته های اولویت دار می کند.
- برای هر رسته دارای اولویت یک فرد متخصص و آموزش دیده به عنوان مدیر توسعه آن رسته انتخاب شده و اقدام به مطالعه و تدوین برنامه های عمل اجرایی برای توسعه رسته (بصورت برنامه های عمل یک ساله ) می نماید.
- منابع اجرا برنامه های عمل برای توسعه رسته، از منابع طرح تکاپو ، منابع استانی ، هماهنگ کردن و همسو کردن منابع دستگاه های ذیربط و مشارکت دستگاههای اجرایی استان، تسهیلات صندوق کارآفرینی و امید و برخی از بانکها و مشارکت بنگاههای بخش خصوصی فراهم می گردد.
برنامه های اجرایی شامل برنامه های مختلفی است که باعث ارتقاء کل زنجیره ارزش یک رسته کسب و کار از تامین تا مصرف می گردد و طیف وسیعی از فعالیتها در زمینه توسعه تکنولوژی، ارتقاء مهارت های نیروی انسانی، ارتقاء کیفیت تولیدات یا خدمات، ارتقاء بهره وری عوامل تولید ، ایجاد نهادهای تخصصی و شبکه سازی و ... را در بر می گیرد.
- نظام دقیقی برای اجرا، پایش و ارزیابی طرح تکاپو برنامه ریزی شده است و خروجی و هدف اصلی طرح ، توسعه و رونق کسب و کار بصورت پایدار و هدفمند و ایجاد و تثبیت اشتغال می باشد.
- نقطه شروع برای مداخله در دوران رکود در حوزه اشتغال، توجه به توسعه کسب و کارهای دارای ظرفیت بالای اشتغال است.
-در توسعه بنگاههای موجود نیز می بایست تمرکز بر بنگاههای خرد، کوچک و متوسط بوده که بیشترین سهم اشتغال و تعداد بنگاه های کشور را دارا می باشد. برنامه های طراحی شده به گونهای خواهند بود که امکان ارتباط بنگاهها در حلقه های پسین و پیشین زنجیره ارزش فراهم شود.
- تخصیص تسهیلات بانکی، فارغ از نرخهای بهره رایج در نظام بانکی، راهکار مناسبی برای توسعه اشتغال نخواهد بود.
بنابراین سیاست هایی مانند اختصاص یارانه سود و یا تبصره های تکلیفی مبتنی بر منابع بانکی، راهکارهای موثری برای ایجاد اشتغال نخواهند بود.
- ضروری است که برنامه های توسعه اشتغال کشور، پوشش مناسبی برای اشتغال گروه هایی باشند که در دوران رکود بیشترین آسیب را از شرایط رکود دیده اند.
به طور معمول گروههای اجتماعی زنان، جوانان، افراد ناتوان جسمی در دوران رکود شانس کمتری برای اشتغال دارند.گروههای هدف اولویت دار طرح تکاپو برای اشتغال عبارتند از : جوانان فارغ التحصیل بیکار، زنان سرپرست خانوار، معلولین ، زنان )
- اصلاح جهت گیری نظام آموزشی مهارتی و تخصصی در انطباق با نیازهای طرف تقاضای کار از اولویت های کلیدی بازار کار می باشد.
اهم اهداف و برنامه های طرح تکاپو در استانهای کشور (ذیل برنامه های اقتصاد مقاومتی )
1. ایجاد و توسعه اشتغال در هر رسته در سطح منطقه و استان متناسب با گروههای هدف اشتغال
2. ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات هر رسته کسب و کار
3. ارتقاء مهارتهای نیروی انسانی در هر رسته کسب و کار (از طریق توانمند سازی و اصلاح آموزشها در مراکز فنی حرفه ای، آموزش عالی و ...)
4. توانمند سازی بنگاهها در هر رسته کسب و کار (ذیل هدف حداکثرسازی بهره وری و توسعه زنجیره ارزش )
5. توانمند سازی کارکنان و مدیران دستگاههای اجرایی استانی و ملی مرتبط (آموزش ، تشکیل گروههای کاری مشترک و ... )
6. ارتقاء و توسعه تکنولوژی درهر رسته کسب وکار
7. ایجاد و توسعه نهادهای تخصصی در هر رسته کسب و کار (نهادهای آموزشی ، تحقیق و توسعه ، آزمایشگاه ، توسعه تکنولوژی و ... )
8. ایجاد و توسعه ارایه دهندگان خدمات کسب وکار (Business Development Services ) در هر رسته کسب و کار
9. توسعه زنجیره ارزش و اتصال به زنجیره ارزش و به شبکه های فروش و بازار جهانی با هدف حداکثر سازی ارزش افزوده و رقابت پذیری
10. توسعه رقابت پذیری و نوآوری در بنگاههای کسب و کار هر رسته کسب و کار
11. توسعه شرکت ها و قابلیتهای دانش بنیان در هر رسته کسب و کار
12. تغییر جهت آموزشهای مراکز ارایه دهنده آموزشها به آموزشهای متناسب با نیاز هر رسته کسب و کار (مراکز آموزش عالی ، فنی و حرفه ای ، مدارس و ... )
13. توسعه بازار داخلی و خارجی متناسب با ظرفیتهای هر رسته کسب و کار بصورت هدفمند و گام به گام
14. ایجاد توسعه و تقویت ابزارهای تامین مالی در هررسته کسب و کار (نظیر صندوق های تامین مالی مشترک ،
15. استفاده از کارشناسان متخصص بین المللی برای توسعه و اتصال به زنجیره های ارزش جهانی و مشاوره ها و آموزشهای تخصصی
16. همسو کردن و هماهنگ کردن دستگاههای اجرایی محلی و استانی برای توسعه و اولویت بخشی به رسته های دارای مزیت استانی
***تحولات و وضعیت اشتغال استان ایلام
عمده مردم استان ایلام با توجه به بافت روستایی و عشایری ایلام در دهه های گذشته به کشاورزی و دامپروری اشتغال داشته اند و از طریق کشاورزی و دامپروری سنتی امرار معاش کرده اند و عده ای نیز که زمین و امکانات لازم برای کشاورزی و دامپروری در اختیار نداشته اند به شهرهای دیگر و یا کشورهای عراق و کویت برای اشتغال و کسب درآمد مهاجرت کرده اند. عده ای نیز با توجه به مرزی بودن استان به بازرگانی و خرید و فروش مواد غذایی و پوشاک با شهرهای هم مرز در کشور عراق مشغول بوده اند.
با افزایش جمعیت و کمبود منابع آبی، دیگر کشاورزی و دامپروری سنتی نتواست جوابگوی اشتغال درآمد خانواده ها باشد و موجی از مهاجرت مردم از روستاها و گسترش شهرنشینی و حاشیه نشینی در استان شکل گرفت.
شروع جنگ 8 ساله در سال 1359 و درگیری مستقیم اکثر شهرها و مناطق استان در جنگ و آوارگی و سرگردانی مردم در کوهها و جنگل-های اطراف، باعث رکود اقتصادی و افزایش هر چه بیشتر بیکاری در استان شد.
پس از پایان جنگ، بیشتر منابع و بودجه ها و اعتبارات اختصاص یافته صرف بازسازی و رفع ویرانی ها و خرابه های مانده از جنگ شد و هنوز توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال در اولویت برنامه های دولت قرار نگرفته بود.
از اوایل دهه هفتاد سرمایه گذاری دولتی و عمومی جهت ایجاد چند بنگاه بزرگ مانند پالایشگاه گاز و پتروشیمی و کارخانه سیمان در استان صورت گرفت که باعث اشتغال تعدادی از جوانان بویژه فارغ التحصیلان استان گردید ولی تعداد بالای جوانان و فارغ التحصیلان و کمبود فرصت های شغلی باعث افزایش تعداد بیکاران و ایجاد بالای نرخ های بیکاری دهه هشتاد در استان شد.
در همین سالها موجی از مهاجرت جوانان و فارغ التحصیلان به شهرهای بزرگ کشور (مانند تهران و کرج) یا مهاجرت غیر رسمی به دیگر کشورها (مانند استرالیا) شکل گرفت.
بنابراین عدم تناسب و تعادل بین عرضه نیروی کار و تقاضای نیروی کار بویژه در یک دهه گذشته موجب افزایش نرخ بیکاری بویژه در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی شده که بدون نیازسنجی و ارتباط با بازارکار و تقاضای واقعی بنگاههای اقتصادی در دانشگاهها پذیرش و فارغ التحصیل شده اند، به نحوی که در حال حاضر نرخ بیکاری فارغ التحصیلان استان حدود 25 درصد می باشد.
از نکات مهم در حوزه اشتغال استان این است که درصد اشتغال ناقص در جمعیت شاغل استان بسیار بالاتر از متوسط کشوری میباشد که این مساله ناشی از اشتغال پاره وقت و فصلی و خویش فرمایی است.
نکته دیگر در خصوص ساختار اشتغال استان، درصد بالای اشتغال دولتی و عمومی می باشد، به نحوی که به ازای هر 21 نفر از جمعیت استان 1 نفر شاغل دولتی وجود دارد.
***چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان
بخش خدمات با حدود 48 درصد، بیشترین سهم از اشتغال استان را بر عهده دارد و پس آن بخش کشاورزی با حدود 27 درصد و بخش صنعت با حدود 25 درصد قرار دارد. وضعیت کلی بخش های مختلف اقتصادی استان در ذیل آمده است.
**کشاورزی (زراعت ـ باغداری ـ دام و طیور)
فعالیتهای بخش کشاورزی تقریبا در کل استان پراکنده است و هر کدام از شهرستانها یا بخشها بنا به استعداد و منابع آب و خاک در یکی از شاخه های کشاورزی یا دامپروری فعالیت بیشتری دارند.
محصولات زراعی در شهرستانهای مهران و دهلران با توجه به دشتهای حاصلخیز و منابع آبی کافی، سطح زیر کشت و تولید بالاتری دارند. سبزیجات و صیفیجات در شهرستانهای دره شهر، چرداول و سیروان بیشتر رونق دارد که البته رسته فعالیتهای مرتبط با این حوزه به دلیل مصرف آب بالا و ارزش افزوده پایین جزو رسته های منتخب قرار نگرفته اند و به نظر می رسد که باید یک برنامه جدی از طرف سازمانها و نهادهای متولی در خصوص اصلاح الگوی کشت و کشت جایگزین در این مناطق تدوین و اجرا شود.
بخش دام و طیور استان نیز از جمله زیر بخشهای کشاورزی استان، دارای تولید و اشتغال بالایی است و باید برنامه های توسعه ای در این خصوص با نگاه حفظ و پایداری اشتغال موجود از طریق توسعه زنجیره کسب وکار صورت گیرد.
بخش باغداری استان نیز یکی از زمینه های تولید و اشتغال رو به رشد و قابل ارتقا در بخش کشاورزی استان میباشد که در بعضی مناطق استان مانند سیروان، بخش سیوان، زرین آباد، زرنه و ... رونق بیشتری دارد.
جنگل های وسیع بلوط استان با حدود 640 هزار هکتار از جمله منابع طبیعی استفاده نشده در استان می باشد که با توجه به سرانه بالای 1 هکتار به ازای هر نفر جمعیت استان، قابلیت و پتانسیل بالایی در حوزه اکوتوریسم و توریسم سلامت و توریسم ورزشی محسوب می شود که باید از این منظر مورد توجه جدی واقع شود.
**صنعت (صنایع معدنی غیر فلزی ـ نفت و گاز و پتروشیمی)
در صنایع معدنی غیر فلزی بویژه در تولید مصالح ساختمانی (سیمان، گچ، آجر، مصنوعات بتونی، شن و ماسه و ... ) میزان تولید و اشتغال از سایر گروه های صنعت بیشتر است و رونق بخش ساخت و ساز مسکن در سالهای گذشته به رونق در این بخش کمک کرده است.
رسته فعالیت های تولید مصالح ساختمانی و خدمات و مشاغل ساختمانی از رسته فعالیت های قابل اعتنا در ایجاد اشتغال و رونق کسب و کارهای خرد و کوچک و متوسط در بخش صنعت استان می باشند.
منابع و استعدادهای بالقوه استان در بخش صنعت و معدن بیشتر از قابلیت ها و مزیت های بالفعل می باشد و عمده منابع عظیم نفت و گاز استان به بهره برداری نرسیده اند؛ در حال حاضر چند بنگاه بزرگ در این بخش فعال هستند و صنایع خرد و کوچک و متوسط آن از رونق چندانی برخوردار نیستند.
بخش نفت و گاز استان با توجه به منابع عظیم نفت و گاز در استان، از اولویت های مهم در حوزه سرمایه گذاری کلان و سرمایه گذاری خارجی استان می باشد که ظرفیت و قابلیت بالایی در افزایش تولید ناخالص استان خواهد داشت. البته این حوزه به غیر از صنایع خرد و کوچک پایین دست، در اولویت برنامههای توسعه ای طرح تکاپو نمی باشد.
یکی از زمینه های دارای قابلیت توسعه در بخش صنعت، صنایع پایین دستی پتروشیمی می باشد که با توجه به وجود صنایع بالادستی آن در استان، امکان جذب سرمایه گذاری و تولید محصولات پتروشیمی با هدف صادرات را دارد. ضمن اینکه وجود منطقه آزاد مهران (در شرف تاسیس) در جذب سرمایه گذاری و تسهیل صادرات در این بخش بسیار مهم و تأثیرگذار می باشد.
یکی از زمینه های ایجاد اشتغال کوتاه مدت در بخش نفت و گاز استان، خدمات و مشاغل عمومی و پیمانکاری در اکتشاف، استخراج و بهره برداری چاههای نفت و گاز استان می باشد که در صورت فعال شدن پروژه های جدید و حضور سرمایه گذاران در مناطق نفت خیز استان، فرصته ای شغلی زیادی در این بخش ایجاد خواهد شد که البته با اتمام دوران ساخت و شروع دوران بهره برداری، تعداد اشتغال آنها نیز کم خواهد شد.
خدمات (خدمات عمومی و تجاری ـ گردشگری)
بخش خدمات در استان می تواند به عنوان محور توسعه استان مطرح شود و قابلیت توسعه بالایی دارد که میتواند باعث تحریک و رونق سایر بخشهای اقتصادی نیز بشود.
از جمله موانع توسعه استان، ناشناخته بودن منابع و مزیت های استان، دوری از مرکز، کمبود زیرساخت-های حمل و نقل و کمبود سرمایه گذاری در استان می باشد که همه این موانع با سرمایه گذاری و قراردادن مرز مهران به عنوان محور توسعه استان مرتفع خواهند شد؛ رونق بخش خدمات استان باعث بهبود زیر ساختهای حمل و نقل جادهای و هوایی و جذب سرمایهگذاری خواهد شد و کم کم استان ایلام در مدار توسعه قرار می گیرد.
وجود مرز و گمرک بین المللی مهران در کنار منطقه آزاد (درشرف تصویب) مهران مهمترین مزیت رقابتی جهت توسعه خدمات عمومی و تجاری و صادرات کالا برای استان می باشد.
کوتاه ترین و امن ترین مسیر زیارت عتبات عالیات (حمیل ـ مهران) در استان نیز یک مزیت رقابتی قوی جهت توسعه بخش گردشگری و کسب وکارهای مرتبط می باشد که به تنهایی میت واند موجب شکوفایی اقتصاد استان در کوتاه مدت و میان مدت شود.
***شناسایی و تحلیل سیستم های اقتصادی و اجتماعی استان
در استان ایلام سیستم کسب و کاری برجسته ای از نظر منطقه ای یا قومی و جغرافیایی شناسایی نشده است و کسب و کارهایی از همه بخش های اقتصادی در کل استان وجود دارد که به صورت کلی به آن اشاره می شود.
بخش کشاورزی همانطور که قبلا ذکر شد به دلیل خشکسالی های سالیان گذشته و ساختار سنتی و خرده مالکی آن، نتوانسته است فرصتهای شغلی جدیدی ایجاد نماید و سیاست های حمایتی بیشتر با نگاه حفظ اشتغال موجود دنبال می شود.
ضمنا بعضی از رسته فعالیت های موجود بخش کشاورزی مانند سبزیجات و صیفی جات، به دلیل مصرف بالای آب و ارزش افزوده پایین به نسبت آب مصرفی، در اولویت برنامه های توسعه ای قرار نمی گیرند.
بخش دام و طیور استان که تولیدات آن به تناسب جمعیت استان بالا بوده و چندین برابر نیاز استان گوشت قرمز و مرغ و شیر تولید می-شود، در حال حاضر با مشکل فروش و بازاریابی مواجه می باشد و بسیاری از واحدهای تولیدی با ظرفیت پایین فعالیت دارند و حتی مطابق اعلام اتحادیه دامداران ایلام حدود 40 درصد واحدهای پرواربندی و گاوداری های شیری در حال تعطیل می باشند.
بنابراین در این بخش نیز سیاست های حمایتی باید با هدف توسعه زنجیره کسب وکار و بویژه توسعه بازار دنبال شود تا از تعطیلی واحدهای موجود جلوگیری شود و بتوان حداقل اشتغال موجود این واحدها را حفظ کرد.
در بخش نفت و گاز و صنایع معدنی استان، نیاز به سرمایه گذاری کلان می باشد که متاسفانه روند سرمایه گذاری دهه هفتاد که منجر به ایجاد چند بنگاه بزرگ در این بخش شد، ادامه پیدا نکرد و در وضعیت کنونی کاهش درآمدهای دولت به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی و بین المللی، چشم انداز سرمایه گذاری دولتی و نهادهای وابسته به دولت در این بخش چندان روشن نمی باشد.
در این بخش نیاز به جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی و عمومی و سرمایه گذاران خارجی است که چشم انداز آن پس از برجام امیدوار کننده می باشد.
ولی روند چنین سرمایه گذاری های کلانی، طولانی مدت بوده و از طرفی اشتغال ایجاد شده در این طرح ها به نسبت سرمایه گذاری انجام شده بسیار پایین است که تناسبی با بحران بیکاری کنونی که نیاز به ایجاد اشتغال در کوتاه مدت و با سرمایه کم می باشد، ندارد.
ضمن اینکه ایجاد طرحهای مرتبط با حوزه نفت و گاز و صنایع معدنی از نظر زیست محیطی نیز مشکلات خاص خود را دارند و جزو صنایع سبز و با اشتغال پایدار محسوب نمی شوند.
در یک بررسی مقدماتی از وضعیت اشتغال بخش های مختلف اقتصادی استان، درستی مطالب و تحلیل های پیش گفته، بیشتر روشن می-شود؛ اشتغال بخش دولتی و عمومی استان با حدود 30،000 نفر، استان ایلام را از نظر سرانه اشتغال بخش های دولتی و عمومی در رتبه-های اول کشور قرار داده است.
بخش اصناف استان با حدود 23 هزار واحد صنفی از نظر سرانه واحد صنفی (هر 30-25 نفر یک واحد صنفی) در کشور جزو استانهای اول می باشد که بالای 80 درصد از این واحدهای صنفی دارای ماهیت خدماتی و توزیعی هستند.
پس از بخش اصناف، خدمات و مشاغل ساختمانی دارای بیشترین اشتغال می باشد که این گونه اشتغال به دلیل ماهیت شغلی، از جنس اشتغال ناقص و فصلی محسوب می شوند و متاسفانه در حال حاضر با توجه به رکود بخش مسکن و پروژه های عمرانی از وضعیت رضایت
بخشی برخوردار نیستند و بسیاری از کارگران ساختمانی بیکار می باشند که فقط به خاطر برخورداری از حمایت یارانه ای دولت در پرداخت حق بیمه، از نظر آماری شاغل محسوب می شوند.
صنایع دستی و فرش دستباف استان نیز علیرغم تعداد بالای بافندگان و کیفیت خوب محصولات تولیدی دچار رکود سنگین می باشد که البته عمده مشکلات و نقاط ضعف این صنعت صرفا مختص استان ایلام نمی باشد و این صنعت در کل کشور دچار رکود شده است.
در استان ایلام نیز به دلیل جمعیت کم و تعداد کم گردشگر و رونق نداشتن بخش گردشگری آن در حال حاضر، بیشتر از استانهای دیگر با مشکل فروش پایین روبرو است و به نظر می رسد یکی از راه های برون رفت این صنعت از رکود، تحریک تقاضا و افزایش فروش آن می باشد که این مهم نیز جز با بازاریابی داخلی و خارجی و افزایش تعداد گردشگران میسر نمی باشد.
لازم به توضیح است که بالای 90 درصد بافندگان فرش و گلیم استان را زنان و دختران تشکیل داده و سهم مردان بسیار اندک است.
از دیگر نکات مهم در حوزه اشتغال استان، سطح پایین فرهنگ کار صنعتی می باشد؛ با توجه به اینکه از قدیم الایام کار کشاورزی و دامپروری که عموما به صورت خوداشتغالی و خانوادگی و مستقل انجام می شود، شغل اصلی مردم بوده است و پس از آن نیز مشاغل دولتی و عمومی و نظامی بیشتر مورد توجه واقع شده است، انگیزه و تمایل زیادی برای روی آوردن جوانان به کسب مهارتهای صنعتی وجود نداشته و البته به دلیل صنعتی نبودن استان، زمینه آن نیز فراهم نبوده است.
***مهمترین رویکردهای استراتژیک توسعه اشتغال استان
پس از مشاغل دولتی و عمومی که در حال حاضر بیشترین تقاضا و علاقه مندی را در بین جوانان و فارغ التحصیلان دارد، گرایش به مشاغل خدماتی و خوداشتغالی و خویش فرمایی در بین جوانان استان بیشتر از مشاغل کشاورزی و دامپروری و کارگری در واحدهای صنعتی می باشد.
بنابراین با توجه به سیستم و محیط کسب وکاری استان و تحلیل های مذکور، توسعه اشتغال مبتنی بر توسعه کسب وکار را باید در بخش خدمات استان دنبال نمود و جالب اینکه عمده رسته فعالیت های تولیدی استان مانند رسته فعالیت های کشاورزی و دامپروری نیز جهت ادامه حیات و توسعه و ارتقا، نیاز به توسعه بخش های خدماتی زنجیره کسب وکار دارند.
از طرفی توسعه بخش خدمات و رسته فعالیت های خدماتی زمانی تحقق پیدا میکند که با انبوه مشتریان و خریداران روبرو باشیم و اگر فقط به ایجاد کسب وکار و بنگاه اقدام کنیم و برنامه ای برای جذب مشتریان و خریداران خدمات قابل ارایه نداشته باشیم، امیدی به پایداری مشاغل ایجاد شده نمی باشد؛ برای مثال در بخش اصناف استان که تعداد بالایی واحد صنفی داریم که عموما به صورت خرده فروشی و توزیعی فعالیت می کنند، اگر با افزایش مشتریان و خریداران، فروش و درآمد خود را بالا نبرند، مجبور می شوند بر سر سهم خود از یک بازار مشخص و محدود خرید شهروندان ایلامی رقابت کنند و کم کم تعدادی از آنها به دلیل عدم فروش کافی از گردونه حذف شده و واحدهای باقیمانده نیز باید به حداقلی از درآمد که بتوانند هزینه های آنها را پوشش دهد، رضایت دهند.
بنابراین باید به دنبال رسته فعالیت هایی باشیم که بتوانند ضمن ایجاد اشتغال و کسب درآمد، بتوانند دیگر رسته فعالیتها را نیز تحریک کرده و موجب افزایش تقاضا و فروش خدمات و محصولات آنها شود.
استان ایلام یکی از استانهای مرز نشین کشور می باشد که تاکنون درگیر مصایب و تهدیدهای مرتبط با مرز بوده و هنوز از فرصت ها و مواهب آن استفاده نکرده است؛ مرزی بودن استان باعث شد که در جنگ 8 ساله جزو استانهایی باشد که بیشترین خسارت مادی و معنوی را متحمل شدند و دوره طولانی مدت جنگ فرصت های پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را از استان گرفت و در دوره پس از جنگ نیز به دلایل مختلف، سرعت پیشرفت و توسعه یافتگی استان بسیار کند بوده است.
اکنون این مرز که خود یکی از عوامل عدم توسعه یافتگی استان بوده است، می تواند به یکی از عوامل توسعه استان تبدیل شود و حالا نوبت بهره گیری استان از فرصت ها و مواهب مرز می باشد.
رونق گرفتن مرز مهران در چند سال گذشته باعث فراهم شدن فرصت های شغلی متنوعی در بخش خدمات شده که می تواند تعداد زیادی از کارجویان را به خود جذب کند.
گمرک بین المللی مهران و منطقه ویژه اقتصادی مهران دارای قابلیت زیادی در ایجاد مشاغل خدمات عمومی و تجاری و بازرگانی می باشد.
گردشگری زیارتی استان نیز در چند سال گذشته رونق بسیار خوبی داشته و رویداد عظیم راهپیمایی اربعین و اهمیت و جذابیت و معروفیت هر چه بیشتر آن افزوده است.
مرز مهران به عنوان کوتاهترین و امنترین مسیر زیارت زایرین ایرانی عتبات عالیات و زایرین عراقی اماکن زیارتی ایران دارای موقعیت ویژه و منحصر به فردی می باشند که می تواند محور توسعه اشتغال استان قرار گیرد.
توسعه گردشگری زیارتی استان ضمن اینکه باعث توسعه و رونق بسیاری از رسته فعالیت های دیگر مانند صنایع دستی و سوغات، حمل و نقل مسافری، خدمات ICT، بازارچه های مرزی و ... می شود، می تواند باعث تحریک و رونق گردشگری مقصد در استان مانند گردشگری طبیعی، گردشگری روستایی، گردشگری ورزشی، و گردشگری سلامت نیز بشود.
البته ظرفیت گردشگری جنگ (راهیان نور نیز در استان وجود دارد و شهرستانهای مهران و دهلران جزو مقاصد بازدید کاروان های راهیان نور می باشند و امکان افزایش ماندگاری این کاروانها و بازدید آنها از سایر مناطق استان در صورت همکاری و هماهنگی سازمانهای مرتبط وجود دارد.
بر اساس دینامیک اشتغال استان می توان بخش خدمات را به عنوان محور توسعه اشتغال استان و در بخش خدمات نیز حوزه گردشگری را به عنوان محور اصلی توسعه اشتغال پایدار معرفی نمود.
**معرفی رسته های اولویت دار
با در نظر گرفتن شاخص های اشتغال، درآمد، اثرات زیست محیطی، مصرف انرژی، میزان توسعه پذیری رسته، پتانسیل ارتقاء، مزیترقابتی و روابط بین رسته ای، 10 رسته دارای اولویت استان در ذیل ارایه می شوند.
1ـ گردشگری
2ـ تولید و فرآوری گوشت قرمز و فراورده های دامی
3ـ حمل و نقل باری و لجستیک
4ـ پرورش و فرآوری طیور
5ـ محصولات زراعی(غلات)
6ـ خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات
7ـ فرش دستباف
8ـ خدمات و مشاغل ساختمانی
9ـ حمل و نقل مسافری
مرز مهران که در حال حاضر به عنوان کوتاهترین و امنترین مسیر زیارت گردشگران ایرانی و عراقی مطرح می باشد، در صورت بهبود زیر ساخت های حمل و نقل و گردشگری و بهبود وضعیت خدمات رسانی در این بخش، بیش از پیش دارای مزیت رقابتی خواهد شد و با توجه به قرابت های زبانی و قومی و مذهبی با استان های هم مرز در کشور عراق، دارای موقعیت منحصر به فردی خواهد شد که می تواند نقش و جایگاه استان را در نقشه خدمات کشوری برجسته نماید.
از منظر گردشگری مقصد نیز می توان گفت استان ایلام دارای آثار باستانی و جاذبه های طبیعی زیادی بوده و از تنوع آب و هوایی و جنگل-های وسیع بلوط برخوردار می باشد که تاکنون به دلیل دوری از مرکز و عدم وجود زیرساختهای مناسب حمل و نقل جادهای و هوایی، ناشناخته مانده و بکر می باشد.
برنامه ریزی و اجرای برنامه های بهبود وضعیت زیرساخت های سخت و نرم گردشگری مقصد در استان می تواند به جذب گردشگران مذهبی گذری استان منجر شود و با رونق گرفتن گردشگری در استان بسیاری از رسته فعالیت ها و کسب وکارهای مرتبط و تاثیر پذیر از رسته گردشگری در استان تحریک شده و رونق پیدا می کند.
بنابراین باید با برنامه ریزی و هدفگذاری دقیق و همکاری و هماهنگی سازمانها و نهادهای مختلف مرتبط با خدمات گردشگری، از ظرفیت بسیار مهم مرز مهران و گردشگری زیارتی به سرعت در جهت توسعه اشتغال و بهبود رفاه و معیشت مردم استان ایلام بهره بردای نمود. گردشگری در کوتاه مدت و میان مدت می تواند فرصت های شغلی پایداری برای استان ایلام فراهم سازد و استان ایلام را صاحب جایگاه و نقش مشخص در نقشه اقتصادی ایلام در بخش خدمات کشور نماید.
**ارتباط توسعه رسته گردشگری و توسعه سایر رسته ها
رسته فعالیت گردشگری که بر اساس مطالعه دینامیک اشتغال استان و تحلیل های کارشناسی و مطابق مدل توسعه ای طرح تکاپو به عنوان رسته دارای اولویت اول انتخاب شده است می تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر توسعه سایر رسته فعالیت های منتخب استان تأثیر بگذارد.
ـ صنایع دستی و سوغات
کسب وکارهای حوزه صنایع دستی و سوغات معمولا از جمله مشاغل کم سرمایه و کاربر می باشند و از آنجا که بیشتر این مشاغل در مناطق روستایی و شهرهای کوچک صورت می گیرد، رونق و توسعه این گونه کسب و کارها به روند توسعه اجتماعی و فرهنگی و تعادل اقتصادی مناطق کمتر توسعه یافته کمک کرده و موجب توسعه پایدار خواهد شد.
توسعه رسته گردشگری و افزایش تعداد گردشگران و مسافران، باعث افزایش تقاضا و فروش محصولات صنایع دستی و سوغات شده و این موضوع به رونق تولید و افزایش فرصتهای شغلی منجر خواهد شد.
برنامه ریزی و تعریف پروژه ها و طرحهای متناسب مانند راه اندازی پایانه صادرات صنایع دستی، نمایشگاه های فصلی و دایمی صنایع دستی استان و کشور در مرز مهران، تولید صنایع دستی مطابق سلیقه و سفارش زایرین عراقی و ... می تواند موجب توسعه همزمان گردشگری و صنایع دستی استان گردد.
ـ خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
با توجه به رشد روز افزون گستره و نفوذ تکنولوژی در زندگی و مشاغل و کسب وکارها، در رسته گردشگری نیز میتوان از قابلیت ها و ظرفیت های بخش ICT در همه مراحل و انواع کسب وکارهای گردشگری بهره گرفت.
ICT هم به عنوان زیر ساخت و هم به عنوان ابزار توسعه کسب وکارهای خرد و کوچک مطرح می باشد و هم اینکه کسب وکارهای مستقل و خاص خود را می تواند شکل دهد.
توسعه رسته فعالیت گردشگری و کسب وکارهای مرتبط با آن نیازمند بهره گیری از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد و از طرفی تعداد بالای کسب و کارها باعث افزایش تقاضا برای بهرهگیری از خدمات ICT و افزایش اشتغال و توسعه این بخش خواهد شد.
ـ حمل و نقل مسافری
بدیهی است که گردشگران و مسافرین ورودی و خروجی از مرز مهران با استفاده از حمل و نقل جادهای یا هوایی می توانند مسافرت کنند و استان ایلام هنوز فاقد راه آهن می باشد.
حمل و نقل هوایی نیز با توجه به محدودیتهای موجود، آمار بسیار کمی را نشان میدهد.
بنابراین بیشترین حمل و نقل مسافری استان از طریق اتوبوس، مینی بوس و سواری انجام می شود.
توسعه گردشگری و افزایش تعداد مسافرین و گردشگران موجب افزایش تقاضا برای حمل و نقل مسافری خواهد شد و البته وضعیت موجود حمل و نقل مسافری در مرز مهران تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد.
از طرفی ساماندهی و بهبود وضعیت حمل و نقل مسافر در پایانه مرزی و شهر مهران تأثیر زیادی بر افزایش یا کاهش تعداد گردشگر دارد. بنابراین باید هماهنگی کامل و بسیار منعطف بین نهادهای مختلف در این دو حوزه صورت گیرد تا شاهد اثرات متقابل این دو رسته بر هم باشیم.
ـ تولید و فرآوری عسل و روغن حیوانی و سایر فرآورده های دامی و لبنی
افزایش توسعه رسته گردشگری در یک منطقه باعث افزایش فروش تولیدات محلی بویژه در خصوص غذاها و خوراکی های بومی، محلی و سنتی خواهد شد و با افزایش تعداد گردشگران و مسافران زمینه برای ایجاد تنوع و خلاقیت و نوآوری در ارایه فرآورده های دامی و انواع لبنیات محلی و فروش آنها با قیمت مناسب تر فراهم خواهد شد.
ـ بازارچه های مرزی
با توجه به تردد بالای مسافر در مرز مهران، ایجاد بازارچه های مرزی با غرفه های متنوع می تواند باعث جذب گردشگران و مسافرین و انجام خرید نیازمندیها و کالاها و سوغاتی های مورد نظر آنها بشود.
بویژه در خصوص زایرین عراقی ورودی به ایران، باید فروشگاه هایی ویژه این افراد در مرز مهران ایجاد نمود که کالاها و اجناس مورد نظر و مطابق سلیقه آنها را ارایه نماید تا در برگشت به کشورشان در مرز مهران خریداری نمایند و از مرز خارج شوند.
ـ خدمات خودرویی و پارکینگ
بدیهی است افزایش تعداد گردشگران و مسافران موجب افزایش تردد وسایل نقلیه و افزایش تقاضا برای خدمات مرتبط با نگهداری و تعمیرات خودرو خواهد شد و می توان با ایجاد مکانهای مناسبی برای ارایه این خدمات، ضمن افزایش میزان رضایتمندی مسافرین و گردشگران، ظرفیت اشتغالزایی در این بخش را افزایش داد.
موارد مذکور چند نمونه رسته فعالیتها و کسب و کارهایی می باشند که از توسعه گردشگری تاثیر می پذیرند. ذکر این نکته ضروری است که توسعه رسته فعالیت گردشگری و سایر رسته فعالیت ها و کسب وکارهای مرتبط دارای اثر متقابل بر همدیگر هستند و توسعه هر کدام از این کسب وکارها و افزایش سطح خدمات و رضایتمندی مشتریان، بر توسعه سایر رسته فعالیتها و افزایش تقاضا و فروش سایر کسب وکارها تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارد.
ضمن اینکه توسعه گردشگری در هر منطقه ای باعث توسعه اجتماعی و فرهنگی و توزیع مناسب منابع و منافع توسعه اقتصادی خواهد شد و اشتغال ایجاد شده از جنس اشتغال پایدار خواهد بود.
تحلیل وضعیت موجود رسته گردشگری استان
همانطور که تاکنون ذکر شد، به منظور توسعه رسته گردشگری و کسب و کارهای مرتبط با این حوزه، باید تمرکز اصلی بر گردشگری زیارتی گذری مرز مهران باشد و با بهره گیری از این فرصت و مزیت بسیار مهم، به توسعه گردشگری مقصد در استان (با مزیت گردشگری طبیعی، روستایی و ورزشی) کمک کرد.
از آنجا که کسب وکارهای صنعت گردشگری از تنوع بالایی برخوردار هستند و از طرفی نوع کسب وکارهای صنعت گردشگری در مناطق مختلف نیز با هم متمایز هستند، نمی توان با دقت زنجیره کسب و کار گردشگری در یک منطقه را مشخص کرد و باید به نوع کسب وکارها و حلقه های مختلف زنجیره ارزش گردشگری اشاره نمود و این نکته را فراموش نکنیم که حلقه های مختلف زنجیره ارزش در رسته گردشگری ممکن است از ترتیب و توالی خاصی تبعیت نکنند و حتی در بعضی موارد بعضی حلقه ها از زنجیره خارج شوند یا حلقه های جدید اضافه شوند.
با این توضیحات به انواع کسب وکارهای مرتبط با رسته گردشگری در استان ایلام و وضعیت موجود آنها می پردازیم.
ـ دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری:
این دفاتر به عنوان حلقه اولیه زنجیره کسب وکار گردشگری نقش بسیار مهمی در جذب گردشگر دارند؛ البته این دفاتر خدمات متنوعی ارایه می دهند و مجوز فعالیت آنها هم متفاوت بوده و فقط مجوز دفاتر بند ب توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صادر میشود و مجوز دفاتر بند پ (گردشگری زیارتی) توسط سازمان حج و زیارت و مجوز دفاتر بند الف (خدمات هواپیمایی) توسط سازمان هواپیمایی صادر میشود. البته هر آژانس میتواند دارای یک یا دو یا هر سه مجوز باشد و خدمات مربوط را ارایه دهد.
در خصوص گردشگران زیارتی عتبات عالیات که به صورت گذری از داخل استان ایلام سفر کرده و از مرز مهران وارد کشور عراق می شوند، می توان گفت عمده زایرین کاروانی از طریق شرکت شمسا به صورت انحصاری ثبت نام و ساماندهی می شوند و دفاتر دارای مجوز بند پ به عنوان اپراتور این شرکت عمل کرده و فقط نقش ثبت نام کننده دارند که تعداد 3 دفتر از این نوع در استان ایلام وجود دارند.
این انحصار در ثبت نام و ساماندهی و ارایه خدمات به گردشگران زیارتی توسط شرکت شمسا باعث شده است که این بخش از خدمات گردشگری که می تواند رونق و تحرک مناسبی در ایجاد اشتغال ایجاد نماید، با مانع جدی مواجه باشد و این استان مرزی از این امتیاز بی بهره بماند.
به نظر میرسد حداقل در خصوص استانهای مرزی مانند ایلام، باید در این موضوع تجدید نظر شده و اجازه فعالیت به شرکت های بومی داده شود که بتوانند سهمی هر چند اندک از این بازار را به خود اختصاص دهند که همین سهم اندک می تواند اشتغال قابل توجهی در این استان ایجاد نماید.
لازم به توضیح است که حدود 25 دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری در ایلام فعال است.
ـ اماکن اقامتی:
یکی دیگر از حلقه های زنجیره گردشگری، اماکن اقامتی است که خود به انواع مختلف هتل، خانه مسافر، مهمانپذیر، کمپ، واحد بومگردی و ... تقسیم می شوند.
تعداد هتل های استان 11 فقره می باشد که بالاترین درجه کیفی آنها درجه 3 می باشد و عمده آنها در مرکز استان واقع شده اند و در تعدادی از شهرستانهای استان هتل وجود ندارد.
خانه مسافر فقط در شهر مهران (به خاطر حضور زائران عتبات عالیات) وجود دارد که تعداد آنها به 100 فقره هم میرسد ولی عمده فعالیت آنها در ایام محرم و اربعین می باشد و در بقیه ایام سال به نحو محسوسی راکد می باشند.
یکی از راهکارهای پیشنهادی در خصوص استفاده از ظرفیت ایجاد شده در خانه مسافرهای شهر مهران، ساماندهی آنها و استفاده از آنها جهت اسکان زایرین عراقی میباشد که نیاز به ارتباط با آژانسهای مسافرتی و ارایه کنندگان تورهای گردشگری دارد.
5 مهمانپذیر نیز در استان ایلام وجود دارد که با رکود جدی فعالیت مواجه هستند و تعداد اشتغال موجود آنها نیز به پایین ترین حد ممکن رسیده است.
ایجاد واحدهای بوم گردی نیز به مانند اکثر استانهای کشور قدمت زیادی ندارند و در چند سال گذشته این گونه واحدهای اقامتی در سطح کشور ایجاد شده اند که در استان ایلام نیز 2 واحد بوم گردی ایجاد شده و به ارایه خدمات می پردازند.
البته با توجه به سیاست و حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از گسترش این گونه اماکن، انتظار می رود تعداد این واحدها تا پایان سال 96 به 10 واحد برسد.
با توجه به کمبود هتل و مهمانپذیر از بسیاری از شهرستانها و مناطق استان، می توان از ظرفیت این واحدهای بوم گردی در جهت اسکان گردشگران و مسافران استفاده نمود و با توجه به سرعت بالای راه اندازی این گونه واحدها، در مناطقی که فاقد هتل و مهمانپذیر می باشند، می توان از ایجاد این واحدهای بوم گردی حمایت نمود به شرطی که استانداردهای لازم را رعایت کرده و خدمات با کیفیت و مطلوب مسافران و گردشگران ارایه کنند.
البته باید با مدیریت صحیح، از گسترش بیرویه و بدون مزیت آنها جلوگیری کرد و با برنامه و نگاه کارشناسی و بررسی جوانب مختلف فرهنگی و اجتماعی منطقه و ظرفیت و توان مسافر پذیری و توجیه اقتصادی، این واحدها را توسعه داد.
ـ واحدهای پذیرایی بین راهی:
واحدهای پذیرایی نیز از کسب و کارهای زنجیره خدمات گردشگری می باشند که بویژه برای مسافرین و گردشگران گذری حایز اهمیت می باشد.
در بررسی این بنگاه ها در استان ایلام، وضعیت موجود را می توان قابل توسعه دانست و باید از فرصت ایجاد شده بابت حضور گردشگران زیارتی و مسافرین ایرانی و عراقی که از مرز مهران و به تبع آن از چند شهرستان استان تردد می کنند، استفاده حداکثری نمود.
در حال حاضر تعداد 21 رستوران پذیرایی بین راهی و 12 مجتمع خدمات رفاهی بین راهی در استان ایلام وجود دارد که به مسافرین ارایه خدمات میدهند که البته این تعداد فقط بنگاههای رسمی را شامل می شود و تعداد زیادی هم به صورت غیر رسمی(عمدتا به صورت کبابی و غذاهای گوشتی) فعالیت دارند.
از نکات قابل ذکر در خصوص واحدهای پذیرایی بین راهی این است که این بنگاهها علاوه بر ارایه خدمات به زایرین و گردشگران و مسافرین، به رانندگان و شاغلین ناوگان حمل و نقل باری و تجار و بازرگانان نیز ارایه خدمت میدهند و با توجه به روند روبه رشد تجارت بین المللی در مرز مهران و گمرک بین المللی مرز مهران، میتوان بازار قابل قبول و رو به رشدی را برای این بنگاهها پیش بینی کرد.
***اماکن گردشگری:
از جمله موارد مهم در رسته گردشگری، جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و اماکن دارای جذابیت برای گردشگران میباشد که باعث سفر آنها و حضور در منطقه مورد نظر می شود.
استان ایلام دارای آثار باستانی و جاذبه های طبیعی زیادی می باشد. ولی عمده آنها در وضعیت منبع استفاده نشده یا استفاده شده ناقص باقی مانده اند و منجر به خلق ثروت و کسب درآمد و ایجاد اشتغال نشده است.
یکی از مزیت های استان که چند سالی است مورد توجه قرار گرفته است، ظرفیت گردشگری ساحلی و مجتمع های خدمات گردشگری در ساحل رودخانه ها و سدهای استان می باشد که در حال حاضر چند طرح در حال اجرا می باشند و پیش بینی می شود چند طرح دیگر نیز مجوز دریافت کرده و در کوتاه مدت اجرایی شوند.
ایجاد و توسعه مجتمع های تفریحی و گردشگری ساحلی استان، توسعه پارکهای جنگلی، و توسعه زیر ساخت و امکانات آثار باستانی استان از جمله مواردی است که میتواند به افزایش جاذبه های گردشگری استان کمک کند.
راهبرد های توسعه رسته گردشگری استان ایلام:
بر اساس وضعیت موجود و مزیتها و ظرفیتهای قابل بهره برداری، میتوان راهبردهای ذیل را به منظور توسعه این رسته در استان تعیین کرده و در این راستا برنامه ربزی نمود.
1ـ افزایش فروش محصولات و خدمات تولید استان به گردشگران زیارتی گذری
2ـ افزایش مدت ماندگاری گردشگران زیارتی در داخل استان
3ـ توسعه ظرفیت گردشگر پذیری و مسافر پذیری مناطق مختلف استان
4ـ توسعه گردشگری مقصد (طب
انتهای پیام از آنجایی که روند صعودی جمعیت در دهه شصت و هفتاد اکنون با پایان یافتن تحصیلات در شرایط سن کار قرار گرفته اند این هجمه مشکلات ایجاد شغل برای گروه بزرگ هدف را دچار معضل کرده است.
به گونه ای که بسیاری از دولتمردان و کارشناسان عالی کشوری همواره دغدغه ها و پیامدهای این معضل را اعلام کرده اند اما در سالهای اخیر کشور به واسطه مسائل و مشکلات اقتصادی با آنچنان فشارهایی مواجه شد که نتوانست به خوبی جوابگوی نیاز تقاضای کار این دهه سنی باشد.
هرچند دولت یازدهم با روی کار آمدن از همان ابتدا بنا را بر رفع این مشکل نهاد و در 16 تیر ماه سال 94 جلسه شورای عالی اشتغال با حضور نمایندگانی از دولت، کارگر و کارفرما برگزار شد و سهم اشتغالزایی در 22 بخش و به طور کلی در سه وزارتخانه صنعت،معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی در قالب مصوباتی مشخص شد اما باز شرایط مالی امکان برآورده شدن انتظارات را با مشکل مواجه کرد.
اکنون در دولت دوازدهم سعی دارد که تا از طریق راه های مختلف برای کاهش معضل بیکاری جوانان گام های اساسی بردارد تا شاید بتواند مهاری بر افزایش روند نرخ بیکاری بزند و معضل بیکاری را به گونه ای اساسی تا حد قابل قبولی برطرف نماید.
طرح تکاپو در سال 93 وارد فاز اجرایی در چند استان کشور شد تا به عنوانی طرحی که بتواند با ایجاد و راه اندازی مشاغل خرد شغلی پایدار و درآمدی مناسب برای افراد در مناطق مختلف را رقم بزند مورد بررسی قرار گرفت.
توجه به مشاغل کوچک و خانگی، توسعه بخش کشاورزی، گردشگری و ارتباطات و فناوری از جمله مواردی است که در شرایط کنونی کشور مورد تاکید برای ایجاد اشتغال افراد به ذهن می رسد زیرا با محدود بودن شرایط استخدام دولتی باید راهی از میان توانمندیها و ظرفیت ها برای فراهم کردن بستر اشتغال جستجو می شد که به این مسیرها در کشور ختم شد.
بخش کشاورزی با محوریت گیاهان دارویی، باغات، صنایع تبدیلی و تکمیلی، صنعت گردشگری و معرفی ظرفیت ها و قابلیت های گردشگری، بخش معدن، صنعت و صنایع و فناوری های نوین ای تی از جمله زمینه هایی هستند که ظرفیت های مناسبی برای ایجاد اشتغال و ایجاد تحرک در اقتصاد دارند و همواره به عنوان نقاط مثبتی برای توسعه اشتغال به ذهن می رسند اما بدون شک ایجاد اشتغال پایدار در این رسته ها کمی زمانبر است.
همچنین رییس جمهور از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی خواست که برای حل مشکل بیکاری و توسعه اشتغال مولد از همه امکانات دستگاه های اجرایی و توان کارشناسی کشور و نیز توانایی علمی استادان دانشگاهی استفاده کنند.
طرح تکاپو با هدف توسعه اشتغال پایدار و مولد، رونق اقتصادی در جامعه هدف(روستاییان، خانواده، معلولین، زنان سرپرست خانوار و زندانیان)، ارتقای درآمد و معیشت واحدها در کوتاه ترین مدت به حداکثر سود در وزارت کار دنبال شد.
کارگزار طرح تکاپو در ایلام گفت: طرح تکاپو در سال 93 به عنوان پایلوت در چند استان کشور آغاز شد و کار اجرای آن عملا در استان از تیرماه سال گذشته پیگیری و اجرایی شده است.
هدایت پویا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در دوره رکود و پس از رکود تمرکز سیاست ها تا حد زیادی بر حوزه طرف تقاضا قرار می گیرند، درعین‌حال، سیاست های خروج از رکود و رشد اقتصادی لزوما به‌تنهایی منجر به ایجاد اشتغال نمی شوند.
وی افزود: برای حصول اشتغال مطلوب، پایدار، علاوه بر سیاست های اقتصادی کلان، که به رشد اقتصادی توجه دارند، باید سیاست های توسعه بخشی (به‌طور دقیق تر سیاست های توسعه کسب وکار) نیز در دستور کار قرار گیرند.
وی ادامه داد: رسته هایی از کسب و کار در دستور کار قرار خواهند گرفت که دارای مزیت و همین طور توان پیشرانی سایر رسته های کسب و کاری را نیز داشته باشند و در عین حال بهسازی فضای کسب و کار در سطح ملی و همین‌طور در سطح رسته فعالیت، نقشی تعیین‌کننده در این حوزه خواهند داشت.
وی یادآور شد: بنابراین هدایت صحیح سیاست های کسب و کار، محور می تواند حتی در دوره رکود، موجب افزایش اشتغال در برخی از رشته فعالیت های اقتصادی شود که طرح تکاپو مصوب شورای عالی اشتغال کشور و یکی از برنامه های اصلی و محوری توسعه اشتغال در کشور است.
پویا گفت: همچنین این طرح ذیل قرارگاه اقتصاد مقاومتی تحت عنوان توسعه رسته های پراشتغال منطقه ای نیز قرار داشته و یکی از طرح های اقتصاد مقاومتی کشور می باشد.
وی افزود: طرح تکاپو ذیل معاونت کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون کار رفاه اجتماعی و همکاری سازمان توسعه صنعتی ملل متحد یونیدو اجرا و مدیریت می گردد، لازم به ذکر است که طرح تکاپو در ششمین جلسه شورای عالی اشتغال در دولت یازدهم در مورخ 3/9/1393 به تصویب رسید.
**هدف اصلی طرح:
کارگزار طرح تکاپو در ایلام گفت: در واقع در صورتی‌که بتوان موانع موجود بر سر راه فعالان کسب و کارهای منتخب را مرتفع و فرصتهای جدید داخلی و جهانی را در مقابل آنها قرار داد، میتوان انتظار توسعه و پیامدهای مطلوب ناشی از آن را داشت ایجاد بیش از 670 هزار فرصت شغلی یکی از اهداف کمی طرح می باشد.
**موضوعات محوری تکاپو:
تحلیل و اصلاح دینامیک اشتغال استان
توسعه کسب و کارهای دارای مزیت و ظرفیت اشتغال
ایجاد تعادل و تعامل میان طرف عرضه و تقاضای نیروی کار برای فعال سازی نهادی کلیه امکانات و منابع (مالی و غیر مالی) در جهت توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار
توانمندسازی نیروی کار، نهادهای پشتیبان و افزایش توان رقابتی در سطح ملی و بین المللی کسب کارهای مزیت دار در سطح استان
تحلیل و تقویت عوامل و شاخص های اثرگذار بر فضای کسب و کار به ترتیب در سه سطح منطقه، استان، کشور به منظور توسعه کسب و کار و اشتغال(رویکرد پایین به بالا)
طراحی الگوی مناسب به منظور انجام مداخلات توسعه ای در جهت توسعه زنجیره ارزش کسب و کارها
**ویژگیهای اصلی طرح تکاپو :
- طرح تکاپو بر توسعه رسته کسب و کارهای موجود (رسمی و غیر رسمی ) تکیه دارد . (ایجاد کسب و کارهای جدید از طریق توسعه کسب وکارهای موجود صورت خواهد گرفت )
طرح تکاپو هم بر طرف عرضه نیروی کار (آموزش عالی ، فنی حرفه ای ، آموزش پرورش و نهادهای آموزشی .... ) از طریق ارتقاء مهارت و توانمندسازی نیروی کار متناسب با نیاز صنعت و کسب و کارها توجه و برنامه دارد و هم بر طرف تقاضای نیروی کار (بنگاههای کسب و کار در رسته های مختلف تولیدی ، کشاورزی ، خدماتی ، توزیعی ، صنعتی و ... )
- طرح تکاپو مبتنی بر مزیت های هر منطقه (استان ) و توسعه کسب و کارهای دارای مزیت انجام می شود.
- برنامه های اجرایی طرح تکاپو برای توسعه هر رسته کسب و کار ، بین 3 تا 5 سال به طول می انجامد.
- رسته های کسب و کاری که بیشترین تاثیر بر اقتصاد و اشتغال در استان را دارا می باشند در اولویت توسعه در طرح تکاپو قرار دارند.
- در هر استان فردی متخصص و آموزش دیده از بخش خصوصی به عنوان (کارگزار اشتغال استان ) اقدام به بررسی دینامیک اشتغال استان نموده و در چارچوب مدل توسعه ای تکاپو، اقدام به شناسایی رسته های اولویت دار می کند.
- برای هر رسته دارای اولویت یک فرد متخصص و آموزش دیده به عنوان مدیر توسعه آن رسته انتخاب شده و اقدام به مطالعه و تدوین برنامه های عمل اجرایی برای توسعه رسته (بصورت برنامه های عمل یک ساله ) می نماید.
- منابع اجرا برنامه های عمل برای توسعه رسته، از منابع طرح تکاپو ، منابع استانی ، هماهنگ کردن و همسو کردن منابع دستگاه های ذیربط و مشارکت دستگاههای اجرایی استان، تسهیلات صندوق کارآفرینی و امید و برخی از بانکها و مشارکت بنگاههای بخش خصوصی فراهم می گردد.
برنامه های اجرایی شامل برنامه های مختلفی است که باعث ارتقاء کل زنجیره ارزش یک رسته کسب و کار از تامین تا مصرف می گردد و طیف وسیعی از فعالیتها در زمینه توسعه تکنولوژی، ارتقاء مهارت های نیروی انسانی، ارتقاء کیفیت تولیدات یا خدمات، ارتقاء بهره وری عوامل تولید ، ایجاد نهادهای تخصصی و شبکه سازی و ... را در بر می گیرد.
- نظام دقیقی برای اجرا، پایش و ارزیابی طرح تکاپو برنامه ریزی شده است و خروجی و هدف اصلی طرح ، توسعه و رونق کسب و کار بصورت پایدار و هدفمند و ایجاد و تثبیت اشتغال می باشد.
- نقطه شروع برای مداخله در دوران رکود در حوزه اشتغال، توجه به توسعه کسب و کارهای دارای ظرفیت بالای اشتغال است.
-در توسعه بنگاههای موجود نیز می بایست تمرکز بر بنگاههای خرد، کوچک و متوسط بوده که بیشترین سهم اشتغال و تعداد بنگاه های کشور را دارا می باشد. برنامه های طراحی شده به گونهای خواهند بود که امکان ارتباط بنگاهها در حلقه های پسین و پیشین زنجیره ارزش فراهم شود.
- تخصیص تسهیلات بانکی، فارغ از نرخهای بهره رایج در نظام بانکی، راهکار مناسبی برای توسعه اشتغال نخواهد بود.
بنابراین سیاست هایی مانند اختصاص یارانه سود و یا تبصره های تکلیفی مبتنی بر منابع بانکی، راهکارهای موثری برای ایجاد اشتغال نخواهند بود.
- ضروری است که برنامه های توسعه اشتغال کشور، پوشش مناسبی برای اشتغال گروه هایی باشند که در دوران رکود بیشترین آسیب را از شرایط رکود دیده اند.
به طور معمول گروههای اجتماعی زنان، جوانان، افراد ناتوان جسمی در دوران رکود شانس کمتری برای اشتغال دارند.گروههای هدف اولویت دار طرح تکاپو برای اشتغال عبارتند از : جوانان فارغ التحصیل بیکار، زنان سرپرست خانوار، معلولین ، زنان )
- اصلاح جهت گیری نظام آموزشی مهارتی و تخصصی در انطباق با نیازهای طرف تقاضای کار از اولویت های کلیدی بازار کار می باشد.
اهم اهداف و برنامه های طرح تکاپو در استانهای کشور (ذیل برنامه های اقتصاد مقاومتی )
1. ایجاد و توسعه اشتغال در هر رسته در سطح منطقه و استان متناسب با گروههای هدف اشتغال
2. ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات هر رسته کسب و کار
3. ارتقاء مهارتهای نیروی انسانی در هر رسته کسب و کار (از طریق توانمند سازی و اصلاح آموزشها در مراکز فنی حرفه ای، آموزش عالی و ...)
4. توانمند سازی بنگاهها در هر رسته کسب و کار (ذیل هدف حداکثرسازی بهره وری و توسعه زنجیره ارزش )
5. توانمند سازی کارکنان و مدیران دستگاههای اجرایی استانی و ملی مرتبط (آموزش ، تشکیل گروههای کاری مشترک و ... )
6. ارتقاء و توسعه تکنولوژی درهر رسته کسب وکار
7. ایجاد و توسعه نهادهای تخصصی در هر رسته کسب و کار (نهادهای آموزشی ، تحقیق و توسعه ، آزمایشگاه ، توسعه تکنولوژی و ... )
8. ایجاد و توسعه ارایه دهندگان خدمات کسب وکار (Business Development Services ) در هر رسته کسب و کار
9. توسعه زنجیره ارزش و اتصال به زنجیره ارزش و به شبکه های فروش و بازار جهانی با هدف حداکثر سازی ارزش افزوده و رقابت پذیری
10. توسعه رقابت پذیری و نوآوری در بنگاههای کسب و کار هر رسته کسب و کار
11. توسعه شرکت ها و قابلیتهای دانش بنیان در هر رسته کسب و کار
12. تغییر جهت آموزشهای مراکز ارایه دهنده آموزشها به آموزشهای متناسب با نیاز هر رسته کسب و کار (مراکز آموزش عالی ، فنی و حرفه ای ، مدارس و ... )
13. توسعه بازار داخلی و خارجی متناسب با ظرفیتهای هر رسته کسب و کار بصورت هدفمند و گام به گام
14. ایجاد توسعه و تقویت ابزارهای تامین مالی در هررسته کسب و کار (نظیر صندوق های تامین مالی مشترک ،
15. استفاده از کارشناسان متخصص بین المللی برای توسعه و اتصال به زنجیره های ارزش جهانی و مشاوره ها و آموزشهای تخصصی
16. همسو کردن و هماهنگ کردن دستگاههای اجرایی محلی و استانی برای توسعه و اولویت بخشی به رسته های دارای مزیت استانی
***تحولات و وضعیت اشتغال استان ایلام
عمده مردم استان ایلام با توجه به بافت روستایی و عشایری ایلام در دهه های گذشته به کشاورزی و دامپروری اشتغال داشته اند و از طریق کشاورزی و دامپروری سنتی امرار معاش کرده اند و عده ای نیز که زمین و امکانات لازم برای کشاورزی و دامپروری در اختیار نداشته اند به شهرهای دیگر و یا کشورهای عراق و کویت برای اشتغال و کسب درآمد مهاجرت کرده اند. عده ای نیز با توجه به مرزی بودن استان به بازرگانی و خرید و فروش مواد غذایی و پوشاک با شهرهای هم مرز در کشور عراق مشغول بوده اند.
با افزایش جمعیت و کمبود منابع آبی، دیگر کشاورزی و دامپروری سنتی نتواست جوابگوی اشتغال درآمد خانواده ها باشد و موجی از مهاجرت مردم از روستاها و گسترش شهرنشینی و حاشیه نشینی در استان شکل گرفت.
شروع جنگ 8 ساله در سال 1359 و درگیری مستقیم اکثر شهرها و مناطق استان در جنگ و آوارگی و سرگردانی مردم در کوهها و جنگل-های اطراف، باعث رکود اقتصادی و افزایش هر چه بیشتر بیکاری در استان شد.
پس از پایان جنگ، بیشتر منابع و بودجه ها و اعتبارات اختصاص یافته صرف بازسازی و رفع ویرانی ها و خرابه های مانده از جنگ شد و هنوز توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال در اولویت برنامه های دولت قرار نگرفته بود.
از اوایل دهه هفتاد سرمایه گذاری دولتی و عمومی جهت ایجاد چند بنگاه بزرگ مانند پالایشگاه گاز و پتروشیمی و کارخانه سیمان در استان صورت گرفت که باعث اشتغال تعدادی از جوانان بویژه فارغ التحصیلان استان گردید ولی تعداد بالای جوانان و فارغ التحصیلان و کمبود فرصت های شغلی باعث افزایش تعداد بیکاران و ایجاد بالای نرخ های بیکاری دهه هشتاد در استان شد.
در همین سالها موجی از مهاجرت جوانان و فارغ التحصیلان به شهرهای بزرگ کشور (مانند تهران و کرج) یا مهاجرت غیر رسمی به دیگر کشورها (مانند استرالیا) شکل گرفت.
بنابراین عدم تناسب و تعادل بین عرضه نیروی کار و تقاضای نیروی کار بویژه در یک دهه گذشته موجب افزایش نرخ بیکاری بویژه در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی شده که بدون نیازسنجی و ارتباط با بازارکار و تقاضای واقعی بنگاههای اقتصادی در دانشگاهها پذیرش و فارغ التحصیل شده اند، به نحوی که در حال حاضر نرخ بیکاری فارغ التحصیلان استان حدود 25 درصد می باشد.
از نکات مهم در حوزه اشتغال استان این است که درصد اشتغال ناقص در جمعیت شاغل استان بسیار بالاتر از متوسط کشوری میباشد که این مساله ناشی از اشتغال پاره وقت و فصلی و خویش فرمایی است.
نکته دیگر در خصوص ساختار اشتغال استان، درصد بالای اشتغال دولتی و عمومی می باشد، به نحوی که به ازای هر 21 نفر از جمعیت استان 1 نفر شاغل دولتی وجود دارد.
***چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان
بخش خدمات با حدود 48 درصد، بیشترین سهم از اشتغال استان را بر عهده دارد و پس آن بخش کشاورزی با حدود 27 درصد و بخش صنعت با حدود 25 درصد قرار دارد. وضعیت کلی بخش های مختلف اقتصادی استان در ذیل آمده است.
**کشاورزی (زراعت ـ باغداری ـ دام و طیور)
فعالیتهای بخش کشاورزی تقریبا در کل استان پراکنده است و هر کدام از شهرستانها یا بخشها بنا به استعداد و منابع آب و خاک در یکی از شاخه های کشاورزی یا دامپروری فعالیت بیشتری دارند.
محصولات زراعی در شهرستانهای مهران و دهلران با توجه به دشتهای حاصلخیز و منابع آبی کافی، سطح زیر کشت و تولید بالاتری دارند. سبزیجات و صیفیجات در شهرستانهای دره شهر، چرداول و سیروان بیشتر رونق دارد که البته رسته فعالیتهای مرتبط با این حوزه به دلیل مصرف آب بالا و ارزش افزوده پایین جزو رسته های منتخب قرار نگرفته اند و به نظر می رسد که باید یک برنامه جدی از طرف سازمانها و نهادهای متولی در خصوص اصلاح الگوی کشت و کشت جایگزین در این مناطق تدوین و اجرا شود.
بخش دام و طیور استان نیز از جمله زیر بخشهای کشاورزی استان، دارای تولید و اشتغال بالایی است و باید برنامه های توسعه ای در این خصوص با نگاه حفظ و پایداری اشتغال موجود از طریق توسعه زنجیره کسب وکار صورت گیرد.
بخش باغداری استان نیز یکی از زمینه های تولید و اشتغال رو به رشد و قابل ارتقا در بخش کشاورزی استان میباشد که در بعضی مناطق استان مانند سیروان، بخش سیوان، زرین آباد، زرنه و ... رونق بیشتری دارد.
جنگل های وسیع بلوط استان با حدود 640 هزار هکتار از جمله منابع طبیعی استفاده نشده در استان می باشد که با توجه به سرانه بالای 1 هکتار به ازای هر نفر جمعیت استان، قابلیت و پتانسیل بالایی در حوزه اکوتوریسم و توریسم سلامت و توریسم ورزشی محسوب می شود که باید از این منظر مورد توجه جدی واقع شود.
**صنعت (صنایع معدنی غیر فلزی ـ نفت و گاز و پتروشیمی)
در صنایع معدنی غیر فلزی بویژه در تولید مصالح ساختمانی (سیمان، گچ، آجر، مصنوعات بتونی، شن و ماسه و ... ) میزان تولید و اشتغال از سایر گروه های صنعت بیشتر است و رونق بخش ساخت و ساز مسکن در سالهای گذشته به رونق در این بخش کمک کرده است.
رسته فعالیت های تولید مصالح ساختمانی و خدمات و مشاغل ساختمانی از رسته فعالیت های قابل اعتنا در ایجاد اشتغال و رونق کسب و کارهای خرد و کوچک و متوسط در بخش صنعت استان می باشند.
منابع و استعدادهای بالقوه استان در بخش صنعت و معدن بیشتر از قابلیت ها و مزیت های بالفعل می باشد و عمده منابع عظیم نفت و گاز استان به بهره برداری نرسیده اند؛ در حال حاضر چند بنگاه بزرگ در این بخش فعال هستند و صنایع خرد و کوچک و متوسط آن از رونق چندانی برخوردار نیستند.
بخش نفت و گاز استان با توجه به منابع عظیم نفت و گاز در استان، از اولویت های مهم در حوزه سرمایه گذاری کلان و سرمایه گذاری خارجی استان می باشد که ظرفیت و قابلیت بالایی در افزایش تولید ناخالص استان خواهد داشت. البته این حوزه به غیر از صنایع خرد و کوچک پایین دست، در اولویت برنامههای توسعه ای طرح تکاپو نمی باشد.
یکی از زمینه های دارای قابلیت توسعه در بخش صنعت، صنایع پایین دستی پتروشیمی می باشد که با توجه به وجود صنایع بالادستی آن در استان، امکان جذب سرمایه گذاری و تولید محصولات پتروشیمی با هدف صادرات را دارد. ضمن اینکه وجود منطقه آزاد مهران (در شرف تاسیس) در جذب سرمایه گذاری و تسهیل صادرات در این بخش بسیار مهم و تأثیرگذار می باشد.
یکی از زمینه های ایجاد اشتغال کوتاه مدت در بخش نفت و گاز استان، خدمات و مشاغل عمومی و پیمانکاری در اکتشاف، استخراج و بهره برداری چاههای نفت و گاز استان می باشد که در صورت فعال شدن پروژه های جدید و حضور سرمایه گذاران در مناطق نفت خیز استان، فرصته ای شغلی زیادی در این بخش ایجاد خواهد شد که البته با اتمام دوران ساخت و شروع دوران بهره برداری، تعداد اشتغال آنها نیز کم خواهد شد.
خدمات (خدمات عمومی و تجاری ـ گردشگری)
بخش خدمات در استان می تواند به عنوان محور توسعه استان مطرح شود و قابلیت توسعه بالایی دارد که میتواند باعث تحریک و رونق سایر بخشهای اقتصادی نیز بشود.
از جمله موانع توسعه استان، ناشناخته بودن منابع و مزیت های استان، دوری از مرکز، کمبود زیرساخت-های حمل و نقل و کمبود سرمایه گذاری در استان می باشد که همه این موانع با سرمایه گذاری و قراردادن مرز مهران به عنوان محور توسعه استان مرتفع خواهند شد؛ رونق بخش خدمات استان باعث بهبود زیر ساختهای حمل و نقل جادهای و هوایی و جذب سرمایهگذاری خواهد شد و کم کم استان ایلام در مدار توسعه قرار می گیرد.
وجود مرز و گمرک بین المللی مهران در کنار منطقه آزاد (درشرف تصویب) مهران مهمترین مزیت رقابتی جهت توسعه خدمات عمومی و تجاری و صادرات کالا برای استان می باشد.
کوتاه ترین و امن ترین مسیر زیارت عتبات عالیات (حمیل ـ مهران) در استان نیز یک مزیت رقابتی قوی جهت توسعه بخش گردشگری و کسب وکارهای مرتبط می باشد که به تنهایی میت واند موجب شکوفایی اقتصاد استان در کوتاه مدت و میان مدت شود.
***شناسایی و تحلیل سیستم های اقتصادی و اجتماعی استان
در استان ایلام سیستم کسب و کاری برجسته ای از نظر منطقه ای یا قومی و جغرافیایی شناسایی نشده است و کسب و کارهایی از همه بخش های اقتصادی در کل استان وجود دارد که به صورت کلی به آن اشاره می شود.
بخش کشاورزی همانطور که قبلا ذکر شد به دلیل خشکسالی های سالیان گذشته و ساختار سنتی و خرده مالکی آن، نتوانسته است فرصتهای شغلی جدیدی ایجاد نماید و سیاست های حمایتی بیشتر با نگاه حفظ اشتغال موجود دنبال می شود.
ضمنا بعضی از رسته فعالیت های موجود بخش کشاورزی مانند سبزیجات و صیفی جات، به دلیل مصرف بالای آب و ارزش افزوده پایین به نسبت آب مصرفی، در اولویت برنامه های توسعه ای قرار نمی گیرند.
بخش دام و طیور استان که تولیدات آن به تناسب جمعیت استان بالا بوده و چندین برابر نیاز استان گوشت قرمز و مرغ و شیر تولید می-شود، در حال حاضر با مشکل فروش و بازاریابی مواجه می باشد و بسیاری از واحدهای تولیدی با ظرفیت پایین فعالیت دارند و حتی مطابق اعلام اتحادیه دامداران ایلام حدود 40 درصد واحدهای پرواربندی و گاوداری های شیری در حال تعطیل می باشند.
بنابراین در این بخش نیز سیاست های حمایتی باید با هدف توسعه زنجیره کسب وکار و بویژه توسعه بازار دنبال شود تا از تعطیلی واحدهای موجود جلوگیری شود و بتوان حداقل اشتغال موجود این واحدها را حفظ کرد.
در بخش نفت و گاز و صنایع معدنی استان، نیاز به سرمایه گذاری کلان می باشد که متاسفانه روند سرمایه گذاری دهه هفتاد که منجر به ایجاد چند بنگاه بزرگ در این بخش شد، ادامه پیدا نکرد و در وضعیت کنونی کاهش درآمدهای دولت به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی و بین المللی، چشم انداز سرمایه گذاری دولتی و نهادهای وابسته به دولت در این بخش چندان روشن نمی باشد.
در این بخش نیاز به جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی و عمومی و سرمایه گذاران خارجی است که چشم انداز آن پس از برجام امیدوار کننده می باشد.
ولی روند چنین سرمایه گذاری های کلانی، طولانی مدت بوده و از طرفی اشتغال ایجاد شده در این طرح ها به نسبت سرمایه گذاری انجام شده بسیار پایین است که تناسبی با بحران بیکاری کنونی که نیاز به ایجاد اشتغال در کوتاه مدت و با سرمایه کم می باشد، ندارد.
ضمن اینکه ایجاد طرحهای مرتبط با حوزه نفت و گاز و صنایع معدنی از نظر زیست محیطی نیز مشکلات خاص خود را دارند و جزو صنایع سبز و با اشتغال پایدار محسوب نمی شوند.
در یک بررسی مقدماتی از وضعیت اشتغال بخش های مختلف اقتصادی استان، درستی مطالب و تحلیل های پیش گفته، بیشتر روشن می-شود؛ اشتغال بخش دولتی و عمومی استان با حدود 30،000 نفر، استان ایلام را از نظر سرانه اشتغال بخش های دولتی و عمومی در رتبه-های اول کشور قرار داده است.
بخش اصناف استان با حدود 23 هزار واحد صنفی از نظر سرانه واحد صنفی (هر 30-25 نفر یک واحد صنفی) در کشور جزو استانهای اول می باشد که بالای 80 درصد از این واحدهای صنفی دارای ماهیت خدماتی و توزیعی هستند.
پس از بخش اصناف، خدمات و مشاغل ساختمانی دارای بیشترین اشتغال می باشد که این گونه اشتغال به دلیل ماهیت شغلی، از جنس اشتغال ناقص و فصلی محسوب می شوند و متاسفانه در حال حاضر با توجه به رکود بخش مسکن و پروژه های عمرانی از وضعیت رضایت
بخشی برخوردار نیستند و بسیاری از کارگران ساختمانی بیکار می باشند که فقط به خاطر برخورداری از حمایت یارانه ای دولت در پرداخت حق بیمه، از نظر آماری شاغل محسوب می شوند.
صنایع دستی و فرش دستباف استان نیز علیرغم تعداد بالای بافندگان و کیفیت خوب محصولات تولیدی دچار رکود سنگین می باشد که البته عمده مشکلات و نقاط ضعف این صنعت صرفا مختص استان ایلام نمی باشد و این صنعت در کل کشور دچار رکود شده است.
در استان ایلام نیز به دلیل جمعیت کم و تعداد کم گردشگر و رونق نداشتن بخش گردشگری آن در حال حاضر، بیشتر از استانهای دیگر با مشکل فروش پایین روبرو است و به نظر می رسد یکی از راه های برون رفت این صنعت از رکود، تحریک تقاضا و افزایش فروش آن می باشد که این مهم نیز جز با بازاریابی داخلی و خارجی و افزایش تعداد گردشگران میسر نمی باشد.
لازم به توضیح است که بالای 90 درصد بافندگان فرش و گلیم استان را زنان و دختران تشکیل داده و سهم مردان بسیار اندک است.
از دیگر نکات مهم در حوزه اشتغال استان، سطح پایین فرهنگ کار صنعتی می باشد؛ با توجه به اینکه از قدیم الایام کار کشاورزی و دامپروری که عموما به صورت خوداشتغالی و خانوادگی و مستقل انجام می شود، شغل اصلی مردم بوده است و پس از آن نیز مشاغل دولتی و عمومی و نظامی بیشتر مورد توجه واقع شده است، انگیزه و تمایل زیادی برای روی آوردن جوانان به کسب مهارتهای صنعتی وجود نداشته و البته به دلیل صنعتی نبودن استان، زمینه آن نیز فراهم نبوده است.
***مهمترین رویکردهای استراتژیک توسعه اشتغال استان
پس از مشاغل دولتی و عمومی که در حال حاضر بیشترین تقاضا و علاقه مندی را در بین جوانان و فارغ التحصیلان دارد، گرایش به مشاغل خدماتی و خوداشتغالی و خویش فرمایی در بین جوانان استان بیشتر از مشاغل کشاورزی و دامپروری و کارگری در واحدهای صنعتی می باشد.
بنابراین با توجه به سیستم و محیط کسب وکاری استان و تحلیل های مذکور، توسعه اشتغال مبتنی بر توسعه کسب وکار را باید در بخش خدمات استان دنبال نمود و جالب اینکه عمده رسته فعالیت های تولیدی استان مانند رسته فعالیت های کشاورزی و دامپروری نیز جهت ادامه حیات و توسعه و ارتقا، نیاز به توسعه بخش های خدماتی زنجیره کسب وکار دارند.
از طرفی توسعه بخش خدمات و رسته فعالیت های خدماتی زمانی تحقق پیدا میکند که با انبوه مشتریان و خریداران روبرو باشیم و اگر فقط به ایجاد کسب وکار و بنگاه اقدام کنیم و برنامه ای برای جذب مشتریان و خریداران خدمات قابل ارایه نداشته باشیم، امیدی به پایداری مشاغل ایجاد شده نمی باشد؛ برای مثال در بخش اصناف استان که تعداد بالایی واحد صنفی داریم که عموما به صورت خرده فروشی و توزیعی فعالیت می کنند، اگر با افزایش مشتریان و خریداران، فروش و درآمد خود را بالا نبرند، مجبور می شوند بر سر سهم خود از یک بازار مشخص و محدود خرید شهروندان ایلامی رقابت کنند و کم کم تعدادی از آنها به دلیل عدم فروش کافی از گردونه حذف شده و واحدهای باقیمانده نیز باید به حداقلی از درآمد که بتوانند هزینه های آنها را پوشش دهد، رضایت دهند.
بنابراین باید به دنبال رسته فعالیت هایی باشیم که بتوانند ضمن ایجاد اشتغال و کسب درآمد، بتوانند دیگر رسته فعالیتها را نیز تحریک کرده و موجب افزایش تقاضا و فروش خدمات و محصولات آنها شود.
استان ایلام یکی از استانهای مرز نشین کشور می باشد که تاکنون درگیر مصایب و تهدیدهای مرتبط با مرز بوده و هنوز از فرصت ها و مواهب آن استفاده نکرده است؛ مرزی بودن استان باعث شد که در جنگ 8 ساله جزو استانهایی باشد که بیشترین خسارت مادی و معنوی را متحمل شدند و دوره طولانی مدت جنگ فرصت های پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را از استان گرفت و در دوره پس از جنگ نیز به دلایل مختلف، سرعت پیشرفت و توسعه یافتگی استان بسیار کند بوده است.
اکنون این مرز که خود یکی از عوامل عدم توسعه یافتگی استان بوده است، می تواند به یکی از عوامل توسعه استان تبدیل شود و حالا نوبت بهره گیری استان از فرصت ها و مواهب مرز می باشد.
رونق گرفتن مرز مهران در چند سال گذشته باعث فراهم شدن فرصت های شغلی متنوعی در بخش خدمات شده که می تواند تعداد زیادی از کارجویان را به خود جذب کند.
گمرک بین المللی مهران و منطقه ویژه اقتصادی مهران دارای قابلیت زیادی در ایجاد مشاغل خدمات عمومی و تجاری و بازرگانی می باشد.
گردشگری زیارتی استان نیز در چند سال گذشته رونق بسیار خوبی داشته و رویداد عظیم راهپیمایی اربعین و اهمیت و جذابیت و معروفیت هر چه بیشتر آن افزوده است.
مرز مهران به عنوان کوتاهترین و امنترین مسیر زیارت زایرین ایرانی عتبات عالیات و زایرین عراقی اماکن زیارتی ایران دارای موقعیت ویژه و منحصر به فردی می باشند که می تواند محور توسعه اشتغال استان قرار گیرد.
توسعه گردشگری زیارتی استان ضمن اینکه باعث توسعه و رونق بسیاری از رسته فعالیت های دیگر مانند صنایع دستی و سوغات، حمل و نقل مسافری، خدمات ICT، بازارچه های مرزی و ... می شود، می تواند باعث تحریک و رونق گردشگری مقصد در استان مانند گردشگری طبیعی، گردشگری روستایی، گردشگری ورزشی، و گردشگری سلامت نیز بشود.
البته ظرفیت گردشگری جنگ (راهیان نور نیز در استان وجود دارد و شهرستانهای مهران و دهلران جزو مقاصد بازدید کاروان های راهیان نور می باشند و امکان افزایش ماندگاری این کاروانها و بازدید آنها از سایر مناطق استان در صورت همکاری و هماهنگی سازمانهای مرتبط وجود دارد.
بر اساس دینامیک اشتغال استان می توان بخش خدمات را به عنوان محور توسعه اشتغال استان و در بخش خدمات نیز حوزه گردشگری را به عنوان محور اصلی توسعه اشتغال پایدار معرفی نمود.
**معرفی رسته های اولویت دار
با در نظر گرفتن شاخص های اشتغال، درآمد، اثرات زیست محیطی، مصرف انرژی، میزان توسعه پذیری رسته، پتانسیل ارتقاء، مزیترقابتی و روابط بین رسته ای، 10 رسته دارای اولویت استان در ذیل ارایه می شوند.
1ـ گردشگری
2ـ تولید و فرآوری گوشت قرمز و فراورده های دامی
3ـ حمل و نقل باری و لجستیک
4ـ پرورش و فرآوری طیور
5ـ محصولات زراعی(غلات)
6ـ خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات
7ـ فرش دستباف
8ـ خدمات و مشاغل ساختمانی
9ـ حمل و نقل مسافری
مرز مهران که در حال حاضر به عنوان کوتاهترین و امنترین مسیر زیارت گردشگران ایرانی و عراقی مطرح می باشد، در صورت بهبود زیر ساخت های حمل و نقل و گردشگری و بهبود وضعیت خدمات رسانی در این بخش، بیش از پیش دارای مزیت رقابتی خواهد شد و با توجه به قرابت های زبانی و قومی و مذهبی با استان های هم مرز در کشور عراق، دارای موقعیت منحصر به فردی خواهد شد که می تواند نقش و جایگاه استان را در نقشه خدمات کشوری برجسته نماید.
از منظر گردشگری مقصد نیز می توان گفت استان ایلام دارای آثار باستانی و جاذبه های طبیعی زیادی بوده و از تنوع آب و هوایی و جنگل-های وسیع بلوط برخوردار می باشد که تاکنون به دلیل دوری از مرکز و عدم وجود زیرساختهای مناسب حمل و نقل جادهای و هوایی، ناشناخته مانده و بکر می باشد.
برنامه ریزی و اجرای برنامه های بهبود وضعیت زیرساخت های سخت و نرم گردشگری مقصد در استان می تواند به جذب گردشگران مذهبی گذری استان منجر شود و با رونق گرفتن گردشگری در استان بسیاری از رسته فعالیت ها و کسب وکارهای مرتبط و تاثیر پذیر از رسته گردشگری در استان تحریک شده و رونق پیدا می کند.
بنابراین باید با برنامه ریزی و هدفگذاری دقیق و همکاری و هماهنگی سازمانها و نهادهای مختلف مرتبط با خدمات گردشگری، از ظرفیت بسیار مهم مرز مهران و گردشگری زیارتی به سرعت در جهت توسعه اشتغال و بهبود رفاه و معیشت مردم استان ایلام بهره بردای نمود. گردشگری در کوتاه مدت و میان مدت می تواند فرصت های شغلی پایداری برای استان ایلام فراهم سازد و استان ایلام را صاحب جایگاه و نقش مشخص در نقشه اقتصادی ایلام در بخش خدمات کشور نماید.
**ارتباط توسعه رسته گردشگری و توسعه سایر رسته ها
رسته فعالیت گردشگری که بر اساس مطالعه دینامیک اشتغال استان و تحلیل های کارشناسی و مطابق مدل توسعه ای طرح تکاپو به عنوان رسته دارای اولویت اول انتخاب شده است می تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر توسعه سایر رسته فعالیت های منتخب استان تأثیر بگذارد.
ـ صنایع دستی و سوغات
کسب وکارهای حوزه صنایع دستی و سوغات معمولا از جمله مشاغل کم سرمایه و کاربر می باشند و از آنجا که بیشتر این مشاغل در مناطق روستایی و شهرهای کوچک صورت می گیرد، رونق و توسعه این گونه کسب و کارها به روند توسعه اجتماعی و فرهنگی و تعادل اقتصادی مناطق کمتر توسعه یافته کمک کرده و موجب توسعه پایدار خواهد شد.
توسعه رسته گردشگری و افزایش تعداد گردشگران و مسافران، باعث افزایش تقاضا و فروش محصولات صنایع دستی و سوغات شده و این موضوع به رونق تولید و افزایش فرصتهای شغلی منجر خواهد شد.
برنامه ریزی و تعریف پروژه ها و طرحهای متناسب مانند راه اندازی پایانه صادرات صنایع دستی، نمایشگاه های فصلی و دایمی صنایع دستی استان و کشور در مرز مهران، تولید صنایع دستی مطابق سلیقه و سفارش زایرین عراقی و ... می تواند موجب توسعه همزمان گردشگری و صنایع دستی استان گردد.
ـ خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
با توجه به رشد روز افزون گستره و نفوذ تکنولوژی در زندگی و مشاغل و کسب وکارها، در رسته گردشگری نیز میتوان از قابلیت ها و ظرفیت های بخش ICT در همه مراحل و انواع کسب وکارهای گردشگری بهره گرفت.
ICT هم به عنوان زیر ساخت و هم به عنوان ابزار توسعه کسب وکارهای خرد و کوچک مطرح می باشد و هم اینکه کسب وکارهای مستقل و خاص خود را می تواند شکل دهد.
توسعه رسته فعالیت گردشگری و کسب وکارهای مرتبط با آن نیازمند بهره گیری از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد و از طرفی تعداد بالای کسب و کارها باعث افزایش تقاضا برای بهرهگیری از خدمات ICT و افزایش اشتغال و توسعه این بخش خواهد شد.
ـ حمل و نقل مسافری
بدیهی است که گردشگران و مسافرین ورودی و خروجی از مرز مهران با استفاده از حمل و نقل جادهای یا هوایی می توانند مسافرت کنند و استان ایلام هنوز فاقد راه آهن می باشد.
حمل و نقل هوایی نیز با توجه به محدودیتهای موجود، آمار بسیار کمی را نشان میدهد.
بنابراین بیشترین حمل و نقل مسافری استان از طریق اتوبوس، مینی بوس و سواری انجام می شود.
توسعه گردشگری و افزایش تعداد مسافرین و گردشگران موجب افزایش تقاضا برای حمل و نقل مسافری خواهد شد و البته وضعیت موجود حمل و نقل مسافری در مرز مهران تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد.
از طرفی ساماندهی و بهبود وضعیت حمل و نقل مسافر در پایانه مرزی و شهر مهران تأثیر زیادی بر افزایش یا کاهش تعداد گردشگر دارد. بنابراین باید هماهنگی کامل و بسیار منعطف بین نهادهای مختلف در این دو حوزه صورت گیرد تا شاهد اثرات متقابل این دو رسته بر هم باشیم.
ـ تولید و فرآوری عسل و روغن حیوانی و سایر فرآورده های دامی و لبنی
افزایش توسعه رسته گردشگری در یک منطقه باعث افزایش فروش تولیدات محلی بویژه در خصوص غذاها و خوراکی های بومی، محلی و سنتی خواهد شد و با افزایش تعداد گردشگران و مسافران زمینه برای ایجاد تنوع و خلاقیت و نوآوری در ارایه فرآورده های دامی و انواع لبنیات محلی و فروش آنها با قیمت مناسب تر فراهم خواهد شد.
ـ بازارچه های مرزی
با توجه به تردد بالای مسافر در مرز مهران، ایجاد بازارچه های مرزی با غرفه های متنوع می تواند باعث جذب گردشگران و مسافرین و انجام خرید نیازمندیها و کالاها و سوغاتی های مورد نظر آنها بشود.
بویژه در خصوص زایرین عراقی ورودی به ایران، باید فروشگاه هایی ویژه این افراد در مرز مهران ایجاد نمود که کالاها و اجناس مورد نظر و مطابق سلیقه آنها را ارایه نماید تا در برگشت به کشورشان در مرز مهران خریداری نمایند و از مرز خارج شوند.
ـ خدمات خودرویی و پارکینگ
بدیهی است افزایش تعداد گردشگران و مسافران موجب افزایش تردد وسایل نقلیه و افزایش تقاضا برای خدمات مرتبط با نگهداری و تعمیرات خودرو خواهد شد و می توان با ایجاد مکانهای مناسبی برای ارایه این خدمات، ضمن افزایش میزان رضایتمندی مسافرین و گردشگران، ظرفیت اشتغالزایی در این بخش را افزایش داد.
موارد مذکور چند نمونه رسته فعالیتها و کسب و کارهایی می باشند که از توسعه گردشگری تاثیر می پذیرند. ذکر این نکته ضروری است که توسعه رسته فعالیت گردشگری و سایر رسته فعالیت ها و کسب وکارهای مرتبط دارای اثر متقابل بر همدیگر هستند و توسعه هر کدام از این کسب وکارها و افزایش سطح خدمات و رضایتمندی مشتریان، بر توسعه سایر رسته فعالیتها و افزایش تقاضا و فروش سایر کسب وکارها تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارد.
ضمن اینکه توسعه گردشگری در هر منطقه ای باعث توسعه اجتماعی و فرهنگی و توزیع مناسب منابع و منافع توسعه اقتصادی خواهد شد و اشتغال ایجاد شده از جنس اشتغال پایدار خواهد بود.
تحلیل وضعیت موجود رسته گردشگری استان
همانطور که تاکنون ذکر شد، به منظور توسعه رسته گردشگری و کسب و کارهای مرتبط با این حوزه، باید تمرکز اصلی بر گردشگری زیارتی گذری مرز مهران باشد و با بهره گیری از این فرصت و مزیت بسیار مهم، به توسعه گردشگری مقصد در استان (با مزیت گردشگری طبیعی، روستایی و ورزشی) کمک کرد.
از آنجا که کسب وکارهای صنعت گردشگری از تنوع بالایی برخوردار هستند و از طرفی نوع کسب وکارهای صنعت گردشگری در مناطق مختلف نیز با هم متمایز هستند، نمی توان با دقت زنجیره کسب و کار گردشگری در یک منطقه را مشخص کرد و باید به نوع کسب وکارها و حلقه های مختلف زنجیره ارزش گردشگری اشاره نمود و این نکته را فراموش نکنیم که حلقه های مختلف زنجیره ارزش در رسته گردشگری ممکن است از ترتیب و توالی خاصی تبعیت نکنند و حتی در بعضی موارد بعضی حلقه ها از زنجیره خارج شوند یا حلقه های جدید اضافه شوند.
با این توضیحات به انواع کسب وکارهای مرتبط با رسته گردشگری در استان ایلام و وضعیت موجود آنها می پردازیم.
ـ دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری:
این دفاتر به عنوان حلقه اولیه زنجیره کسب وکار گردشگری نقش بسیار مهمی در جذب گردشگر دارند؛ البته این دفاتر خدمات متنوعی ارایه می دهند و مجوز فعالیت آنها هم متفاوت بوده و فقط مجوز دفاتر بند ب توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صادر میشود و مجوز دفاتر بند پ (گردشگری زیارتی) توسط سازمان حج و زیارت و مجوز دفاتر بند الف (خدمات هواپیمایی) توسط سازمان هواپیمایی صادر میشود. البته هر آژانس میتواند دارای یک یا دو یا هر سه مجوز باشد و خدمات مربوط را ارایه دهد.
در خصوص گردشگران زیارتی عتبات عالیات که به صورت گذری از داخل استان ایلام سفر کرده و از مرز مهران وارد کشور عراق می شوند، می توان گفت عمده زایرین کاروانی از طریق شرکت شمسا به صورت انحصاری ثبت نام و ساماندهی می شوند و دفاتر دارای مجوز بند پ به عنوان اپراتور این شرکت عمل کرده و فقط نقش ثبت نام کننده دارند که تعداد 3 دفتر از این نوع در استان ایلام وجود دارند.
این انحصار در ثبت نام و ساماندهی و ارایه خدمات به گردشگران زیارتی توسط شرکت شمسا باعث شده است که این بخش از خدمات گردشگری که می تواند رونق و تحرک مناسبی در ایجاد اشتغال ایجاد نماید، با مانع جدی مواجه باشد و این استان مرزی از این امتیاز بی بهره بماند.
به نظر میرسد حداقل در خصوص استانهای مرزی مانند ایلام، باید در این موضوع تجدید نظر شده و اجازه فعالیت به شرکت های بومی داده شود که بتوانند سهمی هر چند اندک از این بازار را به خود اختصاص دهند که همین سهم اندک می تواند اشتغال قابل توجهی در این استان ایجاد نماید.
لازم به توضیح است که حدود 25 دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری در ایلام فعال است.
ـ اماکن اقامتی:
یکی دیگر از حلقه های زنجیره گردشگری، اماکن اقامتی است که خود به انواع مختلف هتل، خانه مسافر، مهمانپذیر، کمپ، واحد بومگردی و ... تقسیم می شوند.
تعداد هتل های استان 11 فقره می باشد که بالاترین درجه کیفی آنها درجه 3 می باشد و عمده آنها در مرکز استان واقع شده اند و در تعدادی از شهرستانهای استان هتل وجود ندارد.
خانه مسافر فقط در شهر مهران (به خاطر حضور زائران عتبات عالیات) وجود دارد که تعداد آنها به 100 فقره هم میرسد ولی عمده فعالیت آنها در ایام محرم و اربعین می باشد و در بقیه ایام سال به نحو محسوسی راکد می باشند.
یکی از راهکارهای پیشنهادی در خصوص استفاده از ظرفیت ایجاد شده در خانه مسافرهای شهر مهران، ساماندهی آنها و استفاده از آنها جهت اسکان زایرین عراقی میباشد که نیاز به ارتباط با آژانسهای مسافرتی و ارایه کنندگان تورهای گردشگری دارد.
5 مهمانپذیر نیز در استان ایلام وجود دارد که با رکود جدی فعالیت مواجه هستند و تعداد اشتغال موجود آنها نیز به پایین ترین حد ممکن رسیده است.
ایجاد واحدهای بوم گردی نیز به مانند اکثر استانهای کشور قدمت زیادی ندارند و در چند سال گذشته این گونه واحدهای اقامتی در سطح کشور ایجاد شده اند که در استان ایلام نیز 2 واحد بوم گردی ایجاد شده و به ارایه خدمات می پردازند.
البته با توجه به سیاست و حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از گسترش این گونه اماکن، انتظار می رود تعداد این واحدها تا پایان سال 96 به 10 واحد برسد.
با توجه به کمبود هتل و مهمانپذیر از بسیاری از شهرستانها و مناطق استان، می توان از ظرفیت این واحدهای بوم گردی در جهت اسکان گردشگران و مسافران استفاده نمود و با توجه به سرعت بالای راه اندازی این گونه واحدها، در مناطقی که فاقد هتل و مهمانپذیر می باشند، می توان از ایجاد این واحدهای بوم گردی حمایت نمود به شرطی که استانداردهای لازم را رعایت کرده و خدمات با کیفیت و مطلوب مسافران و گردشگران ارایه کنند.
البته باید با مدیریت صحیح، از گسترش بیرویه و بدون مزیت آنها جلوگیری کرد و با برنامه و نگاه کارشناسی و بررسی جوانب مختلف فرهنگی و اجتماعی منطقه و ظرفیت و توان مسافر پذیری و توجیه اقتصادی، این واحدها را توسعه داد.
ـ واحدهای پذیرایی بین راهی:
واحدهای پذیرایی نیز از کسب و کارهای زنجیره خدمات گردشگری می باشند که بویژه برای مسافرین و گردشگران گذری حایز اهمیت می باشد.
در بررسی این بنگاه ها در استان ایلام، وضعیت موجود را می توان قابل توسعه دانست و باید از فرصت ایجاد شده بابت حضور گردشگران زیارتی و مسافرین ایرانی و عراقی که از مرز مهران و به تبع آن از چند شهرستان استان تردد می کنند، استفاده حداکثری نمود.
در حال حاضر تعداد 21 رستوران پذیرایی بین راهی و 12 مجتمع خدمات رفاهی بین راهی در استان ایلام وجود دارد که به مسافرین ارایه خدمات میدهند که البته این تعداد فقط بنگاههای رسمی را شامل می شود و تعداد زیادی هم به صورت غیر رسمی(عمدتا به صورت کبابی و غذاهای گوشتی) فعالیت دارند.
از نکات قابل ذکر در خصوص واحدهای پذیرایی بین راهی این است که این بنگاهها علاوه بر ارایه خدمات به زایرین و گردشگران و مسافرین، به رانندگان و شاغلین ناوگان حمل و نقل باری و تجار و بازرگانان نیز ارایه خدمت میدهند و با توجه به روند روبه رشد تجارت بین المللی در مرز مهران و گمرک بین المللی مرز مهران، میتوان بازار قابل قبول و رو به رشدی را برای این بنگاهها پیش بینی کرد.
***اماکن گردشگری:
از جمله موارد مهم در رسته گردشگری، جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و اماکن دارای جذابیت برای گردشگران میباشد که باعث سفر آنها و حضور در منطقه مورد نظر می شود.
استان ایلام دارای آثار باستانی و جاذبه های طبیعی زیادی می باشد. ولی عمده آنها در وضعیت منبع استفاده نشده یا استفاده شده ناقص باقی مانده اند و منجر به خلق ثروت و کسب درآمد و ایجاد اشتغال نشده است.
یکی از مزیت های استان که چند سالی است مورد توجه قرار گرفته است، ظرفیت گردشگری ساحلی و مجتمع های خدمات گردشگری در ساحل رودخانه ها و سدهای استان می باشد که در حال حاضر چند طرح در حال اجرا می باشند و پیش بینی می شود چند طرح دیگر نیز مجوز دریافت کرده و در کوتاه مدت اجرایی شوند.
ایجاد و توسعه مجتمع های تفریحی و گردشگری ساحلی استان، توسعه پارکهای جنگلی، و توسعه زیر ساخت و امکانات آثار باستانی استان از جمله مواردی است که میتواند به افزایش جاذبه های گردشگری استان کمک کند.
راهبرد های توسعه رسته گردشگری استان ایلام:
بر اساس وضعیت موجود و مزیتها و ظرفیتهای قابل بهره برداری، میتوان راهبردهای ذیل را به منظور توسعه این رسته در استان تعیین کرده و در این راستا برنامه ربزی نمود.
1ـ افزایش فروش محصولات و خدمات تولید استان به گردشگران زیارتی گذری
2ـ افزایش مدت ماندگاری گردشگران زیارتی در داخل استان
3ـ توسعه ظرفیت گردشگر پذیری و مسافر پذیری مناطق مختلف استان
4ـ توسعه گردشگری مقصد (طب
کپی شد
